Hukukî Dinlenilme Hakkı ve Çocuğun Katılma Hakkı Bağlamında Yargılamada Çocuğun Dinlenilmesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 57 - 80, 31.01.2023

İdil Tuncer Kazancı

https://doi.org/10.54699/andhd.1218914

Öz

Çocuğun katılma hakkı, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’nde güvence altına alınmıştır. Çocuğun taraf ya da üçüncü kişi olarak hukuki durumunun etkilendiği yargılamalar hakkında bilgi edinmesi, görüşlerini ifade etmesi ve açıklamasına imkân verilmesi ve verilecek kararın olası sonuçları hakkında bilgilendirilmesi gerekir. Çocuğa ilişkin yargılamalarda hukuki dinlenilme hakkı, çocuğun katılma hakkı biçimde tezahür eder. Katılım hakkının kullanılması bakımından çocuğun kendi görüşlerini oluşturma becerisine sahip olması aranır. Kendi görüşlerini oluşturma becerisi, ayırt etme gücüne kıyasla daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Bu beceriye sahip olan çocuk katılma hakkını bizzat kullanabileceği gibi kanuni temsilcisi aracılığı ile de kullanabilir. Sınırlı ehliyetsiz olan ayırt etme gücüne sahip olan çocuğun dava ehliyetine sahip olmaması, çocuğun katılma hakkını bizzat kullanamayacağı biçiminde de yorumlanamaz. Yargılamayı kanuni temsilcisi aracılığı ile takip eden çocuğun da yargılama hakkında görüşünü bildirmesi ve bu çerçevede dinlenmesi hem hukuki dinlenilme hakkının hem de katılma hakkının bir gereğidir. Görüşlerini açıklama becerisine sahip olmayan çocuk ise katılma hakkını kanuni temsilcisi aracılığı ile kullanabilecektir. Çocuğun hem çekişmeli hem de çekişmesiz yargıda dinlenilmesi ve katılım hakkını kullanabilmesi mümkündür. Bu bağlamda her iki yargı türünün gösterdiği özellikle dikkate alınır. Resen harekete geçme ve resen araştırma ilkesinin uygulandığı yargılamalarda da çocuğun görüşünü ifade etmesine imkân verilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Katılma Hakkı, Hukukî Dinlenilme Hakkı, Çocuk, Dava Ehliyeti, Sınırlı Ehliyetsiz, Çekişmeli Yargı, Çekişmesiz Yargı, Babalık Davası, Velayet

Hearing of the Child in Proceedings in the Context of the Right to Be Heard and the Child’s Right to Participate

Öz

The right to participate of the child is guaranteed in the Convention on the Rights of the Child and the European Convention on the Exercise of the Rights of the Child. The child, as a party or a third party, should be informed about the proceedings in which his/her legal status is affected, be given the opportunity to express his/her express his/her views and opinions, and be informed about the possible consequences of the decision to be rendered. The right to be heard in proceedings concerning the child is manifested in the form of the child’s right to participate. In order to exercise the right to participate, the child must have the ability to form his/her own opinions. The ability to form his/her own opinions is a broader concept than the discernment. The child who has this ability can exercise his/her right to participate personally or through his/her legal representative. The fact that the child with limited capacity, who has the power of discernment, does not have the capacity to sue cannot be interpreted as that the child cannot exercise the right to participate in person. It is a requirement of both the right to be heard and the right to participate that the child who follows the proceedings through his/her legal representative expresses his/her opinion about the proceedings and is heard within this framework. The child who does not have the ability to express his/her views may exercise his/her right to participate through his/her legal representative. It is possible for the child to be heard and to exercise the right to participate in both contentious and non-contentious proceedings. In this context, the characteristics of both types of jurisdictions are taken into account. In proceedings where the principle of ex officio action and ex officio investigation prevails, the child should also be allowed to express his/her opinion.

Anahtar Kelimeler

The Child’s Right to Participate, The Right to Be Heard, Child, Capacity to Sue, Limited Capacity, Contentious Jurisdiction, Non-Contentious Jurisdiction, Paternity Suit, Custody

Kaynakça

• (Ed.) PEKCANITEZ, Hakan / ÖZEKES, Muhammet / AKKAN, Mine / TAŞ KORKMAZ, Hülya: Pekcanıtez Usûl Medeni Usûl Hukuku, 15. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017 (Yazar, Pekcanıtez Usûl, s…).
• AKÇAAL, Mehmet: “Velayetin Değiştirilmesi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022, Cilt 13, Sayı 1, s. 190-205.
• AKİL, Cenk: “Vesayete İlişkin Olanlar Dışında Türk Medeni Kanunu’nda Yer Alan Çekişmesiz Yargı İşleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2013, Cilt 62, Sayı 4, s. 923-970.
• AKKAYA, Tolga: Medeni Usûl Hukuku Bakımından Boşanma Davası, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• AKTEPE ARTIK, Sezin: Medeni Usûl Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014.
• ALFIERI, Anna Claudia: Enlèvement International d’Enfants: Une Perspective Suisse, Stämpfli Verlag AG, Bern, 2016.
• ARAS, Aslı: Çekişmesiz Yargıda Yargılama Usûlü, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• ARSLAN, Ramazan / YILMAZ, Ejder / TAŞPINAR AYVAZ, Sema / HANAĞASI, Emel: Medeni Usûl Hukuku, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• ATALI, Murat / ERMENEK, İbrahim / ERDOĞAN, Ersin: Medeni Usûl Hukuku, 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• ATICI, Cansu: Medeni Usûl Hukukunda Dava Ehliyeti, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• BUDAK, Ali Cem / KARAASLAN, Varol: Medeni Usûl Hukuku, 5. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2021.
• BUDAK, Ali Cem: Medeni Usûl Hukukunda Üçüncü Kişilerin Haklarının Korunması, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2000.
• CHABLOZ, Isabelle: “Art. 59-60, 150-153, 155-158 (avec Corinne Copt), Art. 6, 40-46, 52-58, 62-65, 154, 159”, (Ed.) CHABLOZ, Isabelle/DIETSCHY-MARTENET, Patricia/ HEINZMANN, Michel: Petit Commentaire CPC, Helbing Lichtenhahn, Bâle, 2021, s. 270-287. (PC CPC-CHABLOZ, Art…, §..)
• CORBAZ, Matthieu: Les Mineurs Non Accompagnés en Droit d’Asile, Étude du Droit Suisse à la Lumière du Droit International des Droits de l’Enfant, Stämpfli Verlag AG, Berne, 2019.
• ÇELİK, Cemil: “Velayetin Kaldırılması”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2004, Cilt 54, Sayı 1, s. 255-309.
• DIETSCHY-MARTENET, Patricia: “Art. 7, 9-13, 17-18, 20-22, 26-27, 31, 33-39, 83, 113-116, 295-304, 307a”, (Ed.) CHABLOZ, Isabelle / DIETSCHY-MARTENET, Patricia. / HEINZMANN, Michel: Petit Commentaire CPC, Helbing Lichtenhahn, Bâle, 2021, s. 1137-1369. (PC CPC- DIETSCHY-MARTENET, Art…, §..)
• DURAL, Mustafa / ÖĞÜZ, Tufan / GÜMÜŞ, Mustafa Alper: Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2020.
• EĞİLMEZGİL, Sena Gözde: “Babalık Davası”, Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi, 2020, Cilt 3, Sayı 1, s. 136-175.
• ELGÜN TOĞRUL, Emel Şeyda: Medeni Usûl Hukukunda Dava Ehliyeti, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• GAURON-CARLIN, Sabrina: “Les Procédures de Première Instance”, (Ed.) REISER, Anne / GAURON-CARLIN, Sabrina: La Procédure Matrimoniale, Regard Croisés des Praticiens sur la Matiere - Tome 2, Schulthess, Zürich, 2019, s. 159-180.
• GÖRGÜN, Şanal / BÖRÜ, Levent / KODAKOĞLU, Mehmet: Medeni Usûl Hukuku, 10. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• HOFFMAN, David / LÜSCHER, Christian: Le Code de Procédure Civile, 2e Édition, 2015, Stämpfli Verlag AG, Bern, 2015.
• KALABALIK, Halil: İnsan Hakları Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
• KILIÇOĞLU Ahmet: Aile Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015.
• KOÇHİSARLIOĞLU, Cengiz: “Kusur İşleme Ehliyeti Olarak Ayırt Etme Gücünün Haksız Eylem Alanında Derecelendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2004, Cilt 53, Sayı 3, s. 1-17.
• KURU, Baki / AYDIN, Burak: İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medeni Usûl Hukuku Ders Kitabı, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2022.
• KURU, Baki: Hukuk Muhakemeleri Usulü, Cilt I, 6. Baskı, Demir Demir Yayıncılık, İstanbul, 2001 (C. I).
• KURU, Baki: Medeni Usûl Hukuku El Kitabı Cilt II, Yetkin Yayınları, Ankara, 2020.
• OĞUZMAN, M. Kemal / ÖZ, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt II, 16. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2021.
• OĞUZMAN, M. Kemal / SELİÇİ, Özer / OKTAY Özdemir, Saibe: Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), 21. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2022.
• OKTAY ÖZDEMİR, Saibe: “Boşanma Davalarında Çocuklara İlişkin Kararlar Bakımından Çocuğun Dinlenme Hakkı”, Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’ye Armağan, II. Cilt, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2009, s. 1219-1242.
• ÖCAL APAYDIN, Bahar / HIŞIM, Selin: “Türk Aile Hukukunda Çocuğun Katılım Hakkı”, (Ed.) MAKARACI BAŞAK, Aslı /
• ÖKTEM ÇEVİK, Seda / TEK, Gülen Sinem: Türk Medeni Kanunu Hükümlerinin Çocuk Hakları İle Uyumlaştırılması, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021, s. 285-323.
• ÖZEKES, Muhammet: Medeni Usûl Hukukunda Hukukî Dinlenilme Hakkı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2003 (Hukuki Dinlenilme Hakkı).
• PEKCANITEZ, Hakan / ATALAY, Oğuz / ÖZEKES, Muhammet: Medeni Usûl Hukuku Ders Kitabı, 10. Bası, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2022.
• PEKCANITEZ, Hakan / MERİÇ, Nedim: Medeni Usûl Hukukunda Fer’i Müdahale, 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• PEKCANITEZ, Hakan: “Hukukî Dinlenilme Hakkı”, Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2000, s. 753-791.
• POSTACIOĞLU, İlhan E. / ALTAY Sümer: Medeni Usûl Hukuku Dersleri, 8. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2020.
• PRADERVAND-KERNEN, Maryse: “La Position Juridique de l’Enfant dans la Procédure Civile, à l’Aune de Quelques Questions Particulières”, FamPra.ch, 2016, s. 338-368.
• RECHBERGER, Walter H.: “Avusturya Medeni Yargılamasında Adil Yargılanmaya İlişkin Yeni Sorunlar”, (Çev.) YILDIRIM, M. Kamil: İlkeler Işığı Altında Medeni Yargılama Hukuku, 9. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2017, s. 61-74.
• SEROZAN, Rona: Medeni Hukuk/Kişiler Hukuku, 6. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2015.
• TAHİROĞLU, Fatih: Medeni Usûl Hukukunda Re’sen Araştırma İlkesi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• TANRIVER, Süha: “Hukuk Yargısı (Medeni Yargı) Bağlamında Adil Yargılanma Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2004, Sayı 53, s. 191-215 (Adil Yargılanma Hakkı).
• TANRIVER, Süha: Medeni Usûl Hukuku, Cilt I, 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• TAŞATAN, Caner: “Velayetin Değiştirilmesi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2022, Cilt 28, Sayı 1, s. 387-406.
• TERCAN, Erdal: Medenî Usûl Hukukunda Tarafların İsticvabı (Tarafların Bilgisine Delil Olarak Başvurulması), Ankara, Yetkin Yayınları, 2001.
• THÉVENAZ, Alain: “Art. 29-30 CC”, Commentaire Romand Code Civile, (Ed.) PICHONNAZ, Pascal / FOËX, Bénédict: Commentaire Romand Code Civile, Art. 1-359 CC, Helbing Lichtenhahn, Bale, 2010, s. 314-332. (CR CC I, THÉVENAZ, Art…§…)
• TOPAK, Süleyman: Boşanma Davalarında Yargılama Usulü, On iki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• UMAR, Bilge: Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2014.
• WERRO, Franz / SCHIMIDLIN, Irène: “Art. 1, 16-19 CC”, (Ed.) PICHONNAZ, Pascal / FOËX, Bénédict: Commentaire Romand Code Civile, Art. 1-359 CC, Helbing Lichtenhahn, Bale, 2010, s. 192-210. (CR CC I, WERRO/SCHIMIDLIN, Art…§…)
• YILMAZ, Ejder: “‘Çocuk Hakları’ Açısından: Çocuğun Davada Temsilinin ve İradesinin Önemi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2009, Cilt 11, Prof. Dr. Bilge Umar’a Armağan Özel Sayısı, s. 819-841 (Çocuk Hakları).
• YILMAZ, Ejder: Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Cilt III, 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021 (C. III).
• ZEVKLİLER, Aydın / ACABEY, Beşir / GÖKYAYLA, K. Emre: Medeni Hukuk (Giriş-Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku-Aile Hukuku), 6. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2000.