CEDİTÇİ AYDIN MUHAMMED FATİH KERİMÎ’NİN FİKİR DÜNYASININ OLUŞUMU

Yıl 2020, Sayı: 13, 1 - 15, 31.08.2020

Emre Özsoy

https://doi.org/10.33404/anasay.763630

Cited By: 1

Öz

Muhammed Fatih Kerimî, Ceditçi hareketin en önemli temsilcilerinden birisi olarak kendi dönemine damgasını vurmuş bir isimdir. Kerimî, İsmail Bey Gaspıralı sonrası kuşağın dikkat çeken isimlerinden olup, 1937 yılında Stalin terörünün kurbanı olana kadar bu hareketin sosyal, siyasî ve kültürel alanında etkin rol üstlendi. Çağdaşları gibi o da Çarlık Rusya sınırları içerisinde yaşayan Türklerin ve Müslümanların modern dünyaya ulaşmaları için fikirler sunmuş, eleştiriler yapmış ve çözüm önerileri getirmiştir. Onun bütün bu faaliyetlerinde, kendisine etki eden ve fikir dünyasını oluşturan kaynakları görmek mümkündür. Bu anlamda İsmail Bey Gaspıralı’dan Arminus Vambery’ye kadar pek çok isim onun fikir dünyasının oluşumuna büyük katkı sunmuştur.
Bu çalışmada; Muhammed Fatih Kerimî’nin fikir dünyasının nasıl oluştuğu, bu süreçte hangi kaynaklardan beslendiği incelenmeye çalışılacaktır. Her ne kadar çalışmanın merkezinde Fatih Kerimî olsa da söz konusu kaynaklar, aynı zamanda Ceditçi hareketin kaynakları olarak öne çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ceditçilik, Fatih Kerimî, İsmail Gaspıralı, Ahmet Mithat Efendi, Şeyh Cemaleddin Efgânî, Arminus Vambery

Kaynakça

• Tataristan Cumhuriyeti Millî Arşivi (Natsionalnıy Arhiv Respubliki Tataristan), TMA Fond 1370: Muhammed Fatih Kerimî Fondu: f.1370, l.2, d.2, s.1-4.; f.1370, l.2, d.10, s.1-7.; f.1370, l.1, d.24, s.1; f.1370, l.1, d.16a, s.1.
• Tataristan Cumhuriyeti Millî Arşivi (Natsionalnıy Arhiv Respubliki Tataristan),Fond 199: Kazan Jandarma Yönetimi Fondu: TMA, f.199, l.1, d.906, s.47.
• Abdullin, Yahya G, (1990), “Islam in The History of The Volga Kama Bulgars and Tatars”, Central Asian Survey, Cilt 9, Sayı 2: 1-11.
• AKÇURAOĞLU Yusuf, (2009), Türk Yılı, (hzl. Arslan Tekin-Ahmet Zeki İzgöer, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Akçura, Yusuf, (1914), “Şeyh Cemaleddin Efgânî,” Türk Yurdu, Cilt VI, Sayı 8: 2263-2267.
• Aleksandroviç, Gatin Askar, (2008), Fatih Karimi Pedogigiçeskaya i Obşestvenno-Politiçeskaya Deyatelnost, Kazan: Kazanskii Gasudarstvennıy Universitet İmeni V. İ. Ulyanova-Lenina.
• Atlasof, Hadi, (1913), “Gani Bay ile Evvelki Uçraşuvım. Gani Bay Kim İdi? Ul Ne Uyli ve Ne Söyli İdi? Gani Bay Nindi Bay İdi? Kargalı Darülmuallimini, Gani Bay ve Fatih Efendi”, Gani Bay, (hzl. Burhan Şeref), Orenburg: Vakit Matbaası.
• Denisov, N, (2008), Fatih Karimi v Orenburge; Tatarı v Orenburgskom Krae (K 100 Letiyu Gazetı Vakıt n Biblioteki im. H. Yameşeva), Orenburg: OGAU.
• Fahreddin, Rızaeddin, (1913), Ahmed Midhat Efendi, Orenburg: Vakit Matbaası.
• Fahreddin, Rızaeddin, (1917), “Şeyh Cemaleddin III”, Şura, Sayı 16: 361-366.
• Fatıyh Kerimî: Fenni-Biografih Jıyentık, (2000), (hzl. Raif Merdanov-vd.), Kazan: Ruhiyat Neşriyatı.
• Ilgar, İhsan, (1988), Rusya’da Birinci Müslüman Kongresi Tutanakları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri: II Fikri Eserleri, (2015), (hzl. Yavuz Akpınar), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2. bs.
• Keddie, Nikki, (1997), Cemâleddin Efgânî: Siyasî Hayatı, (çev. Alâeddin Yalçınkaya), İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Kerimî, Fatih, (1908.05.03.) “Tercüman Hatıraları/Gaspirinski’nin Hatları”, Vakit, Sayı 313: 2,3.
• Kerimî, Fatih, (1906.05.20.), “Yaponya ve Müslümanlar”, Vakit, Sayı 27: 1.
• Kerimî, Fatih, (1914), “Tilszilik Faciası”, Şura, Sayı 13: 399-401.
• Kerimî, Fatih, (1913.09.04), “Vamberi Hatırası”, Vakit, Sayı 1288: 2.
• Kerimî, Fatih, (1913), “Merhum Ahmet Mithat Efendi ve Şimal Türklüğü”, Türk Yurdu, Cilt 3, Sayı 6: 161-164.
• Kerimî, Fatih, (1913), “Karangı Tatar Kögünün Yaktı Yıldızlarından Birsi: Merhum Abdülgani Bay Hüseyinof”, Gani Bay, (hzl. Burhan Şeref), Orenburg: Vakit Matbaası.
• Kerimî, Muhammed Fatih, (1907), Andan Bundan, Orenburg: Kerimof, Hüseyinof ve Şürekası Matbaası.
• Kerimî, Muhammed Fatih, (1904), Merhum Gılman Ahund, Orenburg: Muhammed Fatih Gılman Kerimov Matbaası.
• Kerimî, Fatih, (2001), İstanbul Mektupları, (hzl. Fazıl Gökçek), İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Kerimi, Fatih, (2004), Kırım’a Seyahat, (hzl. Hayri Ataş), İstanbul: IQ Kültür-Sanat.
• Kerimullin, Ebrar, (1979), Kitap Dönyasına Seyahet, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Türkoğlu, İsmail, (2000), Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin (1858-1936), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Zeki, Ahmed, (1913) “Vamberi”, Mektep, Sayı 10: 246-250.