TÜRKİYE’DE HÜKÜMET SİSTEMİ TARTIŞMALARI VE RASYONELLEŞTİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 341 - 365, 06.10.2022

Selami Erdoğan

Öz

Türkiye’nin hükümet sistemine yönelik tartışmalar uzunca bir zamandır varlığını korumaktadır. Bu tartışmalar hükümet istikrarını sağlama amacına yoğunlaşmıştır. Türkiye’de bazı dönemlerde tek parti hükümetine dayanan hükümetlerin kurulduğu görülmektedir. Ancak, bu dönemlerde hükümette bir istikrar bulunsa bile, siyasal istikrardan söz etmek pek mümkün değildir. Çünkü siyasal istikrar hükümet istikrarından farklı ve daha kapsamlıdır. Bu durumu irdelemek amacıyla Türkiye’de uygulanan hükümet sistemlerinin tasviri önem arz etmektedir. Türkiye’de hükümet sistemlerinde yaşanan evrime rağmen arzu edilen siyasal ve ekonomik istikrardan çoğu dönem uzak kalınmıştır. İstikrar sorununu çözmek adına başkanlık sistemi tartışmaları uzun yıllar Türk siyasetinin gündeminde yer edinmiştir. Nihayetinde 2017 yılında yapılan Anayasa Değişikliği ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçilmiştir. 2018 seçimleriyle beraber fiilen uygulanan bu model teorik olarak bir başkanlık sistemidir. Bu model ile yürütmenin güçlendiği ve yasamanın bazı noktalarda fonksiyonel kayıplar yaşadığı görülmektedir. Bu modelin uygulanmasından bu yana geçen 3-4 yıllık süreçte hükümet sistemi tartışmaları sona ermemiştir. Bu çalışmada; rasyonelleştirilmiş parlamenter sistemin içeriği analiz edilmiş ve uygulama araçlarının Türkiye’de uygulanabilirliği irdelenmiştir. Ayrıca siyasal istikrarı sağlaması bağlamında rasyonelleştirilmiş parlamenter sistemin realitesi değerlendirilmiştir. Sonuç olarak ise rasyonelleştirilmiş parlamenter sistemin bazı uygulama araçlarının hükümete istikrar kazandırabileceği ancak siyasal istikrar bağlamında noksan kalacağı öngörülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Parlamenter Sistem, Siyasal İstikrar, Hükümet İstikrarı, Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem

Kaynakça

• AHMAD, F. (2014). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilge Üniversitesi Yayınları.
• AKARTÜRK, E. A. ve KÜÇÜK, T. S. (2021). Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem. Ankara: Adalet.
• AKÇAY, E. (2017). Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Siyasi Denetim: İdarenin TBMM Tarafından Denetlenmesi. Ombudsman Akademik, 3(5): 37-68.
• AKE, C. (1975). A Definition of Political Stability. Comparative Politics, 7(2): 271-283
• AKGÜL, M. E. (2010). Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Dönüşümü ve Günümüz Demokratik Rejimlerindeki Anlamı. Ankara Barosu Dergisi, 68(4): 79-101.
• AKGÜL, M. E. (2015). Hükümet Sistemleri Tartışması ve Türkiye Örneği. Ankara: Turhan.
• ALKAN, H. (2017). Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Yasama Denetimi, Yeni Türkiye Dergisi, (94): 1-6.
• BURAN, H. (2020). Kuramsal Açıdan Parlamenter Sistem. H. BURAN, M. KARAMAN ve M. DURGUT, Çağdaş Siyasal Sistemler, Cilt1. (s. 161-168). Ankara: Nobel.
• BÜLBÜL, K. (2021). Siyaset Bilimi Sözlüğü. Ankara: Adres.
• CANİKLİOĞLU, D. M. (1999). Seçim Sistemlerinin Siyasi İstikrarı Sağlamasındaki Rolü. Anayasa Yargısı Dergisi, Ankara, 16: 11-44.
• ÇALIŞKAN, A., KAYA, P. B., ve MALAK, M. (2020). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Bütçe Sürecine Etkisi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(3), 721-736.
• ÇEKİÇ, M. (2016). 1982 Anayasası'nın Hükümet Sistemi Açısından Değerlendirilmesi. Journal of Judgments by the Court of Jurisdictional Disputes/Uyusmazlik Mahkemesi Dergisi, (7), 441-478.
• DURSUN, D. (2018). Türkiye’nin Siyasal Hayatı. İstanbul: Beta.
• ERDOĞAN, M. (2019). Anayasa Hukukuna Giriş. Ankara: Siyasal.
• ERDOĞAN, S., ve Eray, A. (2016). Türkiye’de Yeni Anayasa Yapım Süreci Ve TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu (2011-2013). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (50), 180-191.
• EROĞLU, M. (2010). John Locke’un Devlet Teorisi. Akademik Bakış Dergisi, 21(7), 1-15.
• FENG, Y. (1997). Democracy, political stability and economic growth. British Journal of Political Science, 27(3), 391-418.
• GÖNENÇ, L. (2013). Türkiye’deki Hükümet Sistemi Tartışmalarına İlişkin Değerlendirmeler. Yeni Türkiye Dergisi, 9(51): 269-279.
• GÖZLER, K. (2008). Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş. Bursa: Ekin.
• GÖZLER, K. (2010). Anayasa Hukukunun Genel Teorisi. Bursa: Ekin.
• GÖZLER, K. (2021a). Anayasa Hukukuna Giriş. Bursa: Ekin.
• GÖZLER, K. (2021b). Elveda Anayasa. Bursa: Ekin.
• GUETZEVİTCH, B.M. (1938). Hukuku Esasiyede Yeni Temayüller. Çev: Ali Rıza Türel. Ankara: Hapishane Matbaası.
• GÜLENER, S., ve MİŞ, N. (2017). Cumhurbaşkanlığı Sistemi. Seta Analiz, 190, 7-25.
• HURWITZ, L. (1973). Contemporary approaches to political stability. Comparative Politics, 5(3), 449-463.
• KABOĞLU, İ. Ö. (2005). Anayasa Hukuku Dersleri. İstanbul: Legal Yayıncılık.
• KABOĞLU, İ. Ö. (2016). Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi (10 Aralık 2016). Ankara Barosu Dergisi, (4): 37-44.
• KALAYCIOĞLU, E. (2016). Siyasal Rejim Tasarımı. E. KALAYCIOĞLU ve A. Y. SARIBAY, Türk Siyasal Hayatı. (s. 423-448) Bursa: Sentez.
• KUTLU, M. (2001). Kuvvetler Ayrılığı Temelleri-Gelişimi Hukuk Devletinin Kökenleri. Ankara: Seçkin.
• KUZU, B. (2016). Her Yönü İle Başkanlık Sistemi. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• MİŞ, N. ve DURAN, H. (2018). Seçim İttifakları. Seta Analiz, 232, 5-32.
• MONTESQUIEU. (2021). Kanunların Ruhu Üzerine. Çev: Berna Güven. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖZBUDUN, E. (2009). Türkiye’nin Anayasa Krizi. Ankara: Liberte.
• ÖZBUDUN, E. (2017). Anayasacılık ve Demokrasi. İstanbul: İstanbul Bilge Üniversitesi Yayınları.
• ÖZBUDUN, E. (2018). Millî Güvenlik Konseyi Rejimi, 1982 Anayasası’nın Yapılışı ve Başlıca Özellikleri. E. ÖZBUDUN ve B. YÜCEL. Anayasa Hukuku (s. 34-51). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• ÖZBUDUN, E. (2018). Yasama Organı. E. ÖZBUDUN ve B. YÜCEL. Anayasa Hukuku (s. 122-145). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• ÖZDEMİR, H. (2018). 100 Soruda Hükümet Sistemleri. Ankara: Seçkin.
• SARTORI, Giovanni. (1997), Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği, Yapılar, Özendiriciler ve Sonuçlar Üzerine Bir İnceleme. Çev: Ergun Özbudun. Ankara: Yetkin Yayınları.
• TANCHEV, E. (1993). Parliamentarism Rationalized. E. Eur. Const. Rev., 2, 33.
• TBMM Kanunlar ve Kararlar Başkanlığı (2018). Yeni Sisteme Göre Yasama El Kitabı. Ankara: TBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı Basımevi.
• TEZİÇ, E. (2016). Anayasa Hukuku. İstanbul: Beta.
• TOSUN, G. E. ve TOSUN, T. (1999). Türkiye’nin Siyasal İstikrar Arayışı Başkanlık ve Yarı Başkanlık Sistemleri, İstanbul: Alfa.
• TUNÇKAŞIK, H. (2015). Parlamenter Sistem: Teori, Pratik ve Tartışmalar. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Parlamenter Sistem (Almanya, Güney Afrika, Hindistan, İngiltere, İtalya ve Japonya Örnekleri), (1-38) Ankara: TBMM Basımevi.
• TURAN, M. (2018). Türkiye’nin Yeni Yönetim Düzeni: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7(3), 42-91.
• TUSALEM, F. R. (2015). Democracies, Autocracies, and Political Stability. International Social Science Review, 90(1): 1-40.
• YAYLA, A. (2014a). Siyaset Teorisine Giriş. İstanbul: Kesit.
• YAYLA, A. (2014b). Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler. Ankara: Adres.
• YAYLA, A. (2015). Siyaset Bilimi. Ankara: Adres.
• YAZICI, S. (2011). Yeni Bir Anayasa Hazırlığı ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilge Üniversitesi Yayınları.
• YAZICI, S. (2013). Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri Türkiye İçin Bir Değerlendirme. İstanbul: İstanbul Bilge Üniversitesi Yayınları.
• YILDIRIM, H. (2017). Parlamenter Sistem Krizleri ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi. İstanbul: Pozitif.
• YÜCEL, B. (2009). Parlamenter Hükümet Sisteminin Rasyonelleştirilmesi ve Türkiye Örneği. Ankara: Adalet.
• ZÜRCHER, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim.