Batı Anadolu’da Levallois Tekniği: Sürmecik Paleolitik Açık Hava Yerleşimi Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 46, 293 - 322, 11.12.2020

Göknur Karahan

Öz

Sürmecik açık hava yerleşimi, Batı Anadolu, Uşak İli’nde konumlanan Paleolitik bir alandır. 2016-2017 yılları arasında gerçekleştirilen kurtarma kazılarında stratigrafik bir veriye rastlanılmamasına rağ-men, elde edilen 86.246 adet yontmataş malzeme bugün Türkiye’nin en büyük Paleolitik koleksiyonunu oluşturur. Kurtarma kazılarında tespit edilen yontmataş endüstrisinin büyüklüğü, tüm malzemelerin üretim zincirleri içerisinde incelenmesine olanak sağlamıştır. Bu çalışma, hazırlanmış çekirdekler içerisinde %57,87 oran ile temsil edilen Levallois tekniğiyle ilişkili öğelerin tekno-tipolojik analizine odaklanarak Batı Anadolu için bir perspektif sunmayı amaçlamaktadır. Ulaşılan sonuçlara göre, Sürmecik’te Levallois tekniğinin görü-nümü hazırlık ve çıkarım yöntemlerine bağlı olarak çeşitlilik sunmaktadır. Levallois çekirdekler ve ürünler Levallois’nın Hacimsellik Kavramı ile uyumludur, ancak çoğunlukla hammadde ile ilişkili olarak bazı yerel teknik uygulamaların varlığı da görülmektedir. Sürmecik Levallois tekniği, bölgede yüzey araştırmaları ile izlediği-miz tek ve az sayıda oldukları için anlamlandıramadığımız unsurları yoğun ve bir bütün olarak barındırarak bölgenin Paleolitik Çağ endüstrilerine büyük bir katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Levallois teknik, Sürmecik, Batı Anadolu, Paleolitik, Yontmataş teknoloji

Kaynakça

• Atakuman ve diğ. 2019 Ç. Atakuman – B. Erdoğu – M. Karakoç – H. C. Gemici – N. Yücel, “Bozburun Prehistorik Yüzey Araştırması 2017”, AST 36.1, 2019, 379-392.
• Babataş 2012 B. Babataş, 2012, Karkamış Baraj Gölü Alanında Bulunan Levallois Çekirdeklerin Tekno-Tipolojik Analizi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Ankara 2012).
• Birol 2019 Ö. Birol, Paleolitik Çağ’da Güneybatı Marmara, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (İstanbul 2019).
• Boëda 1994 E. Boëda, Le Concept Levallois: Variabilité des méthodes, CNRS (Paris 1994).
• Boëda 1995 E. Boëda, “Levallois: a Volumetric Construction, Methods, a Technique”, içinde: O. Bar-Yosef – H. L. Dibble (ed.), The Definition and Interpretation of Levallois (Madison 1995) 41-68.
• Bordes 1950 F. Bordes, “Principes d’une méthode d’étude des techniques de débitage et de la typologie du Paléolithique ancien et moyen”, L'Anthropologie 54, 1950, 19- 34.
• Ceylan 1998 K. Ceylan, “Karain Mağarası Levallois Çekirdeklerinin Tekno-tipolojik Analizi”, DTCF Dergisi 38/1-2, 1998, 173-186.
• Chazan 1997 M. Chazan, “Redefining Levallois”, Journal of Human Evolution, 33/6, 1997, 719-735.
• Commot 1909 V. Commot, “L’industrie moustérianne dans la région du Nord de la France”, Congrès Préhistorique de France 5ième session, 1909, 115-157.
• Çilingiroğlu ve diğ. 2018 Ç. Çilingiroğlu – A. Uhri – B. Dinçer – İ. Baykara – C. Çakırlar – D. Turan – E. Dinçerler – E. Sezgin, “Kömür Burnu: İzmir- Karaburun’da çok önmeli bir preshistorik buluntu alanı’’, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Arkeoloji Dergisi 23, 2018, 65-90.
• Dağcı ve diğ. 2017 D. Dağcı – M. Türker – G. Keklik, “Uşak’ta Bir Çağ’ın Keşfi: Sürmecik”, içinde: R. M. Czichon – Ş. Söyler – B. Can – İ. Çavuş (ed.), Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak (İstanbul 2017) 129-134.
• Dinçer 2014 B. Dinçer, “Dağlık Bursa Paleolitiği”, içinde M. Şahin (ed.), Bursa ve İlçeleri Arkeolojik Kültür Envanteri -1: Olympos Araştırmaları (Bursa 2014) 159-177.
• Dinçer 2015 B. Dinçer, “Kureyşler Barajı Gölü Kurtarma Havzasında 2014 Yılı Paleolitik Araştırmaları”, içinde: M. Türktüzün – S. Ünan (ed.), Kureyşler Barajı Kurtarma Kazıları 2014 (Ankara 2015) 191-210.
• Dinçer 2016a B. Dinçer, “The Lower Paleolithic in Turkey: Anatolia and Hominin Dispersals Out of Africa”, içinde K. Harvati – M. Roksandic (ed.), Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia: Human evolution and its context (Dordrecht 2016) 213-228.
• Dinçer 2016b B. Dinçer, “Kuzeybatı Anadolu’da Paleolitik Araştırmalar”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler 41, 2016, 50-54.
• Dinçer 2017 B. Dinçer, Marmara Çevresinde Alt Paleolitik Çağ: İlk İnsan Hareketleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (İstanbul 2017).
• Dinçer 2018 B. Dinçer, 2018, “Uludağ Çevresinde Alt ve Orta Paleolitik: Genel Bir Değerlendirme”, içinde: M. Şahin (ed.), Bursa ve İlçeleri Arkeolojik Kültür Envanteri-IV, Olympos Araştırmaları-II (Bursa 2018) 21-25.
• Dinçer ve diğ. 2017 B. Dinçer – S. Balcı – E. Güldoğan, “İstanbul İli Yüzey Araştırması (İstYA) Projesi Yontmataş Buluntuları 2013- 2016”, APAD 3, 2017, 35-55.
• Dinçer – Türkcan 2011 B. Dinçer – A. U. Türkcan, “Frigya'da İlk İnsanın İzleri: Kuzfındık Vadisi Paleolitik Dönem Bulguları (Eskişehir)”, Arkeoloji ve Sanat 137, 2011, 45-52.
• Dinçer ve diğ. 2019 B. Dinçer – S. Yıldırım Balcı Ç. Altınbilek Algül, 2019, “Büyükçekmece Yontmataş Buluntuları 2016-2017”, içinde: E. Güldoğan (ed.), İstanbul İli Yüzey Araştırmaları 2016-2017 Büyükçekmece (İstanbul 2019) 67-89.
• Erbil 2018 E. Erbil, “Sakarya İli Paleolitiği”, APAD 4, 2018, 37-58.
• Erdem 2020 İ. B. Erdem, Sürmecik (Banaz- UŞAK) Paleolitik Açık Hava Yerleşimi İki Yüzeyli Alet Tekno-Tipolojisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Uşak 2020).
• Fındık 2018 B. Fındık, “Ilısu Baraj Gölü Alanı Paleolitik Çağ Çekirdekleri”, Masrop 12/2, 2018, 45-57.
• Galanidou ve diğ. 2016 N. Galanidou – C. Athanassas – J. Cole – G. Iliopoulos – A. Katerinopoulos – A. Magganas – J. McNabb, “The Acheulian Site at Rodafnidia, Lisvori, on Lesbos, Greece: 2010-2012”, içinde K. Harvati – M. Roksandic (ed.), Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia: Human evolution and its context (Dordrecht 2016) 119-138.
• Garanger 1992 J. Garanger, La Préhistoire dans le Monde, Nouvelle édition de la Préhistoire d’André Leroi-Gourhan, (Paris 1992).
• Güldoğan 2016 E. Güldoğan, “İstYA Projesi Kapsamında Çatalca Sınırları İçindeki Arkeolojik Yüzey Araştırmaları ve Sonuçları”, Arkeoloji ve Sanat 152, 2016, 189-200.
• Jelinek 1980 J. A. Jelinek, 1980, “Collection of Paleolithic materials from valleys on the east side of the Bosporus”, içinde H. Çambel – R. J. Braidwood (ed.), Prehistoric research in Southeastern Anatolia (İstanbul 1980) 309-327.
• Karahan 2019 G. Karahan, Sürmecik (Banaz – UŞAK) Paleolitik Açık Hava Yerleşimi, Levallois Teknolojisi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (Ankara 2019).
• Kartal 2016 G. Kartal, “Karain B Orta Paleolitik Yontmataş Endüstrisi”, AST 31.2, 2016, 37-54.
• Kartal 2018 G. Kartal, “Eskişehir’de Orta Paleolitik Dönem’e Ait Yeni Bir Buluntu Alanı: Seyitgazi”, Uluslararası İnsan Çalışmaları Kongresi, 361-370.
• Kartal ve diğ. 2019 G. Kartal – E. Erbil – M. Kartal, “Eskişehir İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (I)”, AST 36/3, 2019,1-16.
• Kartal – Erbil 2017 M. Kartal – E. Erbil, “Sakarya İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (III), 2015”, AST 34/2, 2017, 87-100.
• Kartal ve diğ. 2015 M. Kartal – M. Karakoç – E. Erbil, 2015, “Sakarya İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (I), 2013”, AST 32/1, 2015, 9-26.
• Kartal ve diğ. 2016 M. Kartal – E. Erbil – M. Karakoç, “Sakarya İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (II), 2014”, AST 33/2, 2016, 387-408.
• Kartal ve diğ. 2017 M. Kartal – E. Erbil – M. Özturan, “Sakarya İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (IV) 2016”, AST 35/2, 2017, 161-180.
• Kelley 1954 H. Kelley, “Contribution à l’étude de la technique de la taille levalloisienne”, Bulletin de la Société Préhistorique Francaise 51, 1954, 149–69.
• Lebatard ve diğ. 2014 A. E. Lebatard – C. M. Alçiçek – P. Rochette – S. Khatip – A. Vialet – N. Boulbes – D. L. Bourlés – F. Demory – G. Guipert – S. Mayda – V. V. Titov – L. Vidal – H. de Lumley, “Dating the Homo erectus Bearing Travertine from Kocabaş (Denizli, Turkey) at least 1.1 Ma”, Earth and Planetary Science Letters 390, 2014, 8-18.
• Maddy ve diğ. 2015 D. Maddy – D. Schreve – T. Demir – A. Veldkamp – J. R. Wijbrans – W. Van Gorp – D. J. Van Hinsbergen – M. J. Dekkers – R. Scaife – J. M. Schoorl – C. Stemerding – T. Van der Schriek, “The Earliest Securely-dated Hominin Artefact in Anatolia?”, Quaternary Science Reviews 109, 2015, 68-75.
• Noble – Davidson 1996 W. Noble – I. Davidson, 1996, Human Evolution, Language and Mind: A Psychological and Archaeological Enquiry, (Cambridge 1996).
• Ocakoğlu ve diğ. 2018 F. Ocakoğlu – B. Dinçer – M. S. Akkiraz – E. Şahiner – G. Brook, “Palaeolithic occupation of the Anatolian High Plateau during a cold period: An MIS 6 aged artifact from the Avlamış Valley, Eskişehir, NW Turkey”, Geoarchaeology An International Journal 33, 2018, 1-15.
• Özbek – Erdoğu 2015 O. Özbek – B. Erdoğu, “Initial Occupation of the Gelibolu Peninsula and the Gökçeada (Imbroz) Islans in the Pre-Neolithic and Early Neolithic”, Eurasian Prehistory 11/1-2, 2015, 97-128.
• Özçelik 2017 K. Özçelik, “Ege Bölgesi’nde Neanderthal İnsanın İzleri”, DTCF Dergisi 57/1, 2017, 524-537.
• Özçelik – Bulut 2017 K. Özçelik – H. Bulut, “Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması (2016)”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 35/2, 2017, 85-95.
• Özçelik ve diğ. 2017 K. Özçelik – İ. Çiçek – N. Türkoğlu – H. Bulut – E. Tuncel – E. Erbil, “Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması (2017)”, AST 36/2, 2018, 377-390.
• Özçelik ve diğ. 2015 K. Özçelik – G. Kartal – B. Fındık, “Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması (2014)”, AST 33/1, 2015, 377-396.
• Özçelik ve diğ. 2016 K. Özçelik – A. Violet – H. Bulut, “Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması (2015)”, AST 34/1, 2016, 505-524.
• Özer ve diğ. 2015 İ. Özer – İ. Baykara – B. Dinçer – S. Şahin – M. Sağır – E. Güleç, “2014 Yılı Muğla ve Çanakkale İlleri Yüzey Araştırması”, AST 33/2, 2015, 323-334.
• Özer ve diğ. 2016 İ. Özer – İ. Baykara – B. Dinçer – S. Şahin – M. Sağır – E. Güleç, “2015 Yılı Muğla ve Çanakkale İlleri Yüzey Araştırması”, AST 34/1, 2016, 315-328.
• Özer ve diğ. 2017 İ. Özer – M. Sağır – İ. Baykara – B. Dinçer – S. Şahin, “2016 Yılı Muğla ve Çanakkale İlleri Yüzey Araştırması”, AST 35/2, 2017, 43-58.
• Ranov 1995 V. A. Ranov, “The Levallois Paradox”, The Definition and Interpretation of Levallois Technology, içinde: O. Bar-Yosef – H. L. Dibble (ed.), The Definition and Interpretation of Levallois (Madison 1995) 69-78.
• Rolland 1995 N. Rolland, “Levallois Technique Emergence: Single or Multiple? A Review of the Euro-African Record”, içinde: O. Bar-Yosef – H. L. Dibble (ed.), The Definition and Interpretation of Levallois (Madison 1995) 333-359.
• Runnels – Özdoğan 2001 C. Runnels – M. Özdoğan, “The Palaeolithic of the Bosphorus Region, NW Turkey”, Journal of Field Archaeology 28/1-2, 2001, 69-92.
• Sarıoğlu 2019 E. K. Sarıoğlu, Sürmecik (Banaz – UŞAK) Paleolitik Açık Hava Yerleşimi Kenar Kazıyıcılarının Tekno-Tipolojisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Ankara 2019).
• Schlanger 1996 N. Schlanger, “Understanding Levallois: Lithic Technology and Cognitive Archaeology”, Cambridge Archaeological Journal 6/2, 1996, 231-254.
• Scott 2011 B. Scott, 2011. Becoming Neanderthals: The earlier British Middle Palaeolithic, (Oxford 2011)
• Smith 1911 R. A. Smith, “A Paleolithic Industry at Northfleet, Kent”, Archaeologica 62, 1911, 512-532.
• Söyler ve diğ. 2018 Ş. Söyler – H. Taşkıran – R. M. Czıchon – K. Özçelik – Y. Aydın – E. Erbil – M. Türker, “Uşak, Banaz-Sürmecik Paleolitik Kazısı-2017’’, KST 40/2, 2018, 381-391.
• Spurell 1884 F. C. Spurell, “On Some Paleolithic Knapping Tools and Modes of Using Them”, Journal of the Anthropological Institute 13, 1884, 109-118.
• Taşkıran 1998 H. Taşkıran, “The distribution of bifaces in Anatolia”, içinde: O. Marcel (ed.), Prehistoire d’Anatolie Gen.se de deux mondes (Anatolian Prehistory at the Crossroads of Two Worlds) ERAUL 85/2 (Liége 1998) 569-577.
• Taşkıran 2017 H. Taşkıran, “Ege Prehistoryasında Uşak”, içinde: R. M. Czichon – Ş. Söyler – B. Can – İ. Çavuş (ed..), Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak (İstanbul 2017) 19-24.
• Taşkıran 2018 H. Taşkıran, “The distribution of Acheulean culture and its possible routes in Turkey”, Comptes Rendus Palevol 17/1-2, 2018, 99-106.
• Van Peer 1995 P. Van Peer, “Current Issues in the Levallois Problem”, içinde: O. Bar-Yosef – H. L. Dibble (ed.), The Definition and Interpretation of Levallois (Madison 1995)1-10.
• Van Riet Lowe 1945 C. Van Riet Lowe, “The Evolution of the Levallois Technique in South Africa”, Man 45, 1945, 49–59.
• Vialet ve diğ. 2014 A. Vialet – G. Gaspard – M. C. Alçiçek – M. A. de Lumley, “La Calotte Crânienne d’Homo Erectus Archaïque de Kocabaş, Bassin de Denizli, Anatolie, Turquie (The Archaic Homo Erectus Skullcap From Kocabaş, Denizli Basin, Anatolia, Turkey)” Anthropologie 118.1, 2014, 74-107.
• Vialet ve diğ. 2012 A. Vialet – G. Guipert – M. C. Alçiçek, “Homo Erectus Found Still Further West: Reconstruction of the Kocabaş Cranium (Denizli, Turkey)” Comptes Rendus Palevol 11, 2012, 89-95.
• Wilkins ve diğ. 2010 J. Wilkins – L. Pollarolo – K. Kuman, “Prepared Core Reduction at the site of Kudu Koppie in northern South Africa: temporal pattern across the Earlier and Middle Stone Age boundary”, Journal of Archaeological Science 37, 2010, 1279-1292.
• Yalçınkaya – Özçelik 2012 I. Yalçınkaya – K. Özçelik, “Karain Mağarası’nın Kültürel ve Çevresel Verileri Işığında Anadolu Orta Paleolitik'inin Değerlendirilmesi”, Adalya XV, 2012, 1-12.
• Yaman ve diğ. 2017 İ. D. Yaman – Y. Aydın – A. I. Yaman, “Aksaray İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2016), AST 35/2, 2017 13-26.