Klasik Türk Şiirinde Bal

Yıl 2023, Sayı: 26 - ., 26 - 38, 30.11.2023

Gülsüm Acar , Mustafa Güneş

https://doi.org/10.33404/anasay.1369749

Cited By: 3

Öz

ÖZ
Balın, tarihi geçmişinin çok eski dönemlere dayandığı bilinmektedir. Bugün dünyanın bilinen en eski balının Mısır firavun mezarlarında bulunduğu tespit edilmiştir. Arkeologlar antik mezarlarda gömülü hâlde bulunan birçok bal ve balmumu kalıntısına rastlamışlardır. Bal yüzyıllar boyunca bir besin maddesi olarak mutfaklarda yerini alırken Osmanlı mutfak kültürünün de bir vazgeçilmezi haline gelmiştir. Saray halkının sevdiği ve tükettiği tatlılar arasında bulunan bal birçok özelliği sayesinde gerek tıp alanında gerekse alternatif tıpta sıkça tercih edilen bir ürün olmuştur. Bal hem besin maddesi hem de tedavi amaçlı kullanılan bir malzeme olması dolayısıyla birçok araştırma ve inceleme alanın da ilgi odağı haline gelmiştir.
Bu çalışma çerçevesinde divan şairleri balla ilgili olan kavramları şiirlerinde önemli bir materyal kaynak olarak kullanmışlardır. Kadınların güzellik için kullandığı ürünler arasında bulunan bal, klasik Türk şairleri tarafından sevgilinin güzellik unsurunu ifade edebilmek için kullanıldığı görülür. Şairlerin şiirlerde bal kelimesini karşılayan asel, engübin ve şehd gibi sözcükleri kullandıkları tespit edilmiştir. Klasik Türk edebiyatı metinlerinden biri olan divanlarda, teşbih ve mecazi anlamlarıyla ele alınan balın, şairler tarafından nasıl işlendiği üzerinde durulmuştur. Balın, mazmun olarak kullanıldığı beyitlerden örnekler verilerek konu bazı başlıklar altında incelenmiştir. Taraması yapılan beyitlere bakıldığında bal, yalnızca tedavi amaçlı değil; kimi zaman sevgilinin güzelliği, kimi zaman bir sözün kıymeti bala teşbih yapılarak anlatılmıştır. Bal ve şarap ikilisinin çeşitli sembolik anlamlarından söz edilirken, balmumu ise sevgilinin güzellik unsuru şeklinde ifade edilmiştir. Bal bazen toplumun sözleri olarak nitelendirdiğimiz atasözleri ve deyimler olarak karşımıza çıkarken bazen de büyü yapmak için kullanılan bir malzeme olduğu görülür.

Anahtar Kelimeler

Klasik Şiir, Dîvân Şiiri, Bal

Destekleyen Kurum

Kütahya Dumlupınar Üniversitesi

Proje Numarası

-

Teşekkür

İlginiz ve alakanız için teşekkür ederiz.

HONEY IN CLASSICAL TURKISH POETRY

Öz

It is known that the history of honey dates back to ancient times. Today, it has been determined that the oldest known honey in the world was found in Egyptian Pharaoh tombs. Archaeologists have found many honey and wax remains buried in ancient tombs. While honey has taken its place in kitchens as a nutritional ingredient for centuries, it has also become an indispensable part of Ottoman culinary culture. Honey, which was among the desserts loved and consumed by the people of the palace, has become a frequently preferred product both in the field of medicine and alternative medicine, thanks to its many properties. Since honey is a material used for both nutritional and therapeutic purposes, it has become the focus of attention in many research and research areas.
Within the framework of this study, Dîvân poets used concepts related to honey as an important material in their poems. Honey, which is among the beauty products preferred by women, was also used as the beauty element of the lover in Classical Turkish Literature. It has been determined that poets use words such as "asel, engübîn and şehd", which correspond to the word honey, in their poems. In the divans, one of the texts of Classical Turkish Literature, it is emphasized how honey, which is discussed with simile and metaphorical meanings, is handled by the poets. As a result of the couplet scanning, it was seen that honey was not only used for therapeutic purposes, but was sometimes used with analogies to express the beauty of the lover and sometimes the value of the word.

Anahtar Kelimeler

Classical Poetry, Divan Poetry, Honey

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Amirchoupani, L. (2021). Garib-nâme'de İnsanlık Dereceleri ve İnsan-ı Kâmil Tasavvuru, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Arıkan, M. (2022). Osmanlı Saray Düğünlerinde Yemekler. Türkoloji Dergisi, 3.
• Batislam, H. F. (2020). Divan Şiirinde Mum ve Cem Sultan'ın Şem' (Mum) Gazeli. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 24/24, 110-115.
• Bahadır, S. C. (2012). 16. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ceran, B. (2008). Antik Mısır ve Eski Anadolu Uygarlıklarında Tıp. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Cengiz, O. (2010). 14-15. Yüzyıl Dîvânlarında Mutfak Kültürü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Çağlar, B. A. (2009). Necati Bey Divanı'nda Sihre Dair İzler. I. Uluslararası Türk Dili Edebiyatı Sempozyumu Kocaeli, 15-17 Nisan 2009, Kocaeli, 7-8.
• Çakır, Ş. (2013). Kapının Üst Tarafı Başına Vursun da Eşiği Hatırlamış Ol! 24 Ekim 2023 tarihinde https://bnr.bg/tr/post/100182542/kapinin-st-tarafi-baina-vursun-da-eii-hatirlami-ol adresinden erişildi.
• Çelebi, A. H. (2020). Eşrefoğlu Rûmî Dîvânı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çelik, M. F. (2015). Klasik Şiirde Bâdem. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 14, 48-49.
• Devellioğlu, F. (1986). Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, A. (2002). Kuddûsî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Doğan, N. (2022). Tarihte İlk İçki: Bal Şarabı. 17 Mart 2023 tarihinde https://boboscope.com/icerik/tarihteki-ilk-icki-bal-sarabi adresinden erişildi.
• Ekici, H. (2019). Hasan Hilmî Divanı'nda Muhabbet Kavramı. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/17, 365.
• Fenerci, Ş. B. (2021). Eskiçağ'da Bal. Masrop E-Dergi, 15/1, 63-64.
• Güneş, M. (2015). Yûnus Emre ve Eşrefoğlu Rûmî'nin Şiirlerinde Şeker. Türk Dünyası Araştırmaları, 111/218, 160.
• Güneş, Ö. Yeşil, A. & Öğreten S. (2019). Hüsn ü Aşk'ta Anlam Çeşitliliği Yönünden Kuşlar. Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 239/1, 257.
• Gürbüz, H. (2021). Sözün Tesiri. 06 Temmuz 2023 tarihinde https://www.turkiyegazetesi.com.tr/kose-yazilari/halime-gurbuz/sozun-tesiri-619647 adresinden erişildi.
• Kubbealtı Lügati (2005). Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Kandemir, M. Y. (1996). Bal. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
• Kara, Ç. (2019). Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/47, 80-81.
• Karahan, A. (1996). Fuzûlî. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
• Karaköse, S. (2010). Divan Şiiri Sevgili Tipindeki Abartıların Simgesel Boyutuna Birkaç Örnek. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/15, 8-10.
• Kavruk, H.& Selçuk, B. (2009). Filibeli Vecdî Dîvân'ı (Metin-Dizin), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, H. (2015). Divan Şiirinde Mum. (117-118). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kayabaşı, A. (2022). Şerbetlerin Türk Mutfak Kültüründeki Yeri ve Önemine Dair Araştırma. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12/1, 74-75.
• Kurtoğlu, O. (2017). Lebib Divanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kuzubaş, M. (2006). Divan Şairleri Hastalıkları Nasıl Tedavi Ederler? Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 9(9), 79-89.
• Macit, M. (2018). Erzurumlu Zihnî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Morkoç, A. N. (2022). Eski Ön Asya Tıbbında Bal. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 12/3, 451-452.
• Pişkin, N. (2015). Osmanlı'da Bala Dair. 16 Nisan 2023 tarihinde https://www.sofra.com.tr/yazarlar/nazli-piskin/2015/04/16/osmanlıda-bala-dair adresinden erişildi.
• Polat, C. (1985). Yılancı Hacı Macit. 27 Haziran 2023 tarihinde https://www.dortyol.com/yazi/31/yilanci-haci-macit adresinden erişildi.
• Onay, A. T. (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: MEB Yayınları.
• Onay, A.T. (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Kurgan Edebiyat Berikan Yayıncılık.
• Oğuz, M. (2015). Klasik Türk Şiirinde Batıl İlimler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
• Ordu, B. (2020). Kütahya'da Büyü ve Büyü ile İlgili Uygulamalar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kütahya.
• Özdengül, M. F. (2010). Bal Mısın, Sirke Mi? 23 Ekim 2023 tarihinde https://faikozdengul.wordpress.com/tag/bal-sirke-sirkencubin/ adresinden erişildi.
• Özmen, M. (2017). Ahmed-i Dai Divanı. Ankara: TDK Yayınları.
• Öztürk, Ö. (2021). Balın Tarihi. 18 Şubat 2023 tarihinde https://ozhanozturk.com/2021/12/20/balin-tarihi/ adresinden erişildi.
• Sağın, A. N. (2011). Yunus Emre'nin Şiirlerinde Arı, Bal ve Kovan. Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1/1, 3-6.
• Sakin, O. (2017). 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Zeytinburnu Belediyesi.
• Saraç, M. A. Y. (2004). Emrî Divanı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Tarlan, A. N. (1992). Necâtî Beg Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1968). Zâtî Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Taş, H. (2010). Vusûlî Divanı (İnceleme-Metin-Çeviri-Açıklamalar- Dizin). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Taşdemir, İ. (2018). Şeyh Gâlib'in Şiirlerinde "Arı" Sembolü. Turkish Studies, 13/20, 10-12.
• Tatçı, M. (1998). Yunus Emre Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tezgin, Ç. N. (2022). Keskin Sirkeden Bal Tefsirine: Sirkeli Suyun Tarihi. Apelasyon e-dergi, 98, 2-4.
• Uluğ, N. E. (2017). Osmanlı'da Batıl İtikatlar ve Büyü. İstanbul: Doğan Yayınları.
• Uysal, A. (2010). Hâfız Ahmed Paşa Divanı (Metin-İnceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Üreten, H. (2011). Eski Anadolu'da Arı ve Bal. History Studies, 3/3, s. 371.
• Üst, Sibel (2011). Edirneli Nazmî Divanı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.
• Yılmaz, G. A. (2021). "Leziz" Redifli Gazellerde Sevgilinin Dudağının Tatlı Yiyeceklerle İlişkisi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10/3, 12.
• Yılmaz, M. S. (2021). Niyazî Mısrî'de Mürşid-i Kâmil. 23 Nisan 2023 tarihinde http://www.vukuf.org adresinden erişildi.
• Yurttaş, M. N. (2015). Leylâ ile Mecnûn Mesnevîsinde Tabâbet Unsurları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/41, 290.