The Reflections of the Meanings of the Cypress Tree in Turkish Culture and Landscape to Hayâlî's Kaside with Serv Redif

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 273 - 287, 30.04.2022

Mutlu Melis Özgeriş , Faris Karahan , Mustafa Özgeriş

https://doi.org/10.18506/anemon.960603

Öz

Cypress is a plant with around twenty species worldwide. A species known as Mediterranean cypress or common cypress has a natural distribution in our country. The cypress, which is an indispensable element of urban landscape and sultanate gardens, is mostly used in parks and gardens, cemeteries and roadsides in rural areas. Although it is more commonly referred to as a cemetery tree lately, cypresses are took place in mosque gardens, interior decorations and tiles, tombstones, clothing motifs, visual form of poems etc. Some features of the cypress gave it religious and symbolic meanings. In classical Turkish poetry, the cypress with the meanings it has gained in culture, it has mostly been a tree where the lover, lover's height, swing interest is established. But in some cases, except for the lover, the sultan, the vizier etc. has become simile element. The kaside that Hayâlî wrote for İbrahim Pasha and uses the word serv as a redif also draws attention at this point. The aim of this study is to evaluate the place of the cypress in Turkish culture and landscape in relation to the botanical characteristics of the cypress tree, and to examine the reflections of the meanings of the cypress in Hayâlî's kaside.

Anahtar Kelimeler

Hayâlî, kaside, Cypress Tree, Landscape, poetry

Servi Ağacının Türk Kültürü ve Peyzajında Kazandığı Anlamların Hayâlî’nin “Serv” Redifli Kasidesindeki Yansımaları

Öz

Serviler, dünya genelinde yirmi civarında türü olan bir bitki cinsidir. Ülkemizde Akdeniz servisi ya da adi servi olarak bilinen bir türü doğal yayılış göstermektedir. Kent peyzajının ve saltanat bahçelerinin vazgeçilmez unsuru olan servi, daha çok park ve bahçelerde, mezarlıklarda ve kırsal alanlarda yol kenarlarında kullanılmıştır. Son dönemlerde daha ziyade mezarlık ağacı olarak anılsa da serviler; cami bahçelerinde, cami içi süslemelerde ve çinilerde, mezar taşlarında, kıyafet motiflerinde, şiirlerin görsel formunda vs. yer almış; sahip olduğu bazı özellikler ona, dinî ve sembolik anlamlar yüklemiştir. Klasik Türk şiirinde ise servi; kültürde kazandığı anlamlarla birlikte, çoğunlukla sevgili-boy-salınış ilgisinin kurulduğu bir ağaç olmuştur. Ama bazı durumlarda sevgili haricinde padişah, vezir vd. için benzetme unsuru konumuna gelmiştir. Hayâlî’nin İbrahim Paşa için yazdığı ve serv kelimesini redif olarak kullandığı kaside de bu noktada dikkat çekmektedir. Bu çalışmanın amacı; servi ağacının Türk kültürü ve peyzajındaki yerini değerlendirerek, servinin kültür ve peyzajda kazandığı anlamların Hayâlî’nin kasidesindeki yansımalarını incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Hayâlî, Kaside, Servi ağacı, peyzaj, şiir

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (2013). Divan edebiyatı. İstanbul: İSAM Yay.
• Andrews, W. G. (2012). Şiirin sesi toplumun şarkısı (Tansel Güney, Çev.). İstanbul: İletişim Yay.
• Anonim (2020a). (Erişim: 02.04.2020), https://www.bitkivt.itu.edu.tr/vt/report.php?sor=343
• Anonim (2020b). (Erişim: 02.04.2020), http://www.tubives.com/
• Anonim (2020c). Mezarlık servisi. (Erişim: 06.04.2020), http://agaclar.net/galeri/showimage.php?i=13528&c=333
• Anonim (2020d). Topkapı Sarayı ve muhteşem çiniler 2. (Erişim: 06.04.2020), http://blog.istanbul1881.com/topkapi-sarayi-harem-dairesi-ve-muhtesem-ciniler/
• Anonim (2020e). Bahçe bitkilerinde çoğaltma ders notu. (Erişim: 12.05.2020), https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/112452/mod_resource/content/0/BAH%C3%87E%20B%C4%B0TK%C4%B0LER%C4%B0NDE%20%C3%87O%C4%9EALTMA%20DERS%20NOTU-10%20HAFTA.pdf
• Bayram, Y. (2006). Servi. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü 5. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Belli, O. (1982). Urartularda hayat ağacı inancı. Anadolu Araştırmaları VIII.
• Cebeci, M. A. (2019). İstanbul peyzaj kültüründe servi ağacının yeri (Yüksek lisans tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• Ceylan, Ö. (2007). Kuşlar divanı Osmanlı şiir kuşları. İstanbul: Kapı Yay.
• Çağlar, Y. (2003). Dendroloji (Ağaçbilim) ve orman ekolojisi. Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği Yay., 3.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Çulpan, C. (1961). Antik devirden zamanımıza kadar ilahiyat-edebiyat-tıp ve sanat tarihinde serviler I-II. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Emecen, F. (2000). İbrâhim Paşa, Makbul. TDV İslâm Ansiklopedisi, 21, 333-335.
• Erbek, G. (1986). Hayat ağacı motifi I. Antika Dergisi, 15.
• Erdoğan, M. (2013). Güzellik unsurlarıyla divan şiirinde sevgili. İstanbul: Kitabevi.
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Devellioğlu, F. (2017). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Genç, M. (2021). Ölümsüzlüğün ve doğruluğun simgesi: servi ağacı (mezarlık servisi (Cupressus Sempervirens). Plant: Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi (Erişim: 12.10.2021), https://www.plantdergisi.com/orman-muhendisi-mehmet-genc-2/olumsuzlugun-ve-dogrulugun-simgesi-servi-agaci-mezarlik-servisi-cupressus-sempervirens.html
• İsen, M. (2012). Dile duran ölüm klasik Türk edebiyatında mersiyeler. İstanbul: Kapı Yay.
• Kankal, R. (2016). Türk kültüründe servi ağacı. Yunus Emre Enstitüsü Türkiye’nin Kültür Dergisi, 11, 50-57.
• Kaplan, Y. (2010). Divan şiirinde ölüm karşısında âşıkların istekleri. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/3, 291-313.
• Kazaz, S. (2020). Süs bitkileri yetiştiriciliği dersi notları. (Erişim: 12.05.2020), https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/3303/mod_resource/content/0/3_VEGETAT%C4%B0F%20%C3%87O%C4%9EALTMA%20Y%C3%96NTEMLER%C4%B0%2C%20A%C5%9EI%20%C4%B0LE%20%C3%87O%C4%9EALTMA.pdf
• Kurnaz, C. (2012). Hayâlî bey divanı tahlili. Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
• Mamıkoğlu, N. G. (2008).Türkiye’nin ağaçları ve çalıları. İstanbul: Ofset Filmcilik ve Matbaacılık. Mecmû'a-i Eş'âr, Kaside-i Sâdıkî, Milli Kütüphane El Yazması Eserler: 06 Mil Yz A 2150.
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü: eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. İstanbul: H Yay.
• Ortaylı, İ. (1996). Galata. TDV İslâm Ansiklopedisi, 13, 303-307.
• Özerden, G. (2015). Divan şiirinde servi (15. ve 16. yüzyıllar) (Yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Özçelik, H. (2018). Türkiye güllerinin adları ve teknik terimleri. Avrasya Terim Dergisi, 6 (2), 1-23
• Özgeriş, M. M. (2017). Klasik Türk şiirinde kalem redifli şiirler. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları/Makaleler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
• Pala, İ. (1997). Serviler ve çınarlar. Kendini Yazan Ağaç Türk Edebiyatından Seçme Ağaç Şiirleri, Hikâyeleri, Yazıları. İstanbul: Seçil Ofset, 35-60.
• ………. (2005). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay.
• Şehit, Z.(2011).Osmanlı mezar taşlarında semboller. (Erişim: 02.03.2020), https://tarihvetoplum.wordpress.com/2011/01/17/57/#comments
• Şenödeyici, Ö. (2012). Osmanlının görsel şiirleri. İstanbul: Kesit Yay.
• Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Torlak, H. (2013). Anadolu kültüründe ağaçlar: ölümün ve karanlıkların ağacı servi (selvi). (Erişim: 02.03.2020), https://bilimvegelecek.com.tr/index.php/2013/10/01/anadolu-kulturunde-agaclar-olumun-ve-karanliklarin-agaci-servi-selvi/
• Tosun, M.D. (2016). Servi-Selvi ağacının hikâyesi. (Erişim: 02.03.2020), https://muratdursuntosun.wordpress.com/2016/05/31/servi-selvi-agacinin-hikayesi/
• TÜBİVES (2020). Türkiye Bitkileri Veri Servisi. (Erişim: 12.05.2020), http://www.tubives.com/
• Uzun, M. (2009). Sidretü’l-müntehâ. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay., 37, 152-153.
• Yıldız, A. (2019). Servi boylu yılan saçlı sevgilinin başka bir düzlemde okunma denemesi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3 (4), 164-178.
• Zavotçu, G. (2006). Divan edebiyatı kişiler-kişilikler sözlüğü. Ankara: Aydın Kitabevi.