Beslenme ve Gıda için Biyoçeşitlilik: Ege Bölgesi’nin Yenilebilir Yabani Bitki Türleri

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 2, 1 - 8, 15.12.2017

Ayfer Tan , Nese Adanacıoglu , Sevinc Karabak Lerzan Aykas Necla Tas Tefik Taylan

Öz

Türkiye'de yenilebilir yabani bitkiler, tarih
öncesi çağlardan beri besin kaynağı olarak diyette kullanılmıştır. Yenilebilir
yabani bitkiler Türk mutfağında yaygındır ve bazıları pişmeden çiğ,
tüketilirken, bazıları pişirilir, kurutulur ya da, işleme tabi tutulduktan
sonra tüketilirler. Bununla birlikte, yenilebilen yabani türler ülkenin farklı
bölgelerinde farklı kullanımlara sahipler. Ege Bölgesi’nde yabani yenilebilir
bitkiler yaygın olarak tüketilmekte, geleneksel yiyecekleri hala pişirilmekte
ve hatta yerel restoranlarda servis edilmektedir. Çalışma, Ege Bölgesi'ndeki
yenilebilir yabani bitkilerin, geleneksel kullanımları hakkında veri toplamak
için çok disiplinli bir yaklaşımla düzenlenmiştir. Çalışma, Gıda ve beslenme
için tarımsal biyoçeşitliliğin korunması ve kullanımını iyileştirmenin yanı
sıra, bu çeşitliliğin besin değeri ve gıda temelli yaklaşımlardaki önemi
hakkında kanıt sağlayarak ve farkındalık yaratarak biyoçeşitliliğin korunması,
sağlıksız diyetle mücadele ve refah düzeyinin arttırılması için destek
oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada Ege Bölgesi yenilebilir yabani
bitkilerin 11 türü öncelik verilmiştir. Gıda, beslenme, diyet çeşitliliği ve geleneksel
bilgi için yerel biyolojik çeşitliliğinin temel durumunu belirlemek üzere
İzmir, Aydın, Muğla ve Balıkesir'de anketler yapılmıştır. Yenilebilir bitkiler
üzerinde yapılan ön çalışmalar anketin temelini oluşturmuştur. Etno-botanik ve
sosyo-ekonomik anketler köylerde, yerel pazarlarda, lokantalarda ve
süpermarketlerde seçilen ekolojik alanlarda gerçekleştirilmiştir.
Sosyo-ekonomik çalışmalar, monografi tekniği ile ayrıntılı veriler için
yürütülmüştür. Geleneksel bilgi ile ilgili bilgileri kaydetmek, politikanın
geliştirilmesi için bilgi edinmeye yardımcı olmak amacıyla pazarlama fırsatı
fikrini üretmek için anketler yapılmıştır. Anketler sırasında etno-botanik
bilgi ve yenilebilir yabani türlerin farklı yemekleri kaydedilmiştir. Anketler,
yüz yüze olarak hasattan tüketime geçiş sürecinde 541 koleksiyoncu ve 584
tüketiciyle yapılmıştır. Ege Bölgesi’ndeki tüketicilerin çoğunluğu haftada 1-2
kez yabani türleri tükettiklerini belirtmiş olup, Toplanan miktar piyasa türüne
göre değişiklik göstermiştir. Bazı türlerin genelde ticari amaçlı olarak
toplandığı belirlenmiştir. Öncelikli türler üzerinde taksonomik tanımlama ve
beslenme değeri analizleri örnekler de toplanmıştır. Bilinçlendirme çalışmaları
yapılmışı, broşürler hazırlanmış ve yayınlanmıştır. Çalışma bölgesinde 100'den
fazla yabani yenilebilir bitki türü kaydedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yabani yenilebilir bitkiler, Ege Bölgesi, sosyo-ekonomik çalışmalar, geleneksel bilgi, etno-botanik çalışma.

Biodiversity for Food and Nutrition: Edible Wild Plant Species of Aegean Region of Turkey

Öz

In Turkey wild edible plants have been used in dietary
as a source of food from prehistoric times onwards. The wild plants are common
in Turkish cuisine and they are eaten raw, consumed after cooking, dried before
use, consumed after processing. However they have different uses in different
areas of the country. Wild edible plants have been widely consumed in Aegean
region where the traditional foods are still cooked and even served at the
local restaurants.   The study was
developed on the edible wild plants in Aegean Region of Turkey as a
multi-disciplinary approach to gather data on the traditional uses of wild
edibles; to improve the conservation and use of agricultural biodiversity for
food and nutrition, as well as to build support for biodiversity conservation
and enhanced well-being by providing evidence and raising awareness of the
nutritional value of this diversity and its importance in food-based approaches
to tackle unhealthy dietary. Eleven species of wild edible plants of Aegean
Region have been prioritized in this study. Surveys were conducted in Izmir,
Aydın, Muğla and Balıkesir to determine the baseline status of community
biodiversity for food and nutrition, dietary diversity and traditional
knowledge. The previous studies conducted on edible plants were the baseline of
the survey. The ethno-botanic and socio-economic surveys were conducted at the
selected ecological sites in the villages, local markets, local restaurants as
well as supermarkets. The socio-economic studies were conducted for detail data
with monographic technic. Surveys were carried out to generate the idea on
marketing opportunity, to assist to obtain the information for the development
of policy to upload the relevant information about the traditional knowledge.
During surveys ethno-botanical information and the different type of dishes of
wild edible plants were recorded. The data recorded from face to face
questioners with 541 collector and 584 consumers for the conclusion of process
from harvest to consumption.  In the
Aegean region, the majority of consumers stated that they consumed wild species
1-2 times a week. The collected amount varies according to the type of market.
Some species are usually collected for commercial purposes. Samples were also
collected for taxonomic identification and for further study on nutritional
value priority species. Awareness activities have been conducted, leaflets,
brochures were prepared and disseminated. Over 100 species of wild edible
plants and over have been recorded from the study region. 

Anahtar Kelimeler

Wild edible plants, Aegean Region, socio-economic studies, traditional knowledge, ethno-botanical study

Kaynakça

• Aslantas, R., L. Pirlak, and M. Guleryuz. 2007. The Nutritional Value of Wild Fruits from the North Eastern Anatolia Region of Turkey. Asian Journal of Chemistry 19 (4): 3072-3078.
• Adanacioglu, N., U. Yildiz, E. Ogur, L. Aykas, A. Tan ve T. Taylan. 2016. Türkiye Makromantar Genetik Kaynakları I. Ege Bölgesi. ANADOLU, J. of AARI 26 (1): 46-61.
• Ayan, I., Z. Acar, H. Mut, U. Basaran, and O. Aşçı. 2006. Morphological, Chemical and Nutritional Properties of Forage Plants in a Natural Rangeland in Turkey. Bangladesh J. Bot. 35 (2): 133-142.
• Baytop, T. 1999. Türkiyede Bitkiler ile Tedavi: Geçmişte ve Bugün (Therapy with medicinal plants in Turkey: In the past and present). 2nd ed., Nobel Tip Kitabevleri, Istanbul.
• Caglarirmak, N. 2011. Edible Mushrooms: An Alternative Food Item. In: Proceedings of the 7th International Conference on Mushroom Biology and Mushroom Products (ICMBMP7).
• Cakilcioglu, U., and I. Turkogu. 2010. An ethnobotanical survey of medicinal plants in Sivrice (Elazığ,Turkey). Journal of Ethnopharmacology 132 (1): 165-175.
• Davis, P. H. 1965-1985. Flora of Turkey and the East Aegean Islands Vol. 1-9. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Etkin, N. 1996. Medicinal cuisines: Diet and ethnopharmacology. International Journal of Pharmacology 34 (5): 313–326.
• Ertem, H. 1987 Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolusu’nun Florası, 2. baskı, Türk Tarih Kurumu Yayinlari Ankara.
• Guner, A., N. Ozhatay, T. Ekim, and K. H. C. Baser. 2000. Flora of Turkey and Aegean Islands. Vol. 11 (Suplement 2). University Pres. Edinburg.
• Ozbucak, T. B., O. Ergen, and A. S. Yalcin. 2007. Nutrition Contents of the Some Wild Edible Plants in Central Black Sea Region of Turkey. International Journal of Natural and Engineering Sciences 1: 11-13.
• Ozen, T. 2010. Antioxidant activity of wild edible plants in the Black Sea Region of Turkey. Grasas y Aceites 61 (1): Enero-Marzo, 86-94. ISSN 0017-3495. DOI No: 10.3989/gya. 075509.
• Tan, A. 2010. State of Plant Genetic Resources for Food and Agriculture. Second Report of Turkey on Conservation and Sustainable Utilization of Plant Genetic Resources for Food and Agriculture), Meta Basım. Bornova (Turkish and English). ETAE Yayin No: 142. ISBN 978-975-407-292-1.
• Tan, A., and T. Taskin. 2009. Ege Bölgesinde Sebze Olarak Kullanılan Yabani Bitki Türleri ve Kullanım Amaçları. (Edible Wild Species used as Vegetables in Aegean Region) Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayın no: 136. 174 s. ISBN: 978-975-407-278-5.
• Tan, A., and T. Taskin. 2011. Some edible wild plants of Turkey and their use. Transaction of the International Scientific Conference “Actual Problems in the Use of Useful Plants”. Proceeding. 26-28. October. 2011. Baku, Azerbaijan.