Atûfî’nin Hıfzu’l-Ebdân Adlı Tıbbi Kasidesi ve Hıfzıssıhha

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 3, 217 - 230, 24.10.2019

Ahmet Özdinç

Öz

Amaç: Bu çalışmada II. Bâyezîd dönemi tabiplerinden Atûfî’nin Hıfzu’l-Ebdân (min Tagayyurâti Mizâci’l-İnsân) adlı tıbbi eseri incelenerek dönemin tıp ve hıfzıssıhha yaklaşımlarına ışık tutmak amaçlanmıştı.

Gereç ve Yöntemler: İslam tıp geleneğinde ve Osmanlı Devleti’nde hıfzıssıhha literatürü, söz konusu eser Arapçadan Türkçeye tercüme edilerek incelenmiştir.

Bulgular: Eserin hıfzıssıhha içerikli asıl bölümü olan 28 beyitlik kasidesinde, hıfzıssıhhanın tanımı ve önemi üzerinde durulmuştur. Sonrasında yemek, uyku, cinsel ilişki, giyim ve tedavi başlıkları altında ilgili bahisler ele alınmıştır.

Tartışma ve Sonuç: Tarihi tıbbi eserler arasında hıfzıssıhha içerikli olanlar, geniş halk kitlelerine hitap etmiş olmaları bakımından oldukça önemlidir. Bu eserler uygulamada kolaylık adına halkın anlayacağı, basit bir dille yazılmıştır. İncelenen Arapça kasidede de sağlığın korunmasıyla ilgili pratik önerilerde bulunulmuştur. Ayrıca metnin sonunda Atûfî, fikirlerini İslam tıp bilginlerinden alıntılar yaparak teyit etme yoluna gitmiş görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

atufi, tıp, hıfzıssıhha, kaside

Atūfī’s Medical Qasida Hifzu’l-Ebdān and Health Protection

Öz

Aim: This study aimed to examine the medical work Hıfzu’l-Ebdān (min Tagayyurāti Mizāci’lİnsān) written by physician Atūfī from the Bāyezīd II period in order to shed light on the contemporaneous approaches to medicine and health protection.

Materials and Methods: The hifzissihha (health protection) literature in the Islamic medical tradition and Ottoman State was discussed by translating the work from Arabic into Turkish.

Results: In the work the core section addressing health protection is the qasida composed of 28 couplets, which describes and emphasizes the importance of hifzissihha. This was followed by a discussion of various topics, including food, sleep, sexual intercourse, dressing, and treatment.

Discussion and Conclusion: Among historical medical works those dealing with health protection are of great importance because they were aimed at use by broad masses of people. These works were written in a simple language easily understandable to the public for convenience in application. The Arabic qasida examined also contains practical recommendations on health protection. Finally, at the end of the text Atūfī appears to have attempted to confirm his opinions by means of quotations from Islamic medical scholars.

Anahtar Kelimeler

Atufi, medicine, public health, qasidah

Kaynakça

• Referans1. Yıldırım, Onur. “et-Teshîl fî’t-Tıbb (Kitâb-ı Teshîli’l-Mevlâna Şemseddin): İnceleme-Metin-Dizin”. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010, p.96.
• Referans2. el-Belhî, Ebû Zeyd. Mesâlihu’l-Ebdân ve’l-Enfüs: Beden ve Ruh Sağlığı (Neşir-Çeviri). trc. Nail Okuyucu-Zahit Tiryaki. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2012, p.10.
• Referans3. el-Belhî, Ebû Zeyd. Mesâlihu’l-Ebdân ve’l-Enfüs: Beden ve Ruh Sağlığı (Neşir-Çeviri). trc. Okuyucu, Nail. ve Tiryaki, Zahit. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2012, p.14.
• Referans4. Aycan, İrfan. “Emeviler Dönemi Kültür Hayatında Bazı Beşerî İlimlerin Tarihsel Gelişimi”. Dini Araştırmalar II, S. 6 (2000): 213-221.
• Referans5. et-Taberi, Ebu’l-Hasan b. Receb Ali b. Rabben. Hıfzü’s-Sıhha. tahkik: Mısrî, Mahmud. Ma’hedü’l-Mahtûtati’l-Arabiyye. Rabat: el-Munazzamatü'l-Arabiyye li’t-Terbiye ve’s-Sekâfe ve’l-Ulûm [ALECSO], 2011/1432, p.59.
• Referans6. et-Taberi, Hıfzü’s-Sıhha, p. 60
• Referans7. et-Taberi, Hıfzü’s-Sıhha,
• Referans8. el-Belhî, Ebû Zeyd. Mesâlihu’l-Ebdân ve’l-Enfüs: Beden ve Ruh Sağlığı
• Referans9. Hekim Bereket. Tuhfe-i Mübârizî: Metin-Sözlük, haz. Doğuer, Binnur Erdağı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
• Referans10. İshâk bin Murâd, Edviye-i Müfrede (Metin-Sözlük), haz. Canpolat, Mustafa. ve Önler, Zafer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Referans11. Tutmacı, Eski Oğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir Tıp Kitabı: Tabiatnâme, haz. Karasoy, Yakup. Konya: Palet Yay, 2009.
• Referans12. Hızır, Celâlüddin (Hacı Paşa), Müntehab-ı Şifâ I: Giriş-Metin, haz Önler, Zafer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1990.
• Referans13. Yıldırım, “et-Teshîl fî’t-Tıbb (Kitâb-ı Teshîli’l-Mevlâna Şemseddin): İnceleme-Metin-Dizin”
• Referans14. Kaya, Emel. “Muyîddîn Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri”. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Referans15. Hacı Paşa. El-Ferîde fî’t-Tıb. Turhan Valide Sultan, 258: 179-204. Süleymaniye ktp.
• Referans16. el-Mârdânî, Abdülvehhâb b. Yûsuf İbn Ahmed. Kitâbu’l-Müntehab fî’t-Tıb (823/1420): İnceleme-Metin-Dizin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım. haz. Bayat, Ali Haydar. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2005.
• Referans17. Aynacı, Mihrican. “Sultâniyye (İnceleme, Metin, Dizin)”. Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Referans18. Şirvânî, Hakim Şükrüllah. Yâkubiyye, Şehid Ali Paşa, 2118: 95. Süleymaniye ktp.
• Referans19. Muhammed, Eşref b. Hazâ’inü’s-Saâ’dat: 1460/h.864, haz. Şehsuvaroğlu, Bedi N. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1961. Ayrıca bkz. İlhan, Nadir. “Eşref bin Muhammed: Hazâ’inu’s-Saʽâdât (İnceleme-Metin-Dizin)”. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
• Referans20. Özçelik, Sadettin (haz.). Kitabü’l-Mühimmât: XV. Yüzyılda Yazılmış Bir Tıp Eseri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2001.
• Referans21. Gîlânî, Mesûd bin Hakîmüddîn. Mir’âtuş-Şifâ fi Daf‘i’l-Dâ, Esad Efendi, 2494: 177. Süleymaniye ktp.
• Referans22. Isfahânî, Gıyâsüddîn Muhammed-i. Mir’âtü’s-Sıhha, Ayasofya, 3742: 63. Süleymaniye ktp.
• Referans23. el-Müneccim, Abdurrahmân bin Ebî Yusuf. Kitâbu’l-Cevher fî Hıfzı’s-Sıhha, Ayasofya, 3635: 68. Süleymaniye ktp.
• Referans24. Kazvînî, Hakîm Muhammed bin Mübârekşâh. Kitâb fî Hıfzı’s-Sıhha, 3509: 60. Nurosmaniye ktp.
• Referans25. Ahî Çelebi, el-Fevâidü’s-Sultâniyye fî’l-Kavâ‘idi’t-Tıbbiyye, Fatih, 3592:91. Süleymaniye ktp.
• Referans26. Kaplan, Mahmut. “Âhî Çelebi’ye Atfedilen Bir Tıp Mesnevisi: Beyân-ı Hikmet”, Journal of Turkish Studies II, sy. 34 (2010):157-173.
• Referans27. Tâhir, Bursalı Mehmed. Osmanlı Müellifleri, cilt I. İstanbul: Meral yayınevi, p:255-256
• Referans28. Taşköprüzâde, Şakâıkı Nu’maniye, trc. Mecdi Efendi, p. 415.
• Referans29. İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı tıbbi bilimler literatürü tarihi I. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2008, p.128-131
• Referans30. Cihan, Sadık. "Hayreddin Hıdır B. Mahmud B. Ömer El-'Atufî" Kastamoni" ve Hadis Eserleri". Atatürk Üniversitesi İlâhiyât Tetkikleri Dergisi 3 (1979).
• Referans31. Sağlam, Ayşe. "Atufî’nin Zuhrü’l-‘Atşân Mesnevisi". Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi 3 (2017):64-80.
• Referans32. İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı tıbbi bilimler literatürü tarihi I. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2008, p.129.
• Referans33. Logatnâme (Encyclopedic Dictionary). Chief Editors: Mohammad Mo’in & Ja’far Shahidi. Tehran, Tehran University Publications. 1998. C.11 S.17624