A Health Structure in the Late Ottoman Period: Thessaloniki Hamidiye (Gureba/Municipality) Hospital

Yıl 2025, Sayı: 31, 107 - 117

Funda Naldan

https://doi.org/10.33404/anasay.1620794

Öz

Thessaloniki was one of the most ethnically, religiously and culturally diverse Ottoman cities. During the Ottoman period, the city's reconstruction movements progressed rapidly and Turkish period works such as mosques, madrasahs, hospitals, government buildings, imaret, inns and baths were built in the city. In the last periods of the Ottoman Empire, especially during the reign of Abdülhamid II, hospitals were built within the scope of reconstruction activities. In this period, gureba hospitals played an important role in improving health services. The first modern hospitals were military hospitals and later civil hospitals and gureba hospitals were built almost everywhere in the Ottoman geography. The "Hamidiye Hospital" built in the early nineteenth century is one of the modern health structures of the period. Thessaloniki Hamidiye Hospital is one of them. Gureba Hospital was renamed as "Hamidiye" in 1903 in honour of the name of Abdülhamid II in 1873. Thessaloniki Hamidiye Hospital reflects the general plan and architectural features of the period and its Neo-Classical style draws attention. The hospital was formerly called Gureba Hospital, later named Hamidiye or Municipal Hospital. The hospital building has survived to the present day and is used as Agios Dimitrios Hospital.
In this study, the construction process of the building will be evaluated in the light of the documents taken from the Presidential State Archives, and information about the plan and architecture of the building will be presented by considering the visuals.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Balkans, II. Abdulhamid period, hospital, Thessaloniki, health, gureba, pandemic, architecture, Neo Classic.

Osmanlı’nın Son Döneminde Bir Sağlık Yapısı: Selanik Hamidiye (Gureba/Belediye) Hastanesi

Öz

Selanik etnik, dini ve kültürel çeşitliliğin olduğu Osmanlı kentlerinden biriydi. Şehrin Osmanlı Dönemi’nde imar hareketleri hızla ilerlemiş ve şehirde cami, medrese, hastane, hükümet yapısı, imaret, han ve hamam gibi Türk dönemi eserleri inşa edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde özellikle II. Abdülhamid Dönemi’nde imar faaliyetleri kapsamında hastaneler inşa edilmiştir. Bu dönem sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesine yönelik gureba hastaneleri önemli rol oynamaktadır. İlk modern hastaneler askeri hastaneler olup daha sonra sivil hastane ve gureba hastaneleri Osmanlı coğrafyasının hemen her yerinde inşa edilmiştir. On dokuzuncu yüzyılın başlarında inşa edilen “Hamidiye Hastanesi” de dönemin modern sağlık yapılarındandır. Selanik Hamidiye Hastanesi de bunlardan biridir. 1873 yılında hizmet vermeye başlayan Gureba Hastanesi’nin ismi 1903 yılında II.Abdülhamid’in adına izafeten “Hamidiye” olarak anılmıştır. Selanik Hamidiye Hastanesi, dönemin genel plan ve mimari özelliklerini yansıtmakta olup Neo-Klasik üslubu dikkat çekmektedir. Hastane, önceden Gureba Hastanesi olarak adlandırılmış, daha sonra Hamidiye veya Belediye Hastanesi olarak anılmıştır. Hastane binası günümüze ulaşmış olup Agios Dimitrios Hastanesi olarak kullanılmaktadır.
Bu çalışmada, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nden alınan belgeler ışığında yapının inşa süreci değerlendirilecek, görseller ele alınarak yapının plan ve mimarisi hakkında bilgiler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Balkan, II.Abdülhamid Dönemi, hastane, Selanik, sağlık, gureba, salgın, mimari, Neo-Klasik.

Kaynakça

• Archive Resources
• Presidential Ottoman Archives (BOA)
• BOA. DH. İD. 73/2-3.
• BOA. TFR. I. SL. 153/15247-8.
• BOA. ŞD. 2073/29-6.
• BOA. BEO 3908/293074-1.
• Salnâme-i Vilayet-i Selanik (SVS), 1325/1907.
• Institution Archive
• Istanbul University, Istanbul Rare Works Library.
• Research Resources
• Atasoy, S. (2022). Türkiye’deki Geç Dönem Osmanlı Hastane Binaları (1827-1923), Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Babuçoğlu, M., Özdil, O., Karakuş, S.E. (2013). Osmanlı Belgelerinde Askeri Tıp ve Balkan Askeri Hastaneleri, Ankara.
• Bulut, M. (2019). Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Kamu Yapıları. Sivas.
• Cantay, G. (1992). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara.
• Erşan, H. (2017). II.Abdülhamid Dönemi’nde İstanbul’da Yapılan Hastaneler. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Gül, S. (2014). Davud Paşa Sahrası ve İçinde Yer Alan Başlıca Yapılar. Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, V. 6, pp. 2-14.
• Gültekin, E. (2022). Sultan II. Abdülhamid’in Tıp Alanındaki Keşifleri ve Yerli Üretimi Teşvik Siyaseti. II.Abdülhamid Devri Osmanlı Modernleşmesi, ed. Özyetgin vd. İstanbul: Bilnet Matbaacılık, pp. 307-316.
• İlban, Ö. (2015). Abdülmecid Döneminde Taşrada Yaptırılan Kışlalardan Bir Örnek: Tırnova Kışlası. Sanat Tarihi Yıllığı, V. 24 ,pp. 61-78.
• Kolay, E. (2018). Osmanlı Yerel Yönetim Sisteminin Mimari Alana Yansıması: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Belediye Binaları, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kolay, E. (2021). Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Hapishane Mimarisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. Michaleas, S.N., Tsoucalas,G., Sgantzos, M., Androutsos, G., Karamanou, M. (2022). Hospital Agios Dimitrios: The General Public Hospital of Thessaloniki. Cureus, pp. 1-7.
• Mursal, S. (2017). Osmanlı Devleti’nde İlk Gureba Hastaneleri, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Naldan, F. (2022). Erzincan’da Geç Dönem Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Kamu Yapıları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Özbay, K. (1981). Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, V. 3, İstanbul: Yörük Basımevi.
• Özgen, E. (2020). İlk Sivil Hastaneler, Kültürü ve Yansımaları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, V. 46, pp. 507-513.
• Pabuçcu, M. (2014). Osmanlı Devleti’nde Askeri Hastaneler (1876-1908). Cappadocia Journal of Social Sciences, V. 3, pp. 85-100.
• Sarı, N., İzgöer A.Z., ve Tuğ, R. (2014). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri Işığında II. Abdülhamid Devri’nde Kurulan ve Geliştirilen Hastaneler, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
• Tonbul, Z., Forta, Ö. (2009). Tarihi Hastaneler, Gurebâ Hastaneleri’nden Memleket Hastaneleri’ne İlk Sivil Hastaneler. İstanbul: Novartis Kültür Yayınları.
• Topçubaşı, M., Eyüpgiller, K.K. (2010). 19. Yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde Hükümet Daireleri. İTÜ Dergisi/a Mimarlık Planlama Tasarım, 9/2, pp. 108-120.
• Toptaş, R. (2016). Bergama Hükümet Konağı Örneğinde II.Abdülhamid Dönemi Hükümet Konakları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/47, pp. 411-428.
• Umar, N., Can, C., (2019). Adana Vilayeti Hükümet Konakları. Megaron, 14/4, pp. 530-543.
• Yazıcı Metin, N. (2020). Osmanlı’nın Son Döneminde Bir Kasaba Hastanesi: İnşa Süreci ve Mimarisiyle Dedeağaç Gurebâ Hastanesi. Sanat Tarihi Dergisi, 29/2, pp. 945-961.
• Yazıcı Metin, N. (2024). Osmanlı’nın Gurebâ Hastaneleri İnşaa Süreci ve Mimarisiyle Türkiye Örnekleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, N. (2011). Sağlık'ta Devr-i Hamidi. II. Abdülhamit Modernleşme Sürecinde İstanbul, (Ed.Coşkun Yılmaz), İstanbul, pp. 245-263.
• Yıldırım, N. (2014). 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar, Hastaneler, Kurumlar, İstanbul.
• Yıldırım, N. (2013). Gureba Hastanesi’nden Bezmialem Vakıf Üniversitesi’ne, İstanbul: Bezmi Alem Vakıf Üniversitesi.
• Yıldırım, N., Özaltay, B. (2012). II. Abdülhamit'in Sağlığı ve Sağlık Hizmetleri. II. Abdülhamit ve Dönemi, İstanbul, pp. 123-146.
• Yüksel, M. (1991). Trabzon’da Türk-İslam Eserleri ve Kitabeleri, C.1, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Zygomalas, D. (2008). Municipal Hospital. Ottoman Architecture In Greece, (Ed.Ersı Brouskarı), Greece: Hellenıc Ministry of Culture, pp. 250-251.
• Internet Resources
• Xenofon Paionidis Fourka Halkidiki (gohalkidiki.com)