Toybelen Definesi (Samsun, Türkiye) – Ön Değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 2, 33 - 54, 30.09.2023

Canan Özbil

Öz

401 adet bronz sikkeden oluşan bir define 2010 yılının başlarında Çorum Müzesi Müdürlüğü’ne teslim edilmiştir. Definenin buluntu yeri ve konteksti kesin olarak bilinmese de Samsun'un İlkadım ilçesine bağlı Toybelen Mahallesi'nde ele geçtiği kaydedilmiştir. Define içeriğindeki 208 adet sikke müzenin envanterine alınmıştır (Müze Envanter No. 3027-3234). 193 adet sikke ise korunma durumlarının nispeten kötü olması nedeniyle etütlük sikkeler olarak sınıflandırılmıştır. Amisos antik kenti teritoryasında ele geçen define, Pontos Kralı VI. Mithradates Eupatoros Dönemi’nde darp edilen 401 adet bronz sikkeden oluşmaktadır. VI. Mithradates Eupatoros Dönemi’nde (MÖ 120-63) kralın kendi adına darp ettiği altın ve gümüş sikkelerin yanı sıra egemenliği altındaki kentler tarafından bronz sikkeler de darp edilmiştir. Toybelen Definesi’nde bulunan sikkelerin biri hariç tümü Pontos, Paphlagonia ve Bithynia kentlerine aittir. Amisos darphanesi 318 adet sikke ile en çok temsil edilen darphanedir. Tespit edilen diğer darphaneler Pontos'ta Amaseia, Gaziura, Kabeira, Khabakta ve Komana, Paphlagonia'da Amastris ve Sinope ve Bithynia'da Dia'dır. Definede ayrıca Bosphoros kentlerinden Pantikapaion’a ait bir sikke de bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mithradates Eupatoros, Amisos, bronz sikke, define, Samsun

Toybelen Hoard (Samsun, Türkiye) – A Priliminary report

Öz

A hoard consisting of 401 bronze coins was acquired by the Directorate of the Çorum Museum in early 2010. Although the exact find spot and context are not known, it was recorded that the hoard was found within in the borders of the Toybelen neighbourhood, which located ca. 8 km east of Samsun. While 208 coins have registered in the inventory of the museum (inventory nos. 3027-3234), others have classified as the “study coins” (etude nos. 1-193) due to their relatively poor condition. The Toybellen Hoard, which found in the territory of the ancient Amisos, consists of bronze coins struck by the various cities under the rule of Mithradates VI Eupatoros. Unlike royal gold and silver coins, bronze coins that do not carry royal portraits and legends were produced with common coin types and the ethnikon of the cities that struck them. All coins but one in the Toybelen Hoard belong to the cities of Pontos, Paphlagonia and Bithynia. Amisos is the most represented mint among the whole with its 318 coins. Other mints have been identified are Amaseia, Gaziura, Kabeira, Khabakta and Komana in Pontos, Amastris and Sinope in Paphlagonia, and Dia in Bithynia. The hoard includes also a coin of Pantikapaion in Bosphoros.

Anahtar Kelimeler

Mithradates Eupatoros, bronze coin, Hoard, Samsun, Amisus

Kaynakça

• Aslan, B. (2007). İzmir Agorasındaki Bir Grup Hellenistik Dönem Ağırşak ve Tezgâh Ağırlıkları, (Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Akgönül, S. O. (2018). Kurul Kalesi 2010-2017 Yılları Sikke Buluntuları. (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Amandry, M. & Le Guen-Pollet, B. & Özcan, B. & Remy, B. (1991). “Le trésor de Binbaşıoğlu - Monnaies de bronze des villes du Pont frappées sous Mithridate VI Eupator”, Rémy, B. (Ed.), Pontica I. Recherches sur l’histoire du Pont dans l’Antiquité. Varia Anatolica, 5, Saint-Étienne, 61-76.
• Bauer, N. & Dietrich, H. & Mayer, J. W. (1999). “Pontica III. Zum Katalog der pontischen Münzen des Museums von Samsun (Türkei) - Ein Zwischenbericht 1999”, Orbis Terrarum 5, 85-92.
• Bellinger, A. R. (1961). Troy. Supplementary Monograph 2: The Coins. Princeton: Princeton University Press.
• Callataÿ, Fr. de (1997). L’histoire des guerres mithridatiques vue par les monnaies. Louvain-la-Neuve: Département d’archéologie et d’histoire de l’art.
• Callataÿ, Fr. de (2003). “Les Mithridate du Pont: un exemple peripherique de rapport entre cites et rois hellenistiques”, O. Picard & Fr. de Callataÿ & F. Duyrat & G. Gorre & D. Prévot, Royaumes et cités hellénistiques des années 323-55 av. J.-C., Paris, 218-234.
• Callataÿ, Fr. de (2005). “Coins and Archaeology, the (Mis)use of Mithridatic Coins for Chronological Purposes in the Bosporan Area”, V. F. Stolba, L. Hannestad (Eds.), Chronologies of the Black Sea Area in the period c. 400-100 BC, Aarhus, 27-29 November 2002, Black Sea Studies 3. Aarhus, 119-136.
• Callataÿ, Fr. de (2007). “La révision de la chronologie des bronzes de Mithridate Eupator et ses conséquences sur la datation des monnayages et des sites du Bosphore Cimmérien”, A. Bresson, A. Ivantchik, J. Ferrary (Eds.), Une Koiné Pontique: Cités Grecques, Sociétés Indigènes et Empires Mondiaux Sur Le Littoral Nord de La Mer Noire (VIIe s. a.C. - IIIe s. p.C.), Bordeaux, 271-308.
• Callataÿ, Fr. de (2010). “Eckard Olshausen (et le concours de ses etudiants) Bronzemünzen aus der Zeit Mithradates’ VI. im Museum van Samsun (Geographica Historia 1)”, SNR 89, 263-272.
• Callataÿ, Fr. de (2011). “Productions et circulations monétaires dans le Pont, la Paphlagonie et la Bithynie: Deux horizons différents (Ve-Ier s. av. J.-C.)”, BCH Suppl. 53, 455-482.
• Callataÿ, Fr. de (2014). “Revisiting a numismatic corpus: the case of Eupator, last king of Pontus”, K. Dörtlük, O. Tekin, R. Boyraz Seyhan (Eds.), Proceedings of the First International Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics, 25-28 February 2013 Antalya, Antalya, 117-137.
• Casey J. (2010). Sinope. A Catalogue of the Greek Roman and Byzantine Coins in Sinop Museum (Turkey) and Related Historial and Numismatic Studies. London: Royal Numismatic Society.
• Price, M. J. (Ed.), Coin Hoards Volume III (1977). London: Royal Numismatic Society.
• Price, M. J. (Ed.), Coin Hoards Volume V (1979). London: Royal Numismatic Society.
• Wartenberg, U. & Price, M. J. & Kaelyn A. M. (Eds.), Coin Hoards Volume VIII Greek Hoards (1994). London: Royal Numismatic Society.
• Abramzon, M. G. & Kuznetsov, V. D. (Eds.) Coin Hoards Volume XI Greek hoards: the Cimmerian Bosporus (2021). Leuven: Peeters.
• Çizmeli Öğün, Z. & Özbil, C. (2012). “Çorum Müzesi Sikke Koleksiyonunda Bulunan Antik Sikkeler”, Ö. İpek (Ed.), 2. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu Bildiri Kitabı, Çorum, 155-170.
• Devreker, J. (1984). “Catalogue des monnaies à Pessinonte”, J. Devreker, M. Waelkens (Eds.) Les Fouilles de la Rijksuniversiteit te Gent à Pessinonte 1967-1973: 1. Hommage à Peter Lambrechts, Brugge, 192-215.
• Erol, A. F. & Tamer, D. (2013). “Fatsa Cıngırt Kayası’ndan Ele Geçen 10 Sikke Üzerine Gözlemler”, Seleucia ad Calycadnum III, 159-181.
• Gorini, G. (2017). “Ripostiglio di monete di bronzo dal Ponto”, J. Turchetto, M. Asolati (Eds.), Paesaggi in Movimento, Ricerche dedicate a Guido Rosada, Padova, 261-271.
• Göktürk, M. T. (2009). ‘‘Kırıkkale Definesi’’, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2007-2008 Yıllığı, Ankara, 241-279.
• Göktürk, M. T. & Cebesoy, S. S. (1994). “Kabadüz Definesi”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1993 Yıllığı, Ankara, 54-82.
• Hackens, T. (1970). “Les Monnaies”, P. Bruneau (Ed.), l’ilôt de la maison des comédiens. Paris, 387-419.
• Thopmson, M. & Mørkholm, O. & Kraay, C. M. (1973). An Inventory Of Greek Coin Hoards. New York: American Numismatic Society.
• Imhoof-Blumer, Fr. (1912). “Die Kupferprägung des mithradatischen Reiches und andere Münzen des Pontos und Paphlagoniens”, NZ 45, 169-192.
• Ireland, S. (1996). “The Ancient Coins in Amasra Museum”, R. Ashton (Ed.), Studies in Ancient Coinage from Turkey, London, 115-137.
• Ireland, S. (2000). Greek, Roman and Byzantine Coins in The Museum at Amasya (Ancient Amaseia), Turkey, London: British Institute of Archaeology at Ankara.
• Ireland, S. & Cook, P. (2008). “A New Mint for Mithradates VI of Pontus”, NC 168, 135-139.
• lreland, S. & Frolova, N (1999). “Two hoards of Bosporan coins of the 1st century BC from the ancient settlement of Poljanka (Kerch)”, Hermathena 166 (Summer), 31-43
• Keleş, V. & Oyarçin, K. (2014). “Erzurum Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan VI. Mithridates Eupatoros Dönemi Bronz Sikkeleri (Mithridates VI Eupatoros Period Bronze Coins in Erzurum Museum)”, Arkeoloji ve Sanat 146, 51-59.
• Keleş, V. (2008). “VI. Mithridates Eupator Dönemine Tarihli Bronz Simena Definesi Işığında VI. Mithridates Eupator’un Anadolu Siyaseti” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8-40, 69-78.
• Keleş, V. (2009). “The Simenli Hoard” RIN CX, 5-42.
• Klein, U. (1969). “Zum Aigis/Nike-Typ der pontisch-paphlagonischen Bronzeprägung aus der Zeit des Mithradates Eupator”, SM 19 (74), 24-33.
• Köker, H. (2008). “The Greek Coins of Black Sea Region at Burdur Archaeological Museum”, Colloquium Anatolicum VII, 229-245.
• Kroll, J. H. (1993). The Greek Coins. The Athenian Agora XXVI. Princeton, New Jersey: The American School of Classical Studies at Athens.
• Kuşçu, H. (2016). Kastamonu Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Hellenistik Çağ Bithynia- Paphlagonia, Pontos ve Bosphoros Sikkeleri Işığında Paphlagonia Bölgesi’ne Bakış. (Yüksek Lisans Tezi), Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Burdur.
• Lenger, D. S. & Atasoy, S. (2015). “Tios Kazılarında Bulunan Sikkeler”, içinde: S. Atasoy, Ş. Yıldırım (Eds.), Zonguldak'ta Bir Antik Kent: Tios. 2006-2012 Arkeolojik Çalışmaları ve Genel Değerlendirme - An Ancient City in Zonguldak: Tios. General assessment of works between 2006 and 2012, Ankara, 381-415.
• McGing, B. C. (1986). The Foreign Policy Of Mithridates Eupator King Of Pontos. Leiden: Brill.
• Olshausen, E. (2009). Bronzemünzen aus der Zeit Mithradates VI. im Museum von Samsun. VI. Mithradates zamanından bronz sikkeler Samsun Müzesinde. Stuttgart: F. Steiner. Özdemir, M. (2018). “Pontos Krallığı Bronz Sikkeleri (VI. Mithradates Dönemi; İÖ, 111-63)”, Akra 6-15, 59-79.
• Öztürk, B. (2017). “Amasya Oluz Höyük 2009-2013 Dönemi Kazılarında Bulunan Sikkeler”, Ş. Dönmez (Ed.), Amasya-Oluz Höyük. Kuzey-Orta Anadolu’da Bir Akhaimenid (Pers) Yerleşmesi. 2009-2013 Dönemi Çalışmaları Genel Değerlendirmeler ve Önsonuçlar, İstanbul, 313-337.
• Öztürk, B. (2021). “The coins found at the excavations of Amasya/Oluz Höyük, 2009-2013”, G. R. Tsetskhladze, A. Avram, J. Hargrave (Eds.), The Greeks and Romans in the Black Sea and the Importance of the Pontic Region for the Graeco-Roman World (7th century BC-5th century AD): 20 Years On (1997-2017) Proceedings of the Sixth International Congress on Black Sea Antiquities (Constanţa - 18-22 September 2017), Oxford, 420-428.
• Payveren, M. (2021). VI. Mithradates dönemi Sivas Uzuntepe Definesi. (Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Price, M. J. (1968). “Mithridates VI Eupator, Dionysus, And The Coinages of the Black Sea”, NC VIII, 1-12.
• Rende, C. (2021). Burdur Müzesi’nde bulunan Alper Erdem’den Müsadere Edilmiş Pontos ve Paphlagonia Sikkeleri. (Yüksek Lisans Tezi), Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Burdur.
• Saprykin, S. J. (2007) “The Unification of Pontos: The Bronze Coins Mithridates VI Eupator as Evidence for Commerce in the Euxine”, V. Gabrielsen, J. Lund (Eds.), The Black Sea in Antiquity. Regional and Interregional Economic Exchanges, Aarhus, 195-208.
• Saygın Sezgin, T. (2021). Yozgat Müzesi’nde Bulunan Hellen Otonom, Hellenistik Krallık Ve Roma Eyalet Sikkeleri. (Yüksek Lisans Tezi), Hitit Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Çorum.
• Sylloge Nummorum Graecorum, Vol. IX, The British Museum, Part 1: The Black Sea (1993).
• Şenyurt, Y. & Akçay, A. (2016). “Kurul Kalesi (Ordu) VI. Mithradates Dönemi Yerleşimi Üzerine Ön Değerlendirmeler”, Seleucia VI, 221-248.
• Tavukçu, A. Y. & Ceylan, M. (2013). “Tokat Müzesindeki Helenistik Dönem Amisos Sikkeleri” Uluslararası Sosyal Arastırmalar Dergisi, 6.25, 529-538.
• Tek, A. T. & Köker, H. (2014). “Side Arkeoloji Müzesi’nde 2013’de Yürütülen Numismatik Araştırmaları / Numismatic Studies at the Side Archaeological Museum in 2013”, ANMED 12, 292-293.
• Tek, A. T. & Köker, H. & Tarakan, E. (2017). “Numismatic Studies at the Side Museum in 2016 Side Müzesinde 2016 Yılında Yürütülen Numismatik Araştırmaları”, ANMED 15, 324-330.
• Tekin, O. (1999). Sivas definesi: VI. Mithradates Dönemi Pontos ve Paphlagonia Kentlerinin Bronz Sikkeleri. The Sivas Hoard : Bronze Coins of Pontos and Paphlagonia from the Reign of Mithradates VI. İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
• Tepe, İ. E. (2021). Tekkeköy Definesi. (Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Travaglini, A. (1997). “Samsun (Amisos)-Acquisto 1989”, Travaglini, A. (Ed.) Museo di İzmir I. Ripostigli di Monete Greche, Milano, 149-183.
• Uğuz, H. (2021). Konya Etnografya Müzesi Sikke Koleksiyonunda Yer Alan Hellenistik Dönem Kent Sikkeleri (1910-2020). (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Varoucha-Christodoulopoulou, I. (1960). “Acquisitions du Musée numismatique d’Athènes”, BCH 84.2, 485-503.
• Voegtli, H. (1993). Die Fundmünzen aus der Stadtgrabung von Pergamon. Pergamenische Forschungen 8. Berlin - New York: W. de Gruyter.
• Yalçın, D. Ö. & Çizmeli Öğün, Z. (2016). “İnebolu 2003 Definesi: Bilirkişilik ve Define Saptaması”, Z. Çizmeli Öğün (Ed.), Anadolu Nümismatik Araştırmaları Çalıştayı. Kaunos/Kbid Toplantıları 3 Anadolu/Anatolia Ek Dizi I.3, Ankara, 137-151.
• Williams, D. (2009). “The Coins of Pontus, Paphlagonia and Bithynia in the Collection of the Archaeological Museum in Florence”, NC 169, 105-136.
• Çevrimiçi Kaynaklar:
• Pecunem Online Auctions, Auction 27, 4 January 2015, lot 180, https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid=971&lot=180 (erişim tarihi: 17.08.2023).
• Pecunem Online Auctions, Auction 36, 4 October 2015, lot 137, https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid=1245&lot=137 (erişim tarihi: 17.08.2023).
• H. D. Rauch, Auction 92, 22-24 April 2013, lot 1085, https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid=455&lot=1085 (erişim tarihi: 17.08.2023).