İhvân-I Safâ’nın Rivayetlere Yüklediği Anlam

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 9 - 24, 09.04.2018

Recep Aslan

https://doi.org/10.18506/anemon.317216

Öz

İhvân-ı Safâ, asırlara sâri ilkelerini, dört bölümden oluşan elli iki risâleye sığdırdıkları Resâilu İhvân-ı Safâ adlı eserde ortaya koymuşlardır. İhvân-ı Safâ Risâleler’i, gerek ülkemizde gerekse ülkemiz dışında farklı pek çok bilim dalında ciddi çalışmalara konu olmuştur; ancak bu risalelerde geçen hadisler hakkında müstakil herhangi bir çalışma kaleme alınmış değildir. Tesir bakımından İslam dünyasındaki pek çok kolektif hareketten geri kalmayan, yer yer birçoğundan daha kapsamlı etkileri olan bu söylem mensuplarına hadis bilim dalının ilgisiz kalması doğru olmayacağından, İhvân-ı Safâ-hadis ilişkisinin bu makalede ele alınmasında fayda mülahaza edilmiştir. Bu sebeple bu makalede İhvân-ı Safâ Risâleler’inde geçen rivayetlerin hangi amaçla kullanıldıklarını anlama gayreti içinde olduk. Yöntem olarak; İhvân-ı Safâ Risâleler’ini taramak suretiyle bunların ne tür rivâyetler kullandıklarını tespit edip, bu rivâyetlerin geçtiği kaynakları, rivâyetlerin sıhhat derecelerini ve bu rivâyetlere yükledikleri anlamları/yorumları incelemeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

İhvân-ı Safâ, Nass, Hadis, Yorum, Rivâyet

The Meaning That Ikhwan-I Safâ Ascribes to Hadithes

Öz

Ikhwan-i safâ put forward the law-setting principles for centuries in the work called resâilu ikhwan-i safâ, which they fit in fifty-two treatises consisting of four parts. ikhwan-i safâ treatises have been the subject of serious work in our country and in many other disciplines besides our country; however no independent work has been received about the hadiths mentioned in these treatises. It is because it is not right for the discipline of hadith to be irrelevant to this discourse, which is not backwards from many collective movements in the Islamic world in terms of influence, and have a more comprehensive effect than the majority in some places, it is beneficial for the members of this discipline to address the relation between hadiths and ikhwan-i safâ.  For this reason, in this article, we will try to understand the purpose of using the narrations mentioned in the ikhwan-i safâ treatises. As a method; we will try to find out what kinds of narratives they use by scanning the ikhwan-i safâ treatises and we will examine the sources of these narratives, reliability of these narratives and the interpretations they have uploaded to these narratives.

Anahtar Kelimeler

Ikhwan-i Safâ, Nass, Hadith, Commentary, Narration

Kaynakça

• Abd b. Hümeyd (1988). el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Hümeyd. (Nşr. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî, Mahmûd Muhammed Halîl es-Sâîdî). Beyrut: Mektebetü Nehdetü’l-Arabiyye.
• Abdurrezzâk b. Hemmâm. (1983). el-Musannef. (Nşr. Habîburrahmân el-A’zamî). Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî.
• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed. (1988). Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs ammâ İştehera mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Ahmed b. Hanbel. (2001). Müsned. (Nşr. Şuayb el-Arnavût v.dğr.). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Alûsî, M. (ty). Rûhu’l-Meânî fî Tefsiri’l-Kurâni’l-Azim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabîyye.
• Aslan, R. (2014). İhvân-ı Safâ Risâlelerindeki Hadis Rivâyetlerinin Hadis Metodolojisi Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
• Aydınlı, A. (2009). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. (2003). el-Câmi’ li Şuabi’l-Îmân. (Nşr. Muhtâr Ahmed en-Nerevî). Riyâd: Mektebetü Rüşd.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. (1997). el-Bahru’z-Zehhâr el-Ma’rûf bi Musnedi Bezzâr. (Nşr. Mahfûz er-Rahmân). Medine: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem.
• Bircan, H. (2001). İslâm Felsefesinde Mutluluk. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. (1980). el-Câmiu’s-Sahîh. Kahire: el-Matbaatu’s-Selefiyye.
• Câbirî, M. (2001). Arap-İslâm Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi.
• Çağrıcı, M. (2012). İslam Düşüncesinde Ahlâk. İstanbul: Dem Yayınları.
• Çalışkan, M. (2005). Kur’an’ın Nuzûlü ve Yedi Harf Meselesi. Adana: Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, 215-242.
• Çetinkaya, B. (2003). İhvân-ı Safâ’nın Dinî ve İdeolojik Söylemi. Ankara: Elis Yayınları.
• Çetinkaya, B. (2008). Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri-İhvân-ı Safâ Modeli-. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. (2000). es-Sünen. (Nşr. Hüseyin Selîm Esed). Riyâd: Dâru’l-Muğnî.
• De Boer, T.J. (2001). İslâmda Felsefe Tarihi. (Çev. Yaşar Kutluay). İstanbul: Anka Yayınları.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as es-Sicistânî. (1999). es-Sünen. Riyâd: Beytu Efkâru’d-Devliyye.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-Isbehânî. (1988). Hılyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn. (2001). Silsiletu’l-Ehâdîsi’z-Za’ifa ve’l-Mevzu’a. Riyâd: Mektebetu’l-Maârif.
• Ertürk, M. (2007). Filozof Tabîb Muhaddisler. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Ertürk, M. (2007). Muhaddislerin Felsefî İlimlere Bakışları ve Filozof Muhaddisler (Hadis İlminde Yeni Bir Kavram Denemesi). . İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 16.
• Ertürk, M. (2007). A Short Glance at The Attitude of Some Sunni Muslim Traditionists/Muhaddithûn towards Philosophy and The Philosophical Sciences. . İstanbul: Hadis Tetkikleri Dergisi, c.V, Sayı: 1.
• Fahri, M. (1992). İslâm Felsefesi Tarihi. (Çev. Kasım Turhan). İstanbul: İklim Yayınları.
• Filiz, Ş. (2010). İlk İslam Hümanistleri. Ankara: Bilim ve Ütopya Kitaplığı.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. (ty). el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn.Beyrut: Dâru’l-Marife.
• Heysemî, Ali b. Ebî Bekr. (1994). Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid. (Nşr. Abdullah Muhammed ed-Dervîş). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Hicâb, M. (1982). Felsefetu’s-Siyâsiyye inde İhvân-ı Safâ. Mısır.
• İbn Abdilberr. Ebû Yûsuf en-Nemerî. (1994). Câmi’u Beyâni’l-İlm ve Fadlih. (Nşr. Ebû’l-Eşbâl ez-Zuheyrî). Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah. (2006). el-Musannef. (Nşr. Muhammed Avvâme). Beyrut: Dâru Kurtuba.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî (1998). el-Metâlibu’l-Âliye bi Zevâidi’l-Mesânîdi’s-Semâniye. (Nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin). Riyad: Dâru’l-Âsime.
• İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. (1993). Sahîh-i İbn Hıbbân. (Nşr. Şuayb el-Arnavût). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. (ty). es-Sünen. (Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İhvânu’s-Safâ. (2008). Resâilü İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l-Vefâ. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İhvânu’s-Safâ. (1974). er-Risâletü’l-Câmia Tâcu Resâili İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l-Vefâ. (Nşr. Mustafa Gâlib). Beyrut: Dâru Sâdır. (er-Risâletü’l-Câmia’nın bu nüshası, Ahmed b. Abdillah b. Muhammed b. İsmâîl b. Ca’fer es-Sâdık’a atfedilmektedir.)
• İhvânu’s-Safâ. (2012). İhvân-ı Safâ Risâleleri. (Çev. Ali Durusoy v. dğr.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İshâk b. Râhûye. (1991). Müsnedü İshâk b. Râhûye. (Nşr. Abdulğafûr b. Abdilhak el-Belûşî). Medine: Mektebetü’l-İmân.
• Kârî, Ali b. Muhammed. (1986). el-Esrâru’l-Merfû’a fî’l-Ahbâri’l-Mevdu’a. (Nşr. Muhammed b. Lutfi es-Sabbağ). Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî.
• Kaya, O. (2004). Kur’an’ın Yedi Harf Üzerine İndirilmesi ve Ahrufu’s-Seb’a. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. c. VIII/2, 219-244.
• Keleş, A. (1988). Hadislerin Kur’an’a Arzı. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Koç, A. (1999). İhvan-ı Safa’nın Eğitim Felsefesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Kudâ’î, Ebû Abdillah Muhammed b. Sellâme. (1985). Müsnedü’ş-Şihâb. (Nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Macıc, H. (2011). İhvânu’s-Safâ’da Zâhir ve Bâtın. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Muttakî, Alâüddîn el-Hindî. (1985). Kenzü’l-Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef’âl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. (2006). Sahîhu Müslim. Riyâd: Dâru Tayyibe.
• Nasr, S. (1985). İslâm Kozmoloji Öğretilerine Giriş. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. (2001). es-Sünen. (Nşr. Hasan Abdu’l-Menâim Şelbî). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Öztosun, M. (2006). İhvân-ı Safâ’da Te’vil. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, M. (2011). Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Te’vil Geleneği. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Öztürk, M. (2003). İhvân-ı Safâ’nın Felsefî Düşünce Sisteminde Kur’an ve Yorum. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı:14-15.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman. (1979). el-Mekâsıdu’l-Hasene fî Beyâni Kesîrin mine’l-Ehâdîsi’l-Müştehire. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (1994). Câmiu’l-Ehâdîs. (Nşr. Abbâs Ahmed Sakr, Ahmed Abdulcevvâd). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (2004). Câmiu’s-Sağîr fî Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. (1995). el-Mu’cemu’l-Evsât. (Nşr. Târık b. İvazullah, Abdulmuhsin b. İbrahim). Kahire: Dâru’l-Haremeyn.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. (1983). el-Mu’cemu’l-Kebîr. (Nşr. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî). Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. (1989). Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. (Nşr. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî). Beyrut: Müessetü’r-Risâle.
• Tâmir, Â. (1982). Hakikatü İhvâni’s-Safâ ve Hullani’l-Vefâ. III. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Maşrik.
• Taş, İ. (2012). İhvân-ı Safâ’da Felsefe ve Din Münasebeti. Konya: Palet Yayınları.
• Tevhîdî, Ebû Hayyân.(ty). el-İmta’ ve’l-Muâ’nese. (Nşr. Ahmed Emin, Ahmed ez-Zeyn). Dâru Mektebeti’l-Hayat.
• Tevhîdî, Ebû Hayyân. (1992). el-Mukabesât. Kuveyt: Dâru Suâd.
• Tirmizî. Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. (ty). es-Sünen. (Nşr. Ahmed Muhammed Şakir). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabîyye.
• Toktaş, F. (2013). İslâm Felsefesi (Tarih ve Problemler). (Ed. M. Cüneyt Kaya). İstanbul: İsam Yayınları.
• Topaloğlu, B., Çelebi, İ. (2010). Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İsam Yayınları.
• Tüfenkci, S. (2008). İhvan-ı Safa’nın Siyaset Risâlesi Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uludağ, S. (1992). İslam Ansiklopedisi. Bâtın İlmi Md, İstanbul: DİA, V, 188-189.
• Uysal, E. (1988). İhvân-ı Safa Felsefesinde Tanrı ve Alem. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Uysal, E. (2000). İslam Ansiklopedisi. İhvân-ı Safâ Md. İstanbul: DİA, XXII, 1-6.
• Yatkın, N. (2006). Günahla İlgili Bir Hadisin Tahlili. Ankara: Avrasya Yayınları.
• Yıldırım, A. (2000). Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.