Firdaws al-Iqbal and Proper Names

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 2, 155 - 174, 01.12.2016

Rabia Şenay Şişman

https://doi.org/10.18506/anemon.258559

Öz

The materials that are used in this text that is written with the aim of enrichment of proper noun researches are taken from the work called Firdaws al-Iqbal. In this historical work, there are detailed data about the geographical information, military expeditions of the khans and the stories about khans going hunting. Even though it is a study that treats the subject from political and economic aspects, there is also information about madrasahs, mosques, fortresses, vineyards, bridges and quasi buildings which were built under the conditions of zoning policies within the khanate borders and related records. Furthermore, this study also involves available information on all kinds of official duties and those who were assigned to these duties in the Khanate of Khiva.

The aim in examining and classifying the proper names that are mentioned in the Chagatai history book titled ‘Firdaws al-Iqbal’ consisting of 523 leaves is to contribute to the researches carried out on the era called ‘Post Classical Chagatai’ which is regarded as one of the developmental steps of Turkish language and to reflect the productivity of Turkish in terms of proper names from the recent past to present day. In the terminology of our study, proper names are noted and approached in terms of semantic and grammatical perspectives.

Anahtar Kelimeler

Proper names, Firdaws al-Iqbal, the Khanate of Khiva

Firdevsü’l-İkbâl ve Özel Adlar

Öz

Özel ad araştırmaların zenginleştirilmesi amacıyla hazırlanan bu yazıya konu olan malzemeler, Firdevsü’l-İkbâl adlı eserden alınmıştır. Orta Asya Türk tarihinin son dönemi ile ilgili yerli bir kaynak olan ve 19. asır sonu 20. asrın başlarında Harezm’de yazılan bu tarihî eserde coğrafi bilgiler; hanların yapmış oldukları askerî seferler, ava çıkışlarının anlatıldığı detaylandırılmış bilgiler mevcuttur. Siyaseti ve ekonomiyi konu edinmiş bir ürün olduğu hâlde hanlık sınırları içinde uygulanan imar politikaları kapsamında inşa edilen medreseler, camiler, kaleler, bağlar, köprüler gibi pek çok bina ile alakalı kayıt bilgilerinin de ele alındığı görülmüştür. Bunun yanında Hîve hanlığı yönetiminde faal bulunan resmî görevlerin bilgisi ile beraber bu görevlere kimlerin atandığı konusu eserde yer alan veriler arasındadır.

 Firdevsü’l-İkbâl adlı 523 varaklık Çağatayca tarih kitabında geçen özel adların incelenerek tasnif edilmesinde amaç Klasik Sonrası Çağatay dili adı verilen Türk dilinin gelişim aşamalarından kabul edilen bir dönem hakkında yapılacak araştırmalara bir katkı sağlayabilme ve Türkçe’nin özel adlar konusundaki üretkenliğini çok da uzak olmayan bir geçmişten günümüze aksettirebilme çabasıdır. Çalışmamızda geçen adlandırmalarda özel adlar dikkate alınmış ve bu dil varlıklarına hem anlam hem gramer cephesinden bakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özel Ad, Firdevsü’l-İkbâl, Hîve Hanlığı

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1992). Görenek ve İnançlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ahmedov, T. (1991). Azerbaycan Toponimikasının Esasları. Bakı: Bakı Üniversiteti Neşriyatı
• Aksan, D. (1969). X. Uluslararası Adbilimleri Kurultayı ve Düşündürdükleri. Türk Dili, 21(219), 176-178.
• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil /Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil /Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Başgöz, İ. (2004). Adlarımız ve Sosyal Değişim, TÜBA Günce, (31).
• Başkan, Ö. (1989). Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 237-251.
• Caferoğlu, A. (1968). Filolojide İnsan ve Hayvan Soy birliği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1-15.
• Çağatay, S. (1962). Türkçede ‘kadın’ İçin Kullanılan Sözler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten,13-49.
• Emecan, N. (1998). Türk Kişi Adlarının Değişen Sesi. Ankara: Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin Grameri. (Çev.: Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• Gayretullah, H. B. (1963). Kazak Türklerinde Kişi Adları. Türk Kültürü, (10).
• Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gülensoy, T. (1994). Türklerde Ad Verme Geleneği ve Hektor. Millî Folklor, 3(22).
• Gülensoy, T. (1999). Türk Kişi Adlarının Dil ve Tarih Açısından Önemi. Türk Dili, 1999/1 (565), 3-8.
• Kahya, H. (2010). Mûnis ve Āgehî Firdevsü’l-İkbâl (vr. 1b-156b) (Giriş, İnceleme, Metin, Dizin). Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü.
• Kaman, S. (2012). Firdevsü’l-İkbâl (156b-336a) (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, İnceleme, Dizin). Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü.
• Karaağaç, G. (2005). Dil, Tarih ve İnsan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Memmedli, Y. (1994). Eski Türkçede Şahıs Adları ve Unvanları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 95-110.
• Okay, M. O. (2000). İnsanlığın Ortak Adları. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 2000/II(584), 120-125.
• Örnek, V. S. (1975). Türk Folklorunda Ad Seçme ve Ad Koyma. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Halk Bilim Yıllığı.
• Örnek, V. S. (1977). Türk Halkbilimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öztürk, J. (2004). Türkçede Ad Koyma Geleneğinde Değişimler. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Palmer, A. S. (1882). Folk-Etymology: A Dictionary of Verbal Corruptions or Words Perverted in Form or Meaning, by False Derivation or Mistaken Analogy. London: G. Bell and Sons.
• Ràsonyi, L. (1963). Türklükte Kadın Adları, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 63-87.
• Ràsonyi, L. (1973). Türk Şahıs Adlarının Tasnifi. Türkoloji Dergisi, , 1(1).
• Sakaoğlu, S. (1994). Çocuklara Ad Konulmasında Görülen Yenilikler. Türk Dili, 1994/1(508), 275-282.
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk Ad Bilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şen, M. (2007). Tarihî Şivelerde Ek Uyumsuzluğu Var mı?. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Şenel, M. (2008). Gaziantep İlinin Yakın Taşınmış Yer Adları. Uluslararası Gaziantep Araştırmaları (Sözlü Kültür, Dil ve Edebiyat) Sempozyumu Bildirisi, Gaziantep, 10-12 Nisan.
• Şişman, R. Ş. (2012). Firdevsü’l-İkbâl (336b-523a) (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, İnceleme, Dizin). Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü.
• Toklu, O. (2011). Dilbilime Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Varis, A. (2004). Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme. Milli Folklor Üç Aylık Uluslar Arası Halk Bilimi Dergisi, 8(61), 124-133.
• Yalçıner, N. (2004). Türkçede Son Çocuğa Verilen Adlar. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.