Calendar Study in Work Named of Omar Khayyâm's Navrûznâme

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 5, 1543 - 1550, 14.10.2020

Seyfettin Kaya

Öz

Omar Khayyâm started to work with Isfahan (Maliksah) Observatory to update Iran (Farisi) Calendar together with the leading scientists of the period. It was planned to continue its activities with a long-term study program, astronomical studies lasted only 18 years. The astronomical studies carried out at the Isfahan (Malikşah) Observatory were written with the works of Omer Khayyâm's Zîj-î Malikşahî and Navruzname. It is not possible to state that the entire work called Zîj-î Malikşahî has reached today. It is claimed that only a small part of this work-whose author is not known- was preserved and reproduced by the Isma'ili. Another work, Navruzname, has survived to the present day. In particular, the work we have benefited from in writing this article is the source published by Iranian writer Mücteba Minovi in 1933. This resource contains information on astronomical elements and calendar studies. With this aspect, the work named Navruzname has value

Anahtar Kelimeler

Seljuks, Omar Khayyâm, Navrûznâme, Astronomy, Jalâlî Calendar

Ömer Hayyâm’ın “Nevrûznâme” Adlı Eserinde Takvim Çalışması

Öz

Ömer Hayyâm, İsfahan (Melikşah) Gözlemevi’nde dönemin önde gelen bilim insanları ile birlikte İran (Farisi) Takvimi’ni güncellemek için çalışmalara başlamıştır. Uzun süreli bir çalışma programı ile faaliyetlerini sürdürmesi planlanmasına rağmen, astronomik çalışmalar ancak 18 yıl sürmüştür. İsfahan (Melikşah) Gözlemevi’nde sürdürülen astronomik çalışmalar Ömer Hayyâm’ın, Zîc-i Melikşahî ve Nevruzname adlı eserleri ile kaleme alınmıştır. Zîc-i Melikşahî adlı eserin tamamının günümüze kadar ulaştığını ifade etmek pek mümkün görünmemektedir. Yalnız bu eserin küçük bir kısmının -yazarı belli değil- İsmailliler tarafından muhafaza edildiği ve çoğaltıldığı iddia edilmektedir. Diğer bir eser olan Nevruzname adlı eser ise günümüze kadar ulaşmıştır. Özellikle bu makalemizin yazılmasında istifade ettiğimiz eser, İranlı yazar Mücteba Minovi’nin 1933 yılında neşrettiği kaynaktır. Bu kaynakta astronomik öğelere ve takvim çalışmalarına ilişkin bilgiler bulunmaktadır. Bu yönü ile Nevruzname adlı eser kıymete haiz bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Ömer Hayyâm, Nevruzname, Astronomi, Celâlî Takvimi

Kaynakça

• Abdollahy, Reza (1990). “Calendar: Islamic Period”. In Encyclopaedia Iranica, edited by Ehsan Yarshater, Vol. IV, (pp. 668–674), London Routledge and Kegan Paul.
• Akgür, A. Necat (1993). “Celali Takvimi”. DİA, c. VII, TDV Yayınları, İstanbul, 257-258.
• Alan, Hayrunnisa (2016). “Sâhipkıran”. DİA, c. EK-2, TDV Yayınları, İstanbul, 448-449.
• Al-Rahim, Amed (2009). “Avicenna’s Immedıate Disciples: Their Lives And Works” "Avicenna's Immediate Disciples: Their Lives and Works”. In Avicenna and His Legacy: A Golden Age of Science and Philosophy, ed. Y.Tzvi Langermann, (pp. 1-25), Turnhout and Belgium.
• Altıngök, Ahmet (2016). “İslam Tarihi Klasik Kaynaklarında Mitolojik Dönem İran Hükümdarları”. Tarih Okulu Dergisi. Sayı XXVIII. Aralık, 657-696.
• Arberry, Arthur J. (1952). “Omar Khayyam”. A New Version Based Upon Recent Discoveries. Published by John Murray, (pp. 20-40), London.
• Asghar, Ali- Gohrab, Seyed (2012). “Khayyâm’s Universal Appeal: Man, Wine, and the Hereafter in the Quatrains”. The Great ‘Umar Khayyam: A Global Receptıon Of The Rubâıyât. A.A. Seyed-Gohrab (ed.), (pp. 11-39), Leiden.
• Bagheri, Mohammed (2012). “Between Tavern and Madrasa: ‘Umar Khayyâm The Scientist”. The Great ‘Umar Khayyam: A Global Receptıon Of The Rubâıyât. A.A. Seyed-Gohrab (ed.), (pp. 67-73), Leiden.
• Borkowski, Kazimierz M. (1996). “The Persian Calendar for 3000 Years.” Earth, Moon, and Planets. 74. No 3, 223–230.
• Boyle, John Andrew (1969). “Omar Khayyam: Astronomer, Mathematician and Poet”. Bulletin of the John Rylands Library. 52/1, 30-45.
• Bury, J. B. (1923). The Cambridge Medieval History. Vol IV. Cambridge.
• Dabashi, Hamid (2008). “Ayn Al-Quḍât Hamadânî Ana The İntellectual Climate Of His Times”. History of Islamic Philosophy. Edited: Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leamans, (pp. 674-777), New York.
• Demirci, Kürşat (1993). “Dahhâk”. DİA, c. XVIII, TDV Yayınları, İstanbul, 409.
• Dilgan, Hamit (1964), Ömer Hayyâm: Şair Matematikçi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Duchesne-Guillemin, Jacques (1982). “Ahriman”, Encyclopaedia Iranica. Vol I. Routledge & Kegan Paul, New York, 670–673.
• Fâdil, Abd al-Haqq (1960). “The Fame of Omar Khayyam (Between Science And Literature)”. The Muslim World. Vol 50. Iss 4, 259-269.
• Hashemipour, Behnaz (2007). “Khayyam: Ghiyâth al-Dîn Abû al-Fath ‘Umar ibn Ibrâhîm al-Khayyâmî al-Nîshâpûrî”. The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Vol I, in Thomas Hockey: editor, (pp. 627-628), New York.
• İbn Kesîr (1995). el Bidaye ve'n-Nihaye. c. XII, Çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağ Yayınları. (2013 Yılında Pdf haline getirilen eserinden alımadır.)
• İbnü’l-Esir (1987). el-Kâmil fi’t Tarih. c. X, Çev: Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Esir (1991). el-Kâmil fi’t Tarih. c. X, Çev: Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Kıftî (1903). Târîhu’l-Hukemâ’. Nşr: Julius Lippert, Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung, Leipzig. Kafesoğlu, İbrahim (1972). Selçuklu Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kâtip Çelebi (2007). Keşfü’z-Zunûn. Çev: Rüştü Balcı, c. II, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Morelon, Régıs (1996). “General Survey Of Arabic Astronomy”. Encyclopedia of the History of Arabic Science. Vol I. Edited by Roshdı Rashed, (pp. 1-20), London and New York.
• Nasr, Seyyed Hossein (2001), Science and Civilization in Islam, Chicago: ABC International Group.
• Nizâmî ‘Arûzî-i Semerkandî (1327). Çehar Makale. Tashih: Muhammed Kazvinî ve Muhammed Muin. Tahran.
• Nizâmî Arûzî-i Semerkandî (2016). Çehâr Makâle. Çev: Esin Eren Soyal. İstanbul: Demavend Yayınevi.
• Nizamü’l-Mülk (1941). Siyasetname. Çev: Mehmet Taha Ayar. İstanbul: TİB Kültür Yayınları.
• Ömer Hayyâm (1933). Nevrûznâme. Çev: Mücteba Minovi. Tehran.
• Ronan, Colin A. (2003). Bilim Tarihi: Dünya Kültüründe Bilimin Tarihi ve Gelişimi. Ekmeleddin İhsanoğlu-Feza Günergün (Çev.), Ankara: Tübitak Yayınları.
• Rosenfeld, Boris A. (2000). “Umar Khayyam”. The Encyclopaedia of İslam (EI2) (İng.). Vol X, Edited By Pj. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. Van Donzel & W. P. Heinrighs, Vol X, E. J. Brill, Leiden, 832–834.
• Fouchecour, Ch.-H. De (2000), “Umar Khayyâm: 1. Biography, 2. The Quatrains”, EI2, Vol. X, Edited By Pj. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. Van Donzel & W. P. Heinrighs, Vol X, E. J. Brill, Leiden, 827-832.
• Sarton, George (1927). Introduction to the History of Science. Vol I. Baltimore: The Carnegie Institution of Washington.
• Sarton, George (1962). İntroduction to the History of Science. Vol I. Baltimore: The Carnegie Institution of Washington.
• Sayılı, Aydın (1960). The Observatory in islam. Ankara: TTK.
• Straface, Antonella (2011). “Mathematics and Philosophy in the Arab World”. Encyclopedia of Medieval Philosophy, Editor: Henrik Lagerlunds, (pp. 725-729), New York: Springer.
• Suter, Heinrich (1900), Die Mathematiker und Astronomen Der Araber und Ihre Werke, Leipzig, Druck Und Verlag Von B. G. Teubner.
• Şemseddin es-Şehrezurî (2007). Tarihü'l-Hükema: Nüzhetü'l-ervah ve ravzatü'l-efrah. Nşr. Abdülkerim Ebû Şüveyrib. Dar Byblion and Paris: Cem’â el Hukuk Mahfuzat.
• Şemseddîn es-Şehrezûrî (2015). Nüzhetü’l-Ervâh. Çev: Eşref Altaş, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Taqizadeh. S. H. (1991). “DJalâli”. Encyclopaedia of İslam. c. II. Leiden, 397-399.
• Yuschkevitch, A- Rosenfeld, Boris A, (1981). “Al-Khayyam (or Khayyam)”. Dictionary of Scientific Biography, Vol VII, Charles Coulston Gıllıspıe: Editor, Newyork, 323-334.
• Zahireddin el-Beyhaki (1351). İtmam Tetimmat Şivan el-Hikme. Lahor.
• Zahireddin el-Beyhaki (1946). Tarih-i Hükemü’l-İslam (Dürretü’l-ahbar). Neş: Muhammed Kürd Ali. Matbaatü’t-Türki be-Dimaşkî.