FIGURINE ARTUQID PERIOD COINS IN DİYARBAKIR ARCHAEOLOGY MUSEUM

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 490 - 515, 26.12.2022

Sahure Yariş

https://doi.org/10.48122/amisos.1207225

Öz

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, müze, Artuklu Beyliği, süsleme, figür

DİYARBAKIR ARKEOLOJİ MÜZESİ’NDEKİ FİGÜRLÜ ARTUKLU DÖNEMİ SİKKELERİ

Öz

Makalede, Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’nde bulunan figürlü Artuklu dönemi sikkeleri değerlendirilmektedir. Artuklular, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 1102-1409 yılları arasında Amid (Diyarbakır), Harput, Mardin ve Hasankeyf gibi merkezlerde egemen olmuş bir Türkmen beyliğidir.
Müzede beyliğe ait 12.- 13. yüzyıllar arasına tarihlenen 14 adet figürlü sikke bulunmaktadır. Satın alma yoluyla müzeye getirilen bu sikkelerden 6 âdeti bakır, 8 adedi ise bronz malzemeden yapılmıştır. Karakteristik özelliklere sahip olan Artuklu sikkelerinde figürlü süslemenin yanı sıra Arapça yazılar, meliklerin, sultanların, halifelerin adı ve unvanı ile basım yeri, tarihi gibi bilgilerde yer almaktadır. Sikkelerde figür kompozisyonu olarak büst ve portre kullanımına ağırlık verilmiştir. Sikkelerde halife adının belirtilip beyliğin İslam dinine mensubiyetinin vurgusu yapılırken aynı zamanda Grek, Roma, Bizans ve Orta Asya hakanlarının tahta oturur vaziyette tasvirlerinin etkileri ön plana çıkmaktadır. Sikkeler üzerinde uygulanan hükümdar portrelerinde yüz, saç ve elbise kıvrımları gibi ayrıntılar maden üzerinde kabartma olarak işlenmiştir.
İslami dönemde yazı ve bitkisel süslemelerin yoğun işlenmesine rağmen Artuklu dönemi sikkelerinde figüratif süslemelerin kullanılmış olması bu sikkelerin özel bir yerinin olduğunu göstermektedir.
Çalışmada, nümismatik biliminin yanı sıra sanat tarihi, arkeoloji, coğrafya, tarih gibi sosyal bilim dallarına kaynaklık eden sikkelerden Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’nde bulunan Artuklu dönemi figürlü sikkelerin, sanatsal üslubu ve kültürel etkileşimi anlatılarak Türk-İslam sanatı içerisindeki yerinin değerlendirilmesi yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, müze, Artuklu Beyliği, süsleme, figür

Kaynakça

• Arık, R. 2000, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, İstanbul.
• Artuk, İ.- Artuk, C. 1970, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu. I-II, İstanbul.
• Aydoğdu, G. 2012, Kahramanmaraş Müzesi’ndeki İslam Dönemi Sikkeleri (Osmanlı Dönemine Kadar), Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Isparta.
• Azimli, M. 2007, “Artukluların Kuruluşu ve İlk Artuklu Emiri Necmettin İlgazi’nin Siyasi Faaliyetleri (1106-1122)”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu, I, Mardin, 11-22.
• Çoruhlu, Y. 2014, Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul.
• Daşdağ, E. 2012, “Diyarbakır Surlarındaki Sembolik Motiflerin Geleneksel El Sanatlarına Yansıması”, Uluslararası Diyarbakır Surları Sempozyumu, Diyarbakır, 175.
• Demirel Gökalp, Z. 2007, Yalvaç ve Isparta Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Bizans Sikkeleri, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Eskişehir.
• Demirel Gökalp, Z. 2009, Yalvaç Müzesi Bizans Sikkeleri, Ankara.
• Erkiletlioğlu, H.- Güler, O. 1996, Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Kayseri.
• Esin, E. 2001, Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul.
• Esin, E. 2006, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, İstanbul.
• Harl, K. W. 2002, Bizans / Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin Rehber, (Çev.: Burçak Delikan), İstanbul.
• Morkholm, O. 2000, Erken Hellenistik Çağ Sikkeleri, (Çev.: Oğuz Tekin), İstanbul.
• Ögel, B. 2014, Türk Mitolojisi 1, Ankara.
• Özgan, R. 2013, Roma Portre Sanatı I, İstanbul.
• Özgan, R. 2020, “Antik Çağ’dan Günümüze Çift Başlı Kartal: Anlamı, Yorumu ve Propagandası”, Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi, 3, 98-125.
• Parla, C.-Tuncer, O. C. 2016, Yazıtları ve Betimlemeleriyle Diyarbakır Surları, Diyarbakır.
• Sevim, A. 1962, “Artukluların Soyu ve Artuk Bey’in Siyasi Faaliyetleri”, Belleten, 26/101, 121-146.
• Sönmez, K.-Avcı Yılmaz, H. 2019, “Çift Başlı Kartal Motifinin Türk Sanatındaki Yeri ve Çağdaş Giysi Tasarımlarına Yansıması”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12/28, 1151-1167.
• Süslü, Ö. 1989, Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Ankara.
• Tekin, O. 2009, Antik Sikkeler”, Sikkeler Ne Anlatır? Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çok Kültürlülük, İstanbul.
• Tekin, O. 2009, “Sikke”, TDV İslam Ansiklopedisi, 37, İstanbul, 179-184.
• Tekin, O. 2011, Lydia Krallığı’ndan Osmanlı İmparatorluğu’na Anadolu’da Sikke Darbı, Anadolu’da Paranın Tarihi, (ed. Bülent Arı), Ankara.
• Usta, S. 2005, Selçuklu Çini ve Keramik Sanatında İnsan Figürüne İkonografik Açıdan Bir Bakış, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Uykur, R. 2010, Artuklu Sikkelerinde Yazı ve Süsleme Kompozisyonu, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Uykur, R. 2011, “Artuklu Türkmenlerinin Sikkelerinde Görülen İktidar ve Güç Sembolü Hükümdar Portreleri”, Erdem, 59, 169-198.
• Uykur, R. 2017, Madenden Yansıyan Tarih Artuklu Sikkeleri, Ankara.
• Yanadur, H. 2018, Niğde Müzesi’nde Bulunan İslami Dönem Figürlü Sikkeler (Osmanlı Dönemine Kadar), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri.
• Yariş, S. 2022, “Diyarbakır (Merkez) Artuklu Sanatı’nda Figüratif Süsleme”, 2nd International Archeology, Art History And Cultural Heritage Congress, September 9-11, Şanlıurfa, 147-181.