Fahr al Dawlah Mohammed b. Cahir’s Family

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 175 - 195, 30.04.2022

Arafat Yaz

https://doi.org/10.18506/anemon.975383

Öz

Fakhr al Dawlah Mohammed b. Cahir is one of the personalities who served for the Ukaylid, Mirdasid, Marwanid, Abbasid and Seljuk States and left his mark on the period in which the Seljuks established themselves in the Islamic world. His sons Amid al Dawlah, Zaim al Ruasa and Kafi served at the highest levels of state such as council membership, governorship and vizierate for Abbasids and Seljuks. Although the Cahir family went through bad times, they were involved in politics for more than a century when important events took place in the Islamic world. During the time of Alparslan and Malik Shah, when Fakhr al Dawlah lived, the Cahir family reached the peak of their power. The fact that Fakhr al Dawlah was the governor of Diyar Rabia and his son Amid al Dawlah was the governor of Diyar Bakr in 1090 shows the power and opportunities that the Cahir family has achieved. Although Fakhr al Dawlah and his children were the vizier of the Abbasid caliphate, they relied on the Seljuks. The fact that Amid al Dawlah was Nizam al Mulk's son-in-law gave them a great advantage. After Fakhr al Dawlah and Amid al Dawlah, this family continued to serve the Abbasids for a while. In this study, the activities of the family of Fakhr al Dawlah b Cehir, who were influential in the politics of Abbasids and Seljuks in the 11th and 12th centuries, were investigated.

Anahtar Kelimeler

Cahir, Amid al Dawlah, Zaim al Ruasa, Abbasids, Seljuks

Fahrüddevle Muhammed b. Cehîr’in Ailesi

Öz

Fahrüddevle Muhammed b. Cehîr, Ukaylî, Mirdâsî, Mervânî, Abbâsî ve Selçuklu Devletleri için hizmette bulunan ve Selçukluların İslam dünyasında kendilerini kabul ettirdikleri döneme damgasını vuran şahsiyetlerden biridir. Oğulları Amîdüddevle, Zaîmmürüesâ ve Kâfî, Abbâsî ve Selçuklular için divan üyeliği, valilik ve vezirlik gibi en üst devlet kademelerinde hizmette bulunmuşlardır. Cehîr ailesi kötü dönemler geçirmiş olmalarına rağmen İslâm dünyasında önemli hadiselerin gerçekleştiği yüzyıldan fazla bir dönemde siyaset yapmışlardır. Fahrüddevle’nin yaşadığı Alparslan ve Melikşah zamanında Cehîr ailesi güçlerinin zirevesine ulaşmışlardır. 1090 yılında Fahrüddevle’nin Diyâr-ı Rebia ve oğlu Amîdüddevle’nin Diyâr-ı Bekr valiliğini yürütmesi, Cehîr ailesinin ulaştığı güç ve elde ettiği imkânları göstermektedir. Fahrüddevle ve çocukları ekseriya Abbâsî halifeliğinin vezirliğini yapmış olmalarına rağmen sırtlarını Selçuklulara dayamışlardır. Amîdüddevle’nin Nizâmülmülk’ün damadı olması onlara büyük bir avantaj sağlamıştır. Fahrüddevle ve Amîdüddevle’den sonra da bu aile Abbâsîlere bir süre hizmet etmeye devam etmiştir. Bu çalışmamızda XI. ve XII. asırda Abbâsî ve Selçukluların siyasi konularda etkili olan Fahrüddevle b. Cehîr’in ailesinin faaliyetleri araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cehîr, Amidüddevle, Zaîmürrüesâ, Abbâsîler, Selçuklular

Kaynakça

• Abbas, İ. (1988). Şezerât min kütübi’n-mefkûdetin fi’t-târîh. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî.
• Ahmed b. M. (1977). Selçuk-Nâme II. İstanbul: Tercüman Gazetesi.
• Berchem, M. V. ve Strzygowski, J. (1910). Amida. Heidelberg.
• Ebu Şame. (1997). Uyûnü’r-ravdeteyn fi ahbâri’d-devleteyn en-nûriye ve’s-salâhiye. Beyrut: Müessetü’r-Risale.
• Ebü’l-Fida, İ. (t.y.) El-Muhtasar fi ahbari’l-beşer. Cilt 2. Mısır: El-Matbaatü’l-Hüseyniyet’il-Mısriyye.
• Ed-Devâdârî. (1961). Kenzü’d-dürer ve câmiü’l-gurer. Kahire: Matbaatu Lecnetü’t-Te’lif ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
• Ed-Dübeysî. (2004). Muhtasarü’l-muhtac ileyhi min tarihi ibnü’d-dübeysî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• El-Hillî, H. (t.y.) Kitabu el-manâkibi’l-mezyediyye fi ahbari’l-mülûki’l-esediyye. Amman: Mektebetü’r-Risaleti’l-Hadîse.
• El-Isfahânî, İ. (1973a) Haridetü’l-kasr ve ceridetü’l-asr. Cilt 4/2. Irak: Müdiriyetü’-Sekafeti’l-Âmme.
• El-Isfahânî, İ. (1973b) Harîdetü’l-kasr ve cerîdetü’l-asr. Cilt 4/1. Matbaatü’l-Mecmeü’l-Irakî.
• El-Isfahânî, İ. (1999) Haridetü’l-kasr ve cerîdetü’l-asr fi zikri fudalâi ehli horasan ve herât. Tahran: Ayeneye Miras.
• El-İsfahânî, İ. (1900). Kitabu tarihi devleti âli selçuk. Mısır: Matbaatü’l-Mevsu’at.
• El-İsfahânî, İ. (1955). Harîdetü’l-kasr ve cerîdetü’l-asr kısmü’ırakî. Bağdat-Dimeşk: Matbaatü’l-Macmei’l-İlmî el-Irâkî.
• El-Ömerî, Ş. (2010). Mesâlikü’l-ebsâr fi memâliki’l-emsâr. Cilt 9-26. 1. bs. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• En-Nüveyrî, Ş. (1423). Nihayetü’l-ereb fi fünûni’l-edeb. Cilt 23. Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiye.
• En-Nüveyrî, Ş. (2004). Nihayetü’l-ereb fi fünûni’l-edeb. Cilt 26. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• Es-Safedî, İbn A. (2000). Kitabü’l-vâfî bi’l-vefayât. Cilt 1-21. 1. bs. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî.
• Es-Seâlibî, Ebu M. (2006). Tuhfetü’l-vüzerâ. Beyrut: Ed-Dârü’l-Arabiyye li’l-Mevsuât.
• Es-Sem’anî. (1988). el-Ensâb. Beyrut: Dârü’l-Cinân.
• Es-Sübkî, T. (1413). Tabakâtü’ş-şâfiiyeti’l-kübrâ. Hicr Li’t-Tabaa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî.
• El-Ezdî, C. (1999). Ahbâru’d-düveli’l-munkatia. Cilt 2. İrbid: Dârü’l-Kindî.
• Ez-Zehebî. (2006). Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Kahire: Dârü’l-Hadîs.
• Ez-Zehebî, Ş. (1985). El-İber fi haber men gaber. Cilt 2. Beyrut: Darü’l-Kitabi’l-İlmiye.
• Ez-Zehebî, Ş. (1994). Târihü’l-islâm ve vefâyâtü’l-meşâhir ve’l-a’l’am. Cilt 34. Beyrut: Dârü’l-Kitâbü’l-Arabi.
• Ez-Zehebî, Ş. (2003). Tarihü’l-islam ve vefayati’l-meşahir ve’l-a’lam. Cilt 10. 1. bs. Darü’l-Garbi’l-İslamî.
• Ez-Ziriklî, H. (1085). el-A’lâm. Cilt. 1. Beyrut: Darü’l-İlim li’l-Melâyîn.
• Gabriel, A. (2014). Şarki türkiye’de arkeolojik geziler. Ankara: Dipnot Yayınevi.
• Hatib el-Bağdâdî. (1417). Târîhu bağdâd ve züyûlihi. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• El-Hemedânî, M. (2008). Kitün tarihiyyetün min kitâbi unvanü’s-siyer. Tunus: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî.
• İbn Ebi’l-Heycâ, İ. (1993). Tarihu ibn ebi’l-heycâ. Feyyûm: Riyadü’s-Salihin.
• İbn Haldûn, A. (2000). Tarihu ibn haldûn. Cilt 3-5. Beyrut: Darü’l-Fikir.
• İbn Hallikan, Ş. (1977). Vefâyâtü’l-âyân ve enbâü ebnâi’z-zamân. Cilt 1-4. Beyrut: Darü’s-Sadr.
• İbn Hallikan, Ş. (1978). Vefâyâtü’l-âyân ve enbâü ebnâi’z-zamân. Cilt 5-6. Beyrut: Darü’s-Sadr.
• İbn Kalanisi, Ebu Y. (1983). Tarihu dimeş li ibn kalanisi. ed. S. Zükar. Dimeşk: Daru Hissan.
• İbn Kesîr. (1988). El-Bidâye ve’n-nihâye. Daru İhyâi’t-Türâs’il-Arabî.
• İbn Şeddâd. (1991). El-A’lakü’l-hatîre fi zikri ümerai’ş-şam ve’l-cezîre. Cilt 3/1. Dimeşk: Menşurat-ü-Vezaret’üs-Sekafe.
• İbn Tağriberdî, C. (1935). En-Nücûmü’z-zâhire fi mülûki’l-mısır ve’l-kâhire. Cilt 4-5. Kahire: Darü’l-Kütübü’l-Mısriye.
• İbn Tiktaka. (1997). el-Fahrî fi’l-âdâbi’s-sultâniye ve’d-düveli’l-islâmiye. Beyrut: Dârü’l-Kalemi’l-Arabî.
• İbnü’l-Adîm, K. (1996). Zübdet’ül-halib min tarihi’l-haleb. 1. bs. Beyrut: Darü’l-Kitabi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Adîm, K. (t.y). Buğyetü’t-taleb fi tarihi haleb. Cilt 1. Beyrut: Darü’l-Fikir.
• İbnü’l-Cevzî. (1992). El-Muntazam fi-tarihi’l-mülük ve’l-ümem. Cilt 15-17. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1980). el-Lübâb fi tehzîbi’l-ensâb. Beyrut: Dârû Sadr.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1987). El-Kamil fi’t-tarih. Cilt 8. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• İbnü’l-Esîr, İ. (t.y.) İslam tarihi el-kamil fi’t-tarih tercümesi. Cilt 7,8,9. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Ezrak, A. (1959). Tarihü’l-fârikî. Kahire: Hey’etü’l ‘Amme li Şuuni’l-Metabi’i’l-Emîriye.
• İbnü’l-Ezraḳ, A. (1990). Mervanî kürtleri tarihi. 2. bs. İstanbul: Koral Yayınevi.
• İbnü’l-Ezrak, A. (1990). Mervânî kürtleri tarihi. 2. bs. İstanbul: Koral Yayınevi.
• İbnü’l-Fuvatî, K. (1416). Mecmeü’l-adâb fi mü’cemi’l-elkâb. Cilt 2-5. Tahran: Müssesetü’t-Tabâa ve’n-Neşr.
• İbnü’l-Fuvatî, K. (1962). Telhîsu mu’cemi’l-âdâb fî mü’cemi’l-elkâb. Cilt 4. Dimeşk: Matbaatü’l-Haşimiyye.
• İbnü’l-İmâd el-H. (1986). Şezerâtü’z-zeheb fi ahbari men zeheb. Cilt 4-6. Beyrut-Dimeşk: Dar-ü İbn Kesîr.
• İbnü’l-Kıftî. (1970). el-Muhammedûn mine’ş-şuarâ ve eşâruhüm. Dârü’l-Yemâme.
• İbnü’l-Ümrânî. (2001). El-İnbâ fî târîhi’l-hulefâ. Kahire: Dârü’l-Âfâki’l-Arabiyye.
• İbnü’l-Verdî, Z. (1996). Tarihu ibni’l-verdî. Cilt 1-2. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• İbnü’n-Neccâr. (2004). Zeylu tarihi bağdat. Cilt 18. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• Katip Çelebi. (1986). Süllemü’l-vüsûl İla tabakâti’l-fühûl. Cilt 2. Kahire: Darü’l-Fikri’l-Arabî.
• Konyar, B. (1936). Diyarbekir kitabeleri. Cilt 1,2. Ankara: Ulus Basımevi.
• Özaydın, A. (1992). “Benî Cehîr”. DİA 5:447-49.
• Parla, C. (1990). “Türk İslam Şehri Olarak Diyarbakır”. Hacettepe Ün. Sosyal Bil. Ens. Yüksek L. T. Ankara.
• Sevim, A. (1989). Biyografilerle selçuklular tarihi, ibnü’l-adîm augyetü’t-taleb fî tarihi haleb (Seçmeler). 2. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. (2013). Mir’âtü’z-zaman fi tarihi’l-a’yan. Cilt 1-21. Dimeşk: Darü’r-Risaleti’l-Alemiye.
• Es-Süyûtî, C. (1967). Hüsnü’l-mahadire fi tarihi mısır ve’l-kahire. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Es-Süyûtî, C. (2013). Târîhü’l-hulefâ. Beyrut: Dârü’l-Minhâc.
• Turan, O. (1969). Selçuklular tarihi ve türk-islâm medeniyeti. 2. bs. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Urfalı Mateos. (2000). Urfalı mateos vekayi-nâmesi (952-1136) ve papaz grigor’un zeyli (1136-1162). 3. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• El-Vatvât, C. (2008). Gurerü’l-hasâisi’l-vazıha ve ureri’l-nekâidi’l-fâzıha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye. Yaz, A. (2019). Mervânî vezirleri. Ankara: Akademisyen Kitabevi.