DEBT AND LOAN RELATIONS IN ERZURUM PROVINCE BETWEEN 1742-1800 (ACCORDING TO ERZURUM AHKÂM BOOKS NO. 1, 3, 5, 7 AND 9)

Yıl 2023, Sayı: 26 - ., 122 - 134, 30.11.2023

Mehmet Koçyiğit

https://doi.org/10.33404/anasay.1373183

Öz

In the Ottoman State system, the sultan was the head and responsible of the judicial mechanism. There were administrative and judicial officials who carried out this responsibility on behalf of the sultan. For this reason, the sultan had to act very carefully in preventing all kinds of injustice, cruelty and evil suffered by citizens from all walks of life living within the borders of the state. Therefore, every Ottoman citizen who was oppressed, aggrieved, or who did not find the decision of the local court sufficient, had the right to apply directly to the Sultan or to the persons or institutions authorized by him for the redress of their grievances, without any intermediary. In the Ottoman Empire, the complaints reflected in the Divanıhumayun and the solution suggestions given to these complaints were previously recorded in the mühimme books. XVII. Complaint Books were created in response to the increase in complaints in the 17th century. XVIII. In the 18th century, State Ahkam Books, classified according to provinces, were created by Ragıp Efendi, the Reisülküttab of the period.
In the 18th century, Erzurum was one of the provinces whose ahkâm books were kept. These books contain many provisions regarding the sanjaks, districts and caravans of the Erzurum province. In this study, the provisions related to the debt-credit relationship in the Erzurum province and its affiliated units, covering the years 1155/1214-1742/1800 H., were evaluated. The provisions include a broad perspective on qualified receivables, sales resulting from land disposition, unfair receivables, and the debt-credit relationship arising from trade relations. In addition, considering the religious characteristics, gender and social status of the debtors, it will be possible to obtain information about the commercial life of the region.

Anahtar Kelimeler

Erzurum Province, Ahkâm Books, Debt-Credit Relations.

1742-1800 Yılları Arasında Erzurum Eyalatinde Borç-Alacak İlişkileri (1, 3, 5, 7 Ve 9 Numaralı Erzurum Ahkâm Defeterlerine Göre)

Öz

Osmanlı Devlet sisteminde adli mekanizmanın başı ve sorumlusu padişahtı. Bu sorumluluğu padişah adına yürüten idari ve adli görevliler bulunmaktaydı. Bundan dolayı devlet sınırları içerisinde yaşayan bütün kesimden vatandaşların uğramış olduğu her türlü haksızlık, zulüm ve kötülüklerin önlenmesinde padişahın oldukça dikkatli davranması gerekiyordu. Dolayısıyla zulme uğrayan mağdur olan veya yerel mahkemenin vermiş olduğu kararı yeterli bulmayan her Osmanlı vatandaşının araya herhangi bir vasıta koymadan yaşamış oldukları mağduriyetlerin giderilmesi için Padişah’a ya da onun yetki vermiş olduğu kişi ya da kurumlara doğrudan başvurma hakkı vardı. Osmanlıda Divanıhümayun’a yansıyan şikâyetler ve bu şikâyetlere verilen çözüm önerileri önceleri mühimme defterlerine kaydediliyordu. XVII. yüzyıla gelindiğinde şikâyetlerde artışlar üzerine Şikâyet Defterleri oluşturulmuştur. XVIII. yüzyılda dönemin Reisülküttabı olan Ragıp Efendi tarafından eyaletlere göre tasnif edilmiş Eyalet Ahkâm Defterleri oluşturulmuştur.
Erzurum Ahkâm Defterlerine göre bu çalışmada H. 1155/1214-1742/1800 yıllarını kapsayan Erzurum eyaleti ve bağlı birimlerde borç-alacak ilişkisine bağlı hükümlerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Hükümlerde nitelikli alacak taleplerinden, arazi tasarrufu kaynaklı satışlardan, haksız alacak talepleri ve ticaret ilişkisi ile ortaya çıkan borç-alacak ilişkisi geniş bir perspektif içermektedir. Bununla birlikte borçlu alacalı kişilerin dini nitelikleri, cinsiyetleri, sosyal statüleri de göz önüne alındığında bölgeye ait ticaret hayatı hakkında bilgi sahibi olunabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum Eyalet, Ahkâm Defterleri, Borç-Alacak İlişkileri.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divanıhümayun Siciller, Erzurum Ahkâm Defterleri (A.{DVNS.AHK.ER.d).
• A.{DVNSAHK.ER.d1. A.{DVNSAHK.ER.d3. A.{DVNSAHK.ER.d5. A.{DVNSAHK.ER.d7. A.{DVNSAHK.ER.d9.
• Döndüren, H. (2008). Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de, Faizsiz Bankacılık. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17/1: 3.
• Dönmez, İ.K. (2006). Murâbaha. TDV İslam Ansiklopedisi, (DİA), XXXI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 148.
• Durhan, İ. (1999). Osmanlı Hukukunun Yapısı Üzerine Bir Etüd, AU Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, III /1: 217.
• Emecen, F. M. (2005). Osmanlı Divanının Ana Serileri: Ahkâmı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III/5: 125.
• Erkan, N. (2015). Osmanlı Üsküdar’ında Toplumsal Hayat (18. Asır Üsküdarında Müslim-Gayrimüslim İlişkileri), Üsküdar Belediyesi, Ada Ofset Matbaacılık, İstanbul.
• Halaçoğlu, Y. (2003). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kuru, H. (2015). Geçmişten ve Günümüzde Finansman Yönetimi Olarak Murâbaha. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kütükoğlu, M. S. (2006). Mühimme Defteri. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (DİA), XXX, İstanbul: Türkiye Diyanet İslam Vakfı Yayınları.
• Mumcu, A. (1994). Dîvân-ı Hümâyun. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (DİA), IX, İstanbul: Türkiye Diyanet İslam Vakfı Yayınları.
• Kütükoğlu M.S. (2011). Temessük. TDV İslam Ansiklopedisi, (DİA), XL, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Özdemir, R. (2019). Erzurum Ahkâm Defterlerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Erzincan Sancağında Borç-Alacak İlişkileri (H 1155-1198/M 1742-1796). Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu (Erzincan 26-28 Eylül 2019), Sempozyuma Sunulan Bildiriler, Erzincan: Erzincan Valiliği, 1473.
• Özsoy, İ. (1995). Faiz. TDV İslam Ansiklopedisi, (DİA), XII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Sami, Ş. (2018). Kâmus-i Türkî. İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Tür Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Üzüm, İ. (1998). ‘’Hüküm’’, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (DİA), XVIII, İstanbul: Türkiye Diyanet İslam Vakfı Yayınları.
• Yücel, Y.-Pulaha, S. (1995). I. Selim Kânûnnâmesi (Tirana ve Leningard Nüshaları), 1512-1520). Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Ziuaddin Ahmad, (2003). Riba Teorisi. Çev. Ali Rıza Gül, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLIV/1: 453.