Kyzikos'ta Ele Geçen Geç Roma Amphoraları Üzerine İlk İzlenimler

Yıl 2023, Sayı: 2, 94 - 116, 30.09.2023

Ayşe Erdem

Öz

Batı Anadolu’da yer alan antik kentlerde, MÖ 7. yüzyıldan itibaren üretildiği bilinen amphora su,
zeytinyağı, şarap gibi sıvıların veya tahıl gibi kuru maddelerin taşınması ve depolanması için kullanılan
bir formdur. Çalışmada Balıkesir ili Erdek ilçesinde konumlanan Kyzikos kenti, Hadrian Tapınağı’nın
batısında 2021 kazı sezonunda ele geçen 9 adet amphora parçası incelenmiştir. Kyzikos binlerce yıllık
kültürel birikimi olan sayısız mimari ve plastik eserin ortaya çıkarıldığı ve çalışıldığı kentlerden biridir.
Ancak kentin seramiği hakkındaki bilgiler sınırlıdır. Bu sebeple her bir seramiğin incelenmesi ve
literatüre kazandırılması büyük önem taşımaktadır. Herhangi bir stratigrafi vermeden dağınık halde ve
oldukça aşınmış bir şekilde ele geçen amphoraların sadece ağız-kulp ve dip kısımları sağlamdır. Şarap
ve zeytinyağı ticaretin de önemli bir unsur olduğunu bildiğimiz amphoraların Kyzikos’ta ele geçen
örnekleri analoji yöntemiyle incelenmiş ve form özellikleri ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. İncelenen
amphoraların Geç Roma Dönemi’ne ait altı farklı tipe ait olduğu belirlenmiştir. Bunlar; Spatheion
Amphorası, Late Roman Amphora 1 (LRA 1), Late Roman Amphora 8 (LRA 8), Samos Sarnıç Tip, Late
Roman Amphora 2 (LRA 2) ve Keay 62’dir. Ege Adaları, Batı Anadolu, Akdeniz gibi geniş bir
coğrafyada yaygın olan tipler, Akdeniz kökenlidir. Az sayıda çeşitli tiplerden oluşan bu ithal
amphorların birçok bölgede yaygın olması kentin ticaret ağı hakkında ipuçları vermektedir. MS 5.yüzyıl
ve MS 7. yüzyıllar arasına tarihlenen altı farklı tipten oluşan amphoraların taşıma ve depolama gibi
amaçlar için kullanıldığı anlaşılmıştır. Kyzikos amphora buluntuları için bir ön çalışma niteliği taşıyan
bu makale ile amphoraların nasıl bir tipoloji oluşturabilecekleri ve kullanımlarıyla ile ilgili ilk izlenimler
sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kyzikos, Seramik, Amphora, Roma Dönemi

First Impressıons on Late Roman Amphorae Uncovered at Kyzıkos

Öz

In ancient cities located in Western Anatolia amphora, which is known that has been produced since
BC 7th Century, is a form that has been used in order to carry and store goods such as liquids like water,
olive oil, wine or dry substances such as grain. In this work, 9 pieces of amphora were analyzed acquired
in 2021 digging season which take part on the west of Hadrian Temple, Kyzikos city located on the
province of Balıkesir, Erdek district. Kyzikos is one of the cities where there are countless architectural
and plastic works discovered which has thousand of years of cultural accumulation. However
information about city’s ceramic is limited. That’s why it is important to analyze every ceramic and
bring it on the literature. Examples of amphoras acquired in Kyzikos that we know they are an
important component in wine and olive oil trade, were analyzed with analogy and its form features
were given in detail. It is determined that analyzed amphoras belong to six different types of Late
Roman Era. These are; Spatheion Amphora, Late Roman Amphora 1 ( LRA 1 ), Late Roman Amphora 8
( LRA 8 ), Samos Cistern Type, Late Roman Amphora 2 ( LRA 2 ) and Keay 62. Types that are common
in a wide geography like Aegean Islands, Western Anatolia, Mediterranean, are Mediterranean
originated. Imported amphoras that are formed low in numbers but varied types and widespread in
many areas give us clues about trading net. It is understood that amphoras which are formed in six
different types dated between AD 5th Century and AD 7th century were used for carriage or storage
purposes. With this article which is known as a rework for Kyzikos amphora founding, it is presented
first impressions about how a typology could amphoras form and their usage.

Anahtar Kelimeler

Cyzicus, Ceramic, Amphora, Roman Era

Kaynakça

• Atik S. (2002). Anadolu Macellumları- Pamphylia ve Pisidia Macellumları Işığında Bir Tipoloji Denemesi. (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akkaş İ. (2020a). 2008-2019 Yılları Arası Amphora Buluntuları Işığında Parion Antik Kenti Roma ve Erken Bizans/Geç Roma Dönemi Ticari İlişkileri. (Doktora Tezi), Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Akkaş İ. (2020b). Amphora Buluntuları (MÖ 1. yüzyıl- MS 7. yüzyıl). Arkhaia Anatolika 3, 178-243.
• Aktaş R. (2018). Antandros Kazısı Yamaç Ev Roma Dönemi Seramikleri. (Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Açar E. (2017). Antandros Nekropolü Geç Roma Yerleşimi. (Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Alkaç Erkan (2013). Silifke Müzesi’nden Doğu Akdeniz Üretimi Amphoralar. CEDRUS I, 107-124
• Alpözen T. & O. Özdaş & Berkaya B. (1995). Commercıal Amphoras of The Bodrum Museum of Underwater Archaeology, Maritime Trade of the Mediterranean in ancient times. Ankara: Dönmez Offset.
• Alpözen T. O. (1975). Bodrum Müzesi Ticari Amphoraları. Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı XXII-2, 5-33.
• Arthur P. (1998). “Eastern Mediterranean amphorae between 500 and 700: A view from Italy”, In L. Sagui (Eds.), Ceramica in Italli: VI - VIIsecolo Florence, Setar, 1998, 157-184.
• Aslan E. (2015a). 2014 Yılı Knidos Sualtı Araştırmaları’nda Elde Edilen İlk Bulguların Değerlendirilmesi. Mediterranean Journal of Humanities V/1, 101-123.
• Aslan E. (2015b). Kekova Adası 2012 – 2013 Yılı Sualtı Araştırmalarında Bulunan Amphoraların Tipolojik Değerlendirmesi. OLBA, XXIII, 321-369.
• Autret C. & Yağcı R. & Rauh N. (2010). Soli/Pompeiopolis’te LRA 1 Amphora Fırını Alanı. ANMED 8, 203-207.
• Aydın-Çakmak T. (2022). Kyzikos Hadrian Tapınağı Mimari Bezemeleri (1989-2017 Yılları ). (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Baylan S. (2008). 2006-2007 Tralleis Kazılarında Ele Geçen Amphoralar. (Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Berndt Meike, (2003). Funde aus dem Survey auf der Halbinsel von Milet (1992-1999), Internatıonal Archaologıe 79.
• Bezeczky T. (2013). The Amphorae of Roman Ephesus. Forschungen In Ephesos Band XV/I. Wien.
• Bonifay M. (2004a). Observations Préliminaires Sur La Céramique De Lanécropole De Pupput, Griesheimer.
• Bonifay M. (2004b). Études Sur La Céramique Romaine Tardived’Afrique. British Archaeological Reports International Series 1301, Oxford.
• Callender M. H.(1970). Roman Amphorae With Index of Stamps. London: Oxford University Press.
• Capellı C.& Bonifay M. (2016). Archeologia e Archeometrial dele Anfore dell’Africa Romana. Nıvi dati e Problemi Aperti, Tracce Archeologi Racconti. Studi in onore di Clementina Panella, 535-557.
• Casasola D. B. & Bonifay M. ( 2010 ). Importacıones Y Consumo Alımentıcıo En las Cıudades Tardorromanas Del Mediterraneo Nor Occıdental (SS. VI-VIII D.C.): La Aportacıon De Las Amforas, Las Cıudades Del Mediterraneo, 91-114.
• Cenker A., (2004). “Bandırma Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Ticari Amphora”, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1.Cilt, Konya, 69-80.
• Deroche V.& Spıeser, J.M. (1989). Recherhes Ceramıque Byzantıne, Supplement XVIII, Athenes.
• Diamanti C. (2010). Local Production and İmport of Amphoras at Halasarna of Kos İsland (5th-7th c.), Athens: Athens University.
• Diamanti C. (2016). The Late Roman Amphora Workshop of Paros İsland in the Aegean Sea. RCRF Acta,44, 691-697.
• Doğer E.(1991). Antik Çağda Amphoralar, Sergi Yayınevi.
• Doksanaltı E. M. (2020). Knidos ‘Liman Caddesi’ Geç Antik Dönem Atölye/Dükkân ve Buluntuları. OLBA, XXVIII, 377-420.
• Dyczek Piotr, (2001). Roman Amphorae of the 1-3 Centuries AD Found on the Lower Danube Typology. Warszawskiego: Copyright By Wydawnictwa Uniwersytetu.
• Ertüzün, Reşit (1999). Mazhar, Kapıdağı Yarımadası ve Çevresindeki Adalar, Tarih ve Arkeolojisi Üzerinde Araştırmalar. İstanbul.
• Eiring Jonas, Lund John. (2004). Transport Amphorae and Trade in the Eastern Mediterranea. Monographs of the Danish Institute at AthensVol 5, 198-288.
• Empereur & Picon (1989). Lesregions de Production D’ amhores İmperiales en Mediterranee Oriental. Dans I’Ecole Française de Rome, Amphores Romaines et Histoire Economique: Dix ans de Recherche. Actes du colloque de Sienne (22-24 Mai), 223-248.
• Empereur Jean-Yves. (2018). The Late Roman Amphorae Found in Amathus Harbour, Etudes Chyprıotes XX, The Hellenistic Herbour of Amathus Volume 2, 181- 190.
• Ferrzolli A. F., Ricci M. (2006). Cilician Ceramic Production From Roman to Byzantine Age, New Data From Elaiussa Sebaste. OLBA, XVII, 33-44.
• Ferrzolli A. F., Ricci M. (2010). Un Centro di Produzione dele Anfore LR 1: Elaiussa Sebaste in Clicia. Gli Impianti, Le Anfore, LRCW 3, Vol. II, Bar International Series, 2010, 815-819.
• Fırat M. (2013). Phokaia Seramik Çöplüğü Alanı’ndan Ele Geçen Amphoralar. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 5, 70-85
• Findley Andrew (2013). The Monumental Province: Asia and the Temples of the Roman Empire. (Doctorol Thesis). Washington University In ST.Lous, Greduate School of Art and Sciences, Washington.
• Gibbon Edward (1988). Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, 3.Cilt. (Çev. A. Baltacıgil), İstanbul.
• Gregorry Tımothy E. (2010). Bizans Tarihi. (Çev. Esra Esmert), Yapı Kredi Yayınları.
• Gülsefa G. (2015). 2006-2013 Myndos Kazılarında Ele GeçenAmphoralar ve Amphora Mühür Buluntuları. (Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Has A.C., Meral K., Aydın T. (2020). “Propontis’in Güneyinde Güçlü Bir Liman Kenti: Kyzikos ve Deniz Ticareti”. V. Keleş (Eds.), Propontis ve Çevre Kültürleri, Parion Studies III, İstanbul, 392-400
• Hasluck, F. (1910). Cyzicus, CUP.
• Hayes J. W. (1976). Roman Pottery in the Royal Ontario Museum. Toront: Royal Ontario Museum.
• Hayes J. W. (1992). Excavations at Saraçhane in Istanbul. Vol. 2. Oxford: Princeton, University Press.
• Karagiorgou O.( 2001). “LR2 a Container fort he Militaryannona on the Danubian Border”, Kingsley, S., DeckerM. (Eds.), Economyand Exchange in the East Mediterranean During Late Antiquity, Printed in Great Britain by The İnformation Press Oxford, 129-166.
• Karcı Ağlar G. (2015). Smyrna Agorası’nda Ele Geçen Ticari Amphoralar (1998-2006 Kazıları). (Doktora tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Katrancı S. (2020). Tripolis Amphoraları. (Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Kavaz-Kındığlı B. (2017). Zeytinliada Geç Roma ve Bizans Seramikleri. (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Keay S. J. (1984). Late Roman Amphorae in the Western Mediterranean. Oxford.
• Kızılarslanoğlu H. A.(2016). Antik Çağ’da Elaiussa Sebaste’nin Amphora Üretimi Ve Ticari İlişkileri. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kızılarslanoğlu H.Asena & Aytek A.İhsan. (2018). Elaiussa Sebaste Üretimi “Geç Roma 1” Amphoralarının Geleneksel Tipoloji ve Geometrik Morfometrik Analizlerle Değerlendirilmesi. MASROP E-Dergi, Cilt 12. 2, 16-44.
• Koçhan N., Meral K., Motor H., Güneş F. (2007). Kyzikos 2006 Yılı Kazıları, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı,1.Cilt, Kocaeli, 2007, 11-20.
• Koçhan, N. & Meral, K.( 2009). Kyzikos 2008, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Denizli, 2009, 51-62.
• Koçhan N. & Meral K.& Hacer M. & Ahmet Cüneydi H. (2010). Kyzikos 2009. 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1.Cilt, İstanbul, 2010, 188-199.
• Koçhan N. & Meral K. (2012), Kyzikos 2011. 34. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Çorum, 2012, 339-346.
• Koçhan N. & Meral K. (2013). Kyzikos Kazısı 2012. 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Muğla. 32013, 76-387.
• Koçhan N. (2011).Kyzikos Tarihi ve Mimari Kalıntıları. Bursa: Renkvizyon Ofset Form Matbacılık.
• Koçhan N. & Meral K. (2014). “İkinci Dönem Kyzikos Kazıları 2006-2013”, H. Kasapoğlu, A. M. Yılmaz (Eds.), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kurulu Yılı Armağanı Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 229-254.
• Koçhan N. & Meral K. (2015). Kyzikos'ta Yapılan Kazı ve Sondajlarla İlgili Bir Değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 35, 60-77.
• Koçhan N. & Meral K. & Has A. C. (2016). Kyzikos 2015. 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 23-27 Mayıs 2016. Edirne, 2016, 223-232.
• Koçhan, N.& Korkmaz, M. & A. C. Has & A. Tercanlıoğlu. (2017). Kyzikos 2016. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Bursa, 2017, 249-260.
• Koçhan N. & Meral K. (2020). Kyzikos Hadrian Tapınağı’nın Alt Yapısı ve Sütun Başlıkları Üzerine Bir Değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8, 27-45.
• Konstantinidou A. (2012). Ceramicsand Life in the Old Monasteryof Baramūs in the Wādī al-Natrūn, Egypt (4th – 9th c.). (Doctoral Dissertation). University of Leiden, Leiden.
• Lund John (2007). Transport Amphorae As a Possıble Source for the Land Use and Economıc History of the Akamas Penınsulai Western Cyprus. LRCW 2, 781-789.
• Lüdorf G. (2006). Römische und früh byzantinische Gebrauchs keramikim westlichen Kleinnasien Typologieund Chronologie. München.
• Manning S. & Monks S.J. & Sewel D.A. & Demesticha S. (2000). Late Roman Type 1a Amphora Production at the Late Roman Site of Zygi-Petrini, Cyprus. Cyprus: Department of Antiquities Cyprus.
• Mani Tarek (2010). "Timbres sur amphores Africaines mentionnant la cite d' Hadrumetum (Tunisie)", Synergies Tunisie 2, 155-170.
• Meagie D. (2003). Anadolu’da Romalılar 3. Batı Anadolu Kent Devletleri. (Çev. Ö. Çapar), Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Meral K. (2012). Kyzikos tan Lahit Mezar Buluntuları. HÖYÜK, 5, 25- 44.
• Meral K. & Has A.C. (2014). “Kyzikos Kenti Sur Duvarları ve Limanları”, H. Kasapoğlu ve M. A. Yılmaz (Eds.), Anadolu’nun Zirvesi Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara, 278-295.
• Meral K .& Yavuz E. (2017). Kyzikos Hadrian Tapınağı’nda Bulunan Geç Roma Definesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 52, 550-568.
• Meral K. (2018). “Kyzikos’un Bölge Turizimindeki Yeri ve Önemi”, Ulaş Töre Sivrioğlu (Eds.), Antik Çağ’dan Cumhuriyet’e Bandırma Ve Yakın Çevresi Tarihi, Dora Basın Yayın, Bursa, 123-132.
• Meral K. (2020). “Kyzikos Hadrian Tapınağı’ndaki Ek Yapı Üzerine Yeni Gözlemler”, Vedat Keleş (Eds.), Parion Studies III / Propontis ve Çevre Kültürleri – Propontis and Surrounding Cultures Ege Yayınları, 611-624.
• Michaelides D. (1996). “The Development of the Cypriote Economy from the Prehistoric Period to the Present Day”. In V. Karageorghis, D. Michaelides (Eds.), The Economy of Cyprus during the Hellenistic and Roman Periods, (139-152). Nicosa: University of Cyprus
• Mimaroğlu S.(2011). Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Kazısı’nda Ele Geçen Bizans Dönemi Günlük Kullanım Seramikleri. (Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Opait A. (2002). The Eastern Mediterranean Amphorae in the Province of Scythia. Transport Amphorae and Trade in the Eastern Mediterranean. Acts of the International Colloquium at the Danish Institute at Athens, September, Volume 5, 26-29.
• Opait A. (2004). Local and Imported Ceramics in the Roman Province of Scythia (4th-6th centuries AD). Archaeopress, British Archaeological Reports International Series, 295-296.
• Opriş Ioan, C. Ratiu Alexandru. (2016). An Early Byzantıne Amphora Deposıt from Capıdava. Journal of Ancient History and Archeology, Studies, 24-42.
• Orhan U. (2017). Phaselis 2016 Yılı Güney Limanı Amphora Buluntuları. Akdeniz Araştırmaları Dergisi, III, 141-148.
• Panella C. (1995). Le anforedietaimperiale del Mediterraneo Occidentale.
• Peacock D. P. S., Williams D. F. (1986). Amphora and the Roman Economy, London: Longman.
• Peacock D. P. S. & Befaoui F. & Belazreg N. (1986). Roman Amphora Production in the Sahel Region of Tunisia, Publications de I’Ecole Française de Rome, 114, 179-222.
• Pieri D. (2005). Le commerce duviduvin oriental à l’époque Byzantine, Beirut: Bibliothèqued’ Archéologie et d’Histoire, Institut Françaisdu Proche Orient.
• Plinius (1958). Naturalis Historia. (çev. H.R. Rockham). Londan.
• Reynal C. A. (2007). La Ceramique Romaine D’Argos, Etudes Peloponnesiennes XIII, Paris.
• Roberts J.M., (2022). Avrupa Tarihi. (Çev. F. Aytuna), İstanbul: İnkılap Kitapevi,
• Santamaria C. (1995). L'épave Dramont E à Saint-Raphaël (Ve s.ap. J.-C.). Archaeonautica, 13, Paris: CNRS.
• Şenol A. K. (2000). İskenderiye Kazılarında Ele Geçen Amphoralar Işığında Kentin Roma Dönemi Şarap, Zeytinyağı, Salamura Balık ve Sos Ticareti. (Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Şenol A. K. (2003). Marmaris Müzesi Ticari Amphoraları. Ankara.
• Şenol A. K. (2009). AETAM ( Arslan Eyce Taşucu Amphora Müzesi)’da Bulunan Ticari Amphoralar ve Akdeniz’de Ticaretin İzleri, Mersin
• Şenol A. K. & Alkaç E. (2017). The Rediscovery of an LR 1 Workshop in Clicia and the presence of LRA 1 in Alexandria in the Liht of New Evidence. LRCW 5, Vol. 2, 831-843.
• Soysal H. & Sipahioğlu S. & Kolçak S. & Altınok D. (1981). Türkiye Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Matamatik-Fizik ve Biyolojik Araştırma Grubu, Proje No.YBAG 341, İstanbul.
• Tekocak M. & Zoroğlu K. L. (2013). Kelenderis’te Bulunan Bir Grup Roma Dönemi Ticari Amphorası ve Düşündürdükleri. OLBA, XXI, 109-140.
• Texier, Charles (1902). Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, (Çev. Ali Suat), 1.Cilt, Ankara, 2002, 291; Robert, Rustafjaell, “Cyzicus”,The Journal of Hellenistic Studies, Vol. 22, 174-189.
• Uygun Ç. & Ş. Özdemir, B. (2019). “Trade in Tlosandıts Territories as Seenınıts Amphorae and Worksshop”, O. Dumankaya (Eds.), Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret Prehistory’dan Bizans Dönemi’ne, 325-338.
• Yaman A. (2018). Arykanda Geç Antik Dönem Mahallesi Seramikleri. (Doktora Tezi), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.