Bursalı Ali Münşî'nin gizemli adası ve Risâle-i Fevâid-i Nârcîl-i Bahrî*

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 2, 186 - 197, 23.05.2023

İbrahim Topçu , Beyzanur Kaç

https://doi.org/10.21673/anadoluklin.1260724

Cited By: 1

Öz

Amaç: Bu çalışmada, 18. yüzyılın önemli hekimlerinden ve Tıbb-ı Cedid akımının temsilcilerinden olan Bursalı Ali Münşî’nin “Risâle-i Fevâid-i Nârcîl-i Bahrî” adlı eserini günümüz Türkçesine transkripte ederek tanıtmak ve Tıbb-ı Cedid bağlamında risaleyi irdelemek amaçlanmaktadır.

Yöntemler: Eserin iki nüshası bulunmaktadır. Transkripsiyon Fatih Ali Emiri Kütüphanesi’nde 278-4 numarayla kayıtlı bulunan nüsha esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Ancak İstanbul Üniversitesi nüshası da transkripsiyon esnasında mukayeseli bir şekilde okunmuş ve iki nüsha arasındaki farklılıklar dipnotlarda belirtilmiştir. Ayrıca risalede yer alan Arapça kısım da Türkçeye tercüme edilmiştir.

Bulgular: Eserde Ali Münşî’nin nârcîl-i bahrî isimli bitkinin yetiştiği yerin coğrafi konumunu, özelliklerini, o bölgeye dair çeşitli gizemli rivayetleri anlattığı tespit edilmiştir. Ayrıca bitkinin şekli ve kıymetine dair ifadelere de yer verildiği görülmüştür.

Sonuç: Bursalı Ali Münşî’nin önemli monografilerinden biri olan bu risalede hekimin, nârcîl-i bahrînin yetiştiği yerle ilgili birtakım bilgilerinin olduğu anlaşılmakla birlikte bitkinin tıbbi açıdan önemine dair herhangi bir malumata yer vermediği görülmüştür. Ayrıca her ne kadar doğru olmadığı ifade edilse de risalede nârcîl-i bahrînin yetiştiği yerin yeni dünyanın keşfiyle bilindiğine dair rivayete yer verilmesi Tıbb-ı Cedid döneminin izlerini göstermesi bakımından önemlidir. Yine de hem Tıbb-ı Cedid dönemini daha iyi anlamak, hem bitkinin tıbbi kullanımına dair malumat edinmek, hem de bu eserle yazarının hekim kimliği arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek için Ali Münşî’nin tüm eserlerinin dikkatlice incelenmesi gerektiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ali Münşî, Nârcîl-i Bahrî, Tıbb-ı Cedid

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK-ARDEB 1003 Projesi (2020-2023) Proje Başlığı: “17. Yüzyıl Osmanlı Düşünce Arayışlarının Mahiyeti ve Yanyalı Esad Efendi’nin Katkıları”

Proje Numarası

Proje Kodu: 119K823

The mysterious island of Ali Münşî of Bursa and Risâle-i Fevâid-i Nârcîl-i Bahrî

Öz

Aim: The aim of this study is to introduce the “Risâle-i Fevâid-i Nârcîl-i Bahrî” of Bursalı Ali Münşî, one of the important physicians of the 18th century and one of the representatives of the Tıbb-ı Cedid movement, by transcribing it into contemporary Turkish and to examine the treatise in the context of Tıbb-ı Cedid.

Methods: There are two copies of the work. The transcription is based on the copy registered in Fatih Ali Emiri Library with the number 278-4. However, the Istanbul University copy was also read comparatively during the transcription and the differences between the two copies are indicated in the footnotes. In addition, the Arabic part of the treatise was translated into Turkish.

Results: In the work, Ali Münşî describes the geographical location and characteristics of the place where the plant named nârcîl-i bahrî grows and various mysterious rumors about that region. In addition, it was also seen that expressions about the shape and value of the plant were also included.

Conclusion: In this treatise, which is one of the important monographs of Ali Münşî of Bursalı, it is understood that the physician has some information about the place where nârcîl-i bahrî grows, but he does not include any information about the medicinal importance of the plant. In addition, although it is stated that it is not true, it is important to include the rumor that the place where nârcîl-i bahrî grows was known with the discovery of the new world in the treatise in order to show the traces of the Tıbb-ı Cedid period. Nevertheless, it is understood that all of Ali Münşî’s works should be carefully examined in order to better understand the Tıbb-ı Cedid period, to obtain information on the medicinal use of the plant, and to comprehend the relationship between this work and its author’s identity as a physician.

Anahtar Kelimeler

Ali Münşî, Nârcîl-i Bahrî, Tıbb-ı Cedid

Proje Numarası

Proje Kodu: 119K823

Kaynakça

• Koç Aydın A. Reflections of iatrochemistry in the eighteenth century Ottoman medicine. OTAM Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Derg. 2007;22:51-9.
• Günergun F, Etker Ş. From Quinaquina to ‘Quinine Law’: A Bitter Chapter in the Westernization of Turkish Medicine. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 2013;(2):41–68.
• Dinar T. Tıbb-ı Cedîd yazmaları üzerine bazı tespitler. Journal of Turkish Stud. 2012;7(4):1541–6.
• Kâhya, E, Demirhan Erdemir A. (2021), Bilimin ışığında başlangıçtan cumhuriyete Türklerde tıp ve sağlık kurumları . 2nd ed. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Topçu, İ. (2022), Bursalı Ali Münşî’nin Risale-i Cedvar adlı eserinin çeviri ve Tıbb-ı Cedid dönemi hekim kimliğine dair hatırlattıkları. In: Hakan Ertin’e Armağan.
• Aydın A. Bursalı Ali Münşî’nin Bidâat el-Mübtedî adlı eseri ve Osmanlı iyatrokimyasındaki yeri. OTAM Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Derg. 2014;16(16):77–107.
• Şevki, O. (1991), Beşbuçuk asırlık Türk tabâbeti tarihi. 1st ed. sadeleştiren: Uzel, İ. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şehsuvaroğlu, BN, Erdemir Demirhan A, Cantay Güreşsever G. (1984), Türk Tıp Tarihi. Bursa.
• 9. Acıduman, A, Arda B, Altıntaş A. (2017), Feridun Nafiz Uzluk: toplu makaleler: tıp tarihi 1. Cilt, 1. Kitap. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İmad, S. (2019). Düstûru’l-Vesîm fî’t-tıbbi’l-cedîd ve’l-kadîm (Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kâhya, E, Demirhan Erdemir A. (2008), Medical studies and institions in the Ottoman Empire (with brief information about the scientific studies). 1st ed. Ankara: Nobel Yayın.
• Kaya E. XVIII. Yüzyıla ait bir tıp yazması üzerine: Terceme-i Kitâb-ı Ebûbekir Râzî. J of Turkish Stud. 2016;(11):229–50.
• Aydüz S, Yıldırım E. A translation of the Tuhfe-i Aliyye-the Kina Kina (cinchona) essay by Ali Münşi of Bursa. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları Derg. 2002;8:85–105.
• Uzel İ, Arda B. Hekim Bursalı Ali Münşî ve ilginç bir Kitâb-ı Mynscht nüshası. Erdem. 12(36):1033–44.
• Tokaç, M. (2006), Osmanlı döneminde Türkçe tıp yazmaları. In: Osmanlılarda sağlık. 1st ed. İstanbul: Biyofarma.
• İhsanoğlu, E, Gündüz G, Bekar MS, Şeşen R. (2008), Osmanlı tıbbi bilimler literatürü tarihi. İstanbul: IRCICA.
• Abbâs Vesîm, Vesîletü’l-metâlib fî ilmi’t-terâkib. Millet Ali Emiri, Türkçe-Tıp, nu: 341.