Mustafâ İsâmeddîn’in Müretteb Müfredât-ı Siyâhî’si

Yıl 2018, Sayı: 11, 159 - 167, 27.12.2018

Sibel Murad

https://doi.org/10.18498/amauifd.503936

Öz

Anadolu’da
bilim dili olarak Türkçenin kullanılması 14. yüzyılın sonlarına rastlamaktadır.
Bu tarihten itibaren birçok alanda telif/tercüme eserler yazılmıştır. Bu
eserlerden bazıları yazıldıkları dönemlerden sonra yaşamış bazı âlimler
tarafından özetlenme, genişletilme, yeniden düzenlenme gibi işlemlere tabi
tutulmuşlardır. Lârendevî Dervîş Siyâhî tarafından 17. yüzyıl başlarında yazılan,
bilinen ilk müstakil tıp-eczâ sözlüğü Lugat-ı Müşkilât-ı Eczâ da bu şekilde
daha sonra başkası tarafından düzenlenerek tekrar hazırlanan eserlerden
birisidir. Lugat-ı Müşkilât-ı Eczâ’da ilaç yapımında kullanılan bitkilerin,
terkiplerin, gıdaların ve hastalıkların Arapça, Farsça, Grekçe, Hintçe,
Süryanice, Ermenice ve İbranice gibi birçok dildeki Türkçe karşılıkları
verilmiştir. Sözlük, sözcüklerin sadece ilk harflerinin Arap alfabesindeki
sırasına göre düzenlenmiştir. Lugat-ı Müşkîlât-ı Eczâ’nın bu haliyle yeterince
kullanışlı olmadığı düşüncesiyle eser, 18. yüzyılda yaşayan ve şerh, tercüme,
belâgat, din gibi birçok konuda eserler vermiş olan Mustafa İsâmeddîn
tarafından Arap alfabesine göre sadece ilk harfleri bakımından değil
sözcüklerin tüm harfleri dikkate alınarak alfabetik olarak düzenlenmiştir. Çalışmamızda
Müretteb Müfredât-ı Siyâhî adlı eser tanıtılacak, adı geçen bu iki eser
karşılaştırılarak Mustafa İsâmeddîn’in eserinde ne tür bir yenilik ortaya
koyduğu hakkındaki tespitlerimiz sunulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Mustafa İsâmeddîn, Müretteb Müfredât-ı Siyâhî, Lugat-ı Müşkilât-ı Ecza, Dervîş Siyâhi Lârendevî, Tıp Ecza Sözlüğü

Müretteb Müfredât-ı Siyâhî of Mustafâ İsâmeddîn

Öz

The use of the
Turkic language as a language of science in Anatolia comes to the end of the
14th century. From this date, in many areas copyright / translation works have
been written. Some of these works have been summarized, enlarged or rearranged
by some scholars who lived after the period of their writing. The first known
copyright medical-pharmacy dictionary, Lugat-i Müşkilât-ı Eczâ, written by
Lârendevi Dervîş Siyahî in the early 17th century, is one of the works prepared
later by another person. In Lugat-ı Müşkilât-ı Eczâ, the plants, compounds,
foods, diseases used in medicine are given Turkish equivalents in Arabic,
Persian, Greek, Hindi, Syriac, Armenian and Hebrew. Dictionary, only the first
letters of the words are arranged in order in the Arab alphabet Considering
that Lugat-ı Müşkîlât-ı Eczâ is not sufficiently useful, this work was arranged
by Mustafa İsâmeddîn, who had lived in the 18th century and gave works on many
subjects such as commentary, translation, rhetoric and religion alphabetically
according to the Arabic alphabet, taking into account all the letters of the
words, not just the first letters. In this study the work called Müretteb
Müfredât-ı Siyâhî will be presented these two works will be compared and we
will present our determinations about what kind of novelty has emerged in the
work of Mustafa İsâmeddîn.

Anahtar Kelimeler

Mustafa İsâmeddîn, Müretteb Müfredât-ı Siyâhî, Lugat-ı Müşkilât-ı Ecza, Dervîş Siyâhi Lârendevî, Medicine Pharmacy Dictionary

Kaynakça

• Akkuş, Mücahit. Siyâhî Karamanî Larendevî’nin Mecmâ’-i Tıp Adlı Eseri (Gramer-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2008.
• Demir, Gökhan. et-Tansîsü’l-Muntazar fî Şerh-i Ebyâti’t-Telhîs ve’l-Muhtasar (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme). Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2016.
• Doğan, Şaban. “Bir Tıp ve Eczacılık Sözlüğü Lügat-ı Müşkilat-ı Ecza”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 7/2 (2011): 95-105.
• Doğan, Şaban. “XV.-XVIII. Yüzyıllar Arasında Anadolu Sahasında Türkçe Yazılmış Tıp ve Eczacılık Sözlükleri”. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Mehmet Naci Önal. 2:103-114. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Murad, Sibel. Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2009.
• Mustafa İsâmeddîn. Müretteb Müfredât-ı Siyâhî. Reşid Efendi. 710/3: 1b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Yazar, Sadık. “Mustafa İsâmeddîn Efendi’nin Şerhleri ve Şerh Usulü”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD) 1/1 (2017): 97-126.
• Yazar, Sadık. “İslam Düşünce Geleneğinde Metin Üretim Türleri”. Erişim: 03.09.2018.
• https://www.academia.edu/35565116/%C4%B0SLAM_D%C3%9C%C5%9E%C3%9CNCE_GELENE%C4%9E%C4%B0NDE_MET%C4%B0N_%C3%9CRET%C4%B0M_T%C3%9CRLER%C4%B0.