Çemka Höyük’te Açığa Çıkarılan Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem A Evresi Radyan Planlı Yapıları

Yıl 2020, Sayı: 46, 25 - 48, 11.12.2020

Yunus Çiftçi

Öz

Son yıllarda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde baraj kurtarma kazılarıyla paralel olarak artan arkeolojik kazı çalışmalarında bölgenin uzak geçmişine dair önemli bilgiler elde edilmiştir. Bilhassa Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında yapılan arkeolojik kazılar sonrası bölgenin Neo-litik Çağ kültürleri üzerine önemli veriler ortaya çıkarılmıştır. Bu bağlamda Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında 2019 yılında Çemka Höyük’te yürütülen arkeolojik kazılar Yukarı Dicle Vadisi Çanak-Çömleksiz Neolitik dönem A evresi ve Geç Epi-Paleolitik dönem hakkında önemli bilgiler vermektedir. Yerleşim yerinde çok sayıda yuvarlak planlı yapı, yontmataş ve sürtme taş alet ve mezar açığa çıkarılmıştır. Çemka Höyük yerleşim yerinin bir diğer özelliği ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde örneği olmayan ve daha çok Suriye’de bulunan yerleşim yerleri ile özdeşleştirilen Rad-yan Planlı (içten köşeli bölmeli yuvarlak planlı) yapıların bulunmasıdır. Hem Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem’de bölgenin kültürel yapısı hem de çevre bölgelerle olan ilişkisi hakkında önemli bilgiler vermektedir.

Anahtar Kelimeler

çemka höyük, neolitik, kamu yapıları, radyal bölmeli yapı, çanak-çömleksiz neolitik A mimarisi, yukarı mezopotamya

Kaynakça

• Abbes 2014 F. Abbes, ‘‘Le Bal’as, un autre scénario de la néolithisation du Proche-Orient.’’ In : C. Manen, T. Perrin, J. Guilaine (éd.), La transition néolithique en Méditerranée (Actes du colloque Transitions en Méditerranée, ou comment des chasseurs devinrent agriculteurs, Muséum de Toulouse, 14-15 avril 2011). Archives d’écologie préhistorique, éditions Errance-Actes Sud, Arles, (2014), p. 9-21.
• Aurenche – Kozlowski 2000 O. Aurenche, - S.K. Kozlowski, 2000. La Naissance Du Néolithique Au Proche Orient. Paris, Editions Errance, (2000).
• Aurenche – Kozlowski 2010 O. Aurenche, - S.K. Kozlowski. Territories, Boundaries And Cultures in The Neolithic Near East. Bar International Series 1362. Oxford: Archaeopress, (2010).
• Benz v.d. 2015 M. Benz - K. Deckers - C. Rössner - A. Alexandrovskiy - K. Pustovoytov - S. Scheeres - M. Fecher - A. Coşkun - S. Riehl - K. W. Alt - V. Özkaya, Prelude to village life. Environmental data and building traditions of the Epipalaeolithic settlement at Körtik Tepe, Southeastern Turkey. Paleorinet 41/2 (2015), s. 9-30.
• Cauvin 1980 J. Cauvin. ‘‘Mureybet et Cheikh Hassan.’’ Margueron J. (Ed.), Le Moyen Euphrate, zone de contacts et d’echanges. Actes du colloque de Strasbourg (mars 1977), Leiden (1980), s. 21-34.
• Cauvin 1994 J. Cauvin, Naissance des divinités. Naissance de l’agriculture. La révolution des symboles au Néolithique, Cnrs Editions, (1994).
• Coqueugniot 2009 E. Coqueugniot, 2009. “Dja’Dé el Mughara (Syrie), Rapport scientifique 2007.” Archéorient, Maison de l’Orient et de la Méditerrannée, Lyon, 2009.
• Erim-Özdoğan 2011 A. Erim-Özdoğan, ‘‘Çayönü’’ Özdogan M., Basgelen N. And Kuniholm P. (Ed.), The Neolithic in Turkey Volume 1. Archaeology And Art Publications, İstanbul, (2011), s. 185-269.
• Fujii - Adachi 2013 S. Fujii - T. Adachi,‘‘Wadi al-Hajana 1 : A Khianian outspost in the northwestern piedmont of Mt. Bishri, Central Syrie.’’ In Borrell F., Ibanez J.-J., and Molist M. Stone Tools in Transition: From Hunter-Gatherers to Farming Societies in the Near East (2013), P. 45-58.
• Goring-Morris - Belfer-Cohen 2014 A.N. Goring-Morris - A. Belfer-Cohen, ‘‘The Neolithic In The Southern Levant Yet Another ‘Unique’ Phenomenon.’’ In : C. Manen, T. Perrin, J. Guilaine (éd.), La transition néolithique en Méditerranée (Actes du colloque Transitions en Méditerranée, ou comment des chasseurs devinrent agriculteurs, Muséum de Toulouse, 14-15 avril 2011). Archives d’écologie préhistorique, éditions Errance-Actes Sud, Arles, (2014), s. 59-73.
• Karul 2011 N. Karul, ‘‘Gusir Höyük.’’ Özdogan M., Basgelen N. And Kuniholm P. (Ed.), Neolithic in Turkey Volume 1. İstanbul; Archaeology And Art Publications (2011), s. 1-19.
• Kempisty 1990 A. Kempisty, “Architecture.’’ Kozlowski S.K. (Ed.), Nemrik 9 Pre-Pottery Neolithic Site in Irak. Volume 2 (1990), s. 13-34.
• Kinzel 2019 M. Kinzel,‘‘Complex Spatial Organization: Architecture at Göbekli Tepe.’’ Uluslararası Göbeklitepe ve Neolitik Çağ Yerleşimleri Kongresi. 28-30 kasım Şanlıurfa, 2019 (baskıda).
• Kodaş 2015 E. Kodaş, Diversités, Interactions et Contacts culturels dans les régions montagneuses de la Mésopotamie : Un autre scenario de la néolithisation proche-orientale. Presses académique francophones (2015), 100 s.
• Kodaş 2018 E. Kodaş, ‘‘Yukarı Dicle’de Yeni Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Yerleşim Yeri: Boncuklu Tarla Kazıları ve İlk Gözlemler.’’ Arkeoloji Ve Sanat Dergisi 158, 2018, s. 7-20.
• Kodaş 2019a E. Kodaş, ‘‘Un nouveau site du Néolithique précéramique dans la vallée du Haut Tigre : Résultats préliminaires de Boncuklu Tarla.’’ Neo-Lithics, 19/1, 2019, 3-15.
• Kodaş 2019b E. Kodaş, ‘Kuzey Mezopotamya’da PPNA ve PPNA-PPNB Geçiş Dönemi’ne tarihlenen ‘sembolik objelerin’ bölgesel dağılımı üzerine bazı gözlemler. Kültürel Çeşitlilik ve Yorumlanması.’ Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 161, 2019, s. 1-22.
• Kodaş - Genç 2019 E. Kodaş - B. Genç, ‘‘Çemka Höyük : Yukarı Dicle Havzasında Bulunan Yeni Bir ÇÇNA ve Geç Epipaleolitik Dönem Yerleşim Yeri.’’ Anadolu/Anatolia 45, 2019, s. 211-221.
• Kodaş v.d. baskıda E. Kodaş- Y. Çiftçi- C. Labedan-Kodas,‘‘Çemka Höyük Kazıları : İlk gözlemler.’’ Uluslararası Göbeklitepe ve Neolitik Çağ Yerleşimleri Kongresi. 28-30 kasım Şanlıurfa, 2019, (baskıda).
• Kozlowski 1998 S. K. Kozlowski, ‘‘M’lefaat. Early Neolithic site in northern Irak.’’ Chaiers de l’Euphrate 8, Paris : ERC, 1998, s. 179-273.
• Mazurowski – Kanjou 2012 R.F. Mazurowski – Y. Kanjou, Tell Qaramel 1999-2007 Protoneolithic and early pre-pottery Neolithic settlement in northern Syria : preliminary results of Syrian-Polish archaeological excavations 1999-2007 (un village protonéolithique et précéramique en Syrie du Nord : résultats des fouilles syriennes et polonaises 1999-2007). (2012).
• Miyake v.d. 2012 Y. Miyake – O. Maeda – K. Tanno – H. Hongo - C.Y. Gündem, ‘‘2012. New excavations at Hasankeyf Höyük : A 1= th Millenium Cal. BC. Site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia. Neo-Lithics 1:12, 2012, s. 3-7.
• Moore v.d. 2000 A. M. T. Moore – G.C. Hillman – A.J. Legge – J. Huxtable, 2000. Village on the Euphrates: from Foraging to Farming at Abu Hureyra. Oxford University Press Oxford, (2000).
• Olszewski 2012 D.I. Olszewski, ‘‘The Zarzian in the Context of the Epipaleolithic Middle East.’’ International Journal of Humanities 19/3, 2012, 1-20.
• Özkaya – Coşkun 2011 V. Özkaya - A. Coşkun, 2011. ‘‘Körtik Tepe.’’ Özdogan M., Basgelen N. And Kuniholm P. (Ed.), Neolithic in Turkey Volume 1. İstanbul, Archaeology And Art Publications, (2011), s.89-127.
• Rosenberg 2011a M. Rosenberg, ‘‘Hallan Çemi.’’ Özdogan M., Basgelen N. And Kuniholm P. (Ed.), Neolithic in Turkey Volume 1. İstanbul, Archaeology And Art Publications, (2011), s. 61-78.
• Rosenberg 2011b M. Rosenberg, ‘‘Demirköy.’’ Özdogan M., Basgelen N. And Kuniholm P. (Ed.), Neolithic in Turkey Volume 1. İstanbul, Archaeology And Art Publications (2011), s. 78-87.
• Schmidt 2012 K. Schmidt, 2012. Göbekli Tepe a Stone Age sanctuary in South-Eastern Anatolia. ArchaeNova; First Edition edition (2012).
• Stordeur 2014 D. Stordeur, ‘‘Jerf el Ahmar entre 9500 et 8700 av. J.-C. Un village des débuts de l’agriculture. Une société complexe.’’ C. Manen, T. Perrin et J. Guilaine (Ed.), La Transition Neolithique en Méditerranée, ou comment des chasseurs devinrent agriculteurs. Paris: Errance (2014), s. 27-41.
• Watkins 1990 T. Watkins, ‘‘The Origins Of House And Home.’’ World Archaeology 21/3, 1990, s.336-347.
• Watkins 2006 T. Watkins, ‘‘Architecture and the symbolic construction of new worlds.’’ Banning E. ve Chavan M. (Ed.), Domesticating Space. Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 12. Ex Oriente. Berlin (2006), s. 15-24.
• Yartah 2013 T. Yartah, Vie quotidienne, vie communautaire et symbolique a Tell Abr 3 – Syrie du Nord. Donnees et Nouvelles reflextions sur l’horizon ÇÇNA au Nord du Levant 10 000-9 000 BP. Lyon, Universite de Lyon 2. These de Doctorat, non publiée, (2013).