19. ve 20. yüzyılda Siverek ve Havalisinde Aşiret İlişkileri ve Akışkan Bir Konargöçer Aidiyeti: Karakeçililer

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 3, 815 - 837, 30.12.2023

Mehmet Rezan Ekinci

https://doi.org/10.18506/anemon.1296402

Öz

Siverek Karakeçilerine dair ulaşılabilen erken dönem malumat, 15. yüzyılda Akkoyunlu Uzun Hasan adına kaleme alınan Kitab-ı Diyarbekriyye adlı eserden alınmaktadır. Aşirete ve alt kollarına dair iktisadî ve çeşitli kayıtlar, tahrir ve ahkam defterlerinde bulunmaktadır. 16. asırda Milli Aşireti’ne mensub Milli Akkeçili ve Milli Karakeçili olarak tasnif edilmiştir. Sultan II. Abdülhamid döneminde 1903 senesinde basılı bir risaleden Karakeçilerle ilgili yeni bilgilere ulaşılmaktadır. Risalede Özbek diyarından geldikleri belirtilen aşiretin anıldıkları aile adları, meskûn mahalleri, yüklendikleri vazife ve işlevlerle ilgili bilgiler yer almaktadır. Karakeçi Aşireti’nin Urfa kolu ise, 19. ve 20. yüzyıllarda kendisine bağlı birçok kabileyle Siverek Sancağı’nda yaşamaktaydı. Risalede, anılan Özbek Karakeçilerinin Siverek Karakeçileriyle bağlantılarına dair bir bilgi yoktur. Bununla birlikte Siverek Karakeçilerine bağlı kabileler de tarih boyunca Anadolu’nun çeşitli mahallerinden Siverek mıntıkasına gelerek Karakeçi kimliği etrafında birleşmişlerdir. Birlik etrafında oluşan güç temerküzü ve konfor alanı Karakeçilik mensubiyetine doğru akışkan olarak tavsif edilen bir kimliğin benimsenmesini sağlamıştır. Aşiret, 19. yy. sonlarında 45 ve 46 numaralı iki alayla Hamidiye Süvari alaylarına katılmışlardır. Aşiretin Hamidiye devlet zırhına bürünmesiyle çevre aşiretlerle aralarındaki problemler askeri kimlikleriyle girift bir hale dönüşmüştür. Siverek ve çevresindeki asayişin hükümete akseden yönü, mahallin hazineye katkısının kesintiye uğramasının engellenmesidir. Bu sebeple Hükümet, çatışan aşiretler arasında ılımlı bir siyasetle barışçıl çözümler üretmeye çabalamıştır.

Anahtar Kelimeler

Siverek, Karakeçili Risalesi, Akışkan Kimlik, Hamidiye

Tribal Relations and a Fluid Nomadic Identity in Siverek and its Vicinity in the 19th and 20th centuries: Karakeçililer

Öz

The early information about the Siverek Karakechi is taken from the book called Kitab-ı Diyarbakriyye, which was written in the name of Akkoyunlu Uzun Hasan in the 15th century. Economic and various records related to the tribe and its sub-branches are found in the tahrir and ahkam books. In the 16th century, the members of the Milli Tribe were classified as Milli Akkechili and Milli Karakechili. During the reign of Sultan Abdulhamid II, new information about Karakechi is obtained from a pamphlet published in 1903. In the treatise, there is information about the family names of the tribe, which is stated to have come from the Uzbek land, the residential areas in Anatolia, the duties and functions they have undertaken. The Urfa branch of the Karakechi Tribe lived in the Siverek Sanjak with many tribes affiliated to it in the 19th and 20th centuries. However, there is no information in the treatise about the connections of the mentioned Uzbek Karakechis with the Siverek Karakechis. However, throughout history, it has been determined that the tribes affiliated to the Siverek Karakechi came to the Siverek region from various parts of Anatolia and united around the Karakechi identity. Concentration of power and comfort area formed around the union ensured the adoption of an identity described as fluid towards Karakechi affiliation. At the end of the 19th century, the tribe joined the Hamidiah Cavalry regiments with two regiments numbered 45 and 46. The Karakechi Tribe put on the Hamidiah state armor and used their military identity as an advantage in the problems between them and the opposition tribes. The aspect of the security in and around Siverek that reflects on the government is that the contribution of the locality to the treasury is prevented from being interrupted. For this reason, the government has tried to produce peaceful solutions with a moderate policy among the conflicting tribes.

Anahtar Kelimeler

Siverek, Treatise of the Karakechili, Fluid Identity, Hamidiah

Kaynakça

• A. DVNS.AHK.DB..d, DAD (Diyarbekir Ahkâm Defteri) 1, 58-2, fi Evail-i Şevval 1157, 07-17.11.1744.
• A. DVNS.AHK.DB..d, DAD 1, 58-3, fi Evail-i Şevval 1157, 07-17.11.1744.
• BEO.(Bab-ı Ali Evrak Odası), 1309/98124-2, 20 Safer 1316/10 Temmuz 1898.
• BEO., 1309/98124-4, 27 Teşrin-i Sani 1314/09.12.1898.
• BEO., 1309/98124-1, 5 M 1317/16.05.1899.
• BEO., 1309/98124-3, 4 Zilhicce 1316/15.04.1899.
• BEO., 1838/137837-1, 22 M 1320/01.05.1902.
• BEO., 1838/137837-2, 18 Nisan 1318/01.05.1902.
• BEO., 1899/142401, 2 Ca 320/07.08.1902.
• BEO., 2314/173512, 30 M 1322/16.04.1904.
• DH.TMIK.M.( Dahiliye Nezareti Tesrî-i Muâmelât ve Islahat Komisyonu Müteferrik), 100/11-4, 21.Ks 316/03.02.1901.
• DH.TMIK.M., H-24-07-1323/08.08.1909.
• ŞD.(Şura-yı Devlet), 1494/24-39, 18 Ka 1324/31.12.1908.
• Y.EE.(Yıldız Esas Evrakı), 81/42, varak: 2, 18 Ka 1313/30.12.1897.
• Salname-i Askerî (1324/1908), Matbaa-i Askeri.
• Karakeçili Aşireti (1321), Tahir Bey Matbaası, , İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, k.11 Demirbaş: Bel_Osm_O.03272, Numara MC_Osm_0.00851.
• Malûmat Mecmuası, No. 14, s. 288.
• Urfa Hakkında Salname(1998). Kapaklı K. (Çeviren) (1927 Tıpkı Basım) Şurkav Yayınları.
• Ahmed Refik (1989). Anadolu’da Türkmen Aşiretleri 960-1200, Enderun Kitabevi.
• Avyarov (1995). Osmanlı-Rus ve İran Savaşları’nda Kürtler 1801-1900, Muhammed Varlı (Hazırlayan), Sipan Yay.
• Ebubekr-i Tihranî (1993). Kitab-ı Diyarbekriyye, C. 1, Yayınlayanlar: Necati Lugal-Faruk Sümer, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ebubekr-i Tihranî (2001). Kitab-ı Diyarbekriyye, Çeviren: Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları. Muallim Naci (1308). Karavul. Lugat-i Naci.
• Tahsin Paşa (1931). Abdülhamit ve Yıldız Hatıraları, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi.
• Apaydın, H. Y. (2020). Muhayyerlik. TDV İslam Ansiklopedisi, C.31, 25-30.
• Avcı, N. & Şirin, F. (2020). Farklı Etnik Kimlik Tanımlamalarında Bulunan Grupların Toplumsal Bütünleşme ve Farklılaşma Alanları. Sosyoloji Notları, C. 4, Sayı: 2, 22-46.
• Aydın, S. & Çiftçi, E. (2021). İmparatorluğun Son Aşiret Sayımı Fihristü’l-Aşair, İletişim Yayınları.
• Baluken Y. (2021a). Ensâbu’l-Ekrâd: Vesika Mühimme mine’l-karnu’s-sadis Aşere an Aşâ’iru’l-Ekrâd ve Ensabihim, Jîn, Sal: 13 Jimare: 12, 163-166.
• Baluken Y. (2021b). “Aşiretten Mirliğe Buxtîler”, Kurdiname, Jimar: 4, 46-66.
• Barth, F. (Ed.) (2001). Giriş. Etnik Gruplar ve Sınırları: Kültürel Farklılığın Toplumsal Organizasyonu içinde, (çev. A. Kaya-S. Gürkan). Bağlam Yayınları, 11-40.
• Bozan, Oktay & Asan, Hakan (2021). Aşiret, Devlet ve Eşkıya Bağlamında Urfa Karakeçili Aşireti, AKDTYK Yayınları.
• Bozkurt, İ. (tarihsiz). Aşiretler Tarihi, Kitap Matbaası.
• Bozkurt, İ. (2003). Şanlıurfa Aşiretleri, İmaj Reklam.
• Bozkurt S. (2013). Bir Toplumsal Mühendislik Kurumu Olarak “Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyet-i Umûmiyyesi. (AMMU), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bulduk, Ü. (1997). İdari ve Sosyal Açıdan Karakeçili Aşiretleri ve Yerleşimleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 19 (30) , 37-52 . DOI: 10.1501.
• Bulduk, Ü. (1998). Karakeçili Aşireti Adlı Risale ve İç-Batı Anadolu’daki Yaşayış ve Yerleşmeleri ile Karakeçililer. Karakeçili 3. Uluslararası Kültür Şenliği, 20-21 Eylül 1997, Kırıkkale Valiliği, Karakeçili Kaymakamlığı Yayınları., s. 39-52; 53-57.
• Bruinessen, M. v. (2009). Kürtlük, Türklük, Alevîlik Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri, İletişim Yayınları.
• Çay, A. M. (1989). Ertuğrul Gazi, Karakeçililer ve Söğüt Bayramı. III. Osmanlı Sempozyumu, Söğüt 1988, Ertuğrul Gazi’yi Anma ve Söğüt Şenliği Vakfı Yayınları.
• Çiftçi, E. & Gürhan, V. & Ekinci, M. R. (Haz.) (2022). Osmanlı Devleti’nde Yönetim Pratikleri, Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Deregezenlioğlu Haşim Ertuğrul (1330). Unutulmuş Kan Kardeşlerimizden Karacadağ Türkleri. Türk Yurdu, Cilt 6 Sayı: 8, s. 2251-2258.
• Dündar, F (2008). 1908 Diyarbekir’i, Ziya Gökalp ve Kürtlüğün “Sosyal Problem” Olarak Tanımlanması. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, http://www.obarsiv.com/cagdas_turkiye_seminerleri_0708.html
• Dündar, F. (2009). Millî Ezber: Saf Türk – Karışık Öteki, Tanıl Bora (Ed.), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Cilt 4: Milliyetçilik, s. 893-900.
• Dündar, F. (2021). Ziya Gökalp Kürdolojisi üzerine notlar. Tarih ve Toplum- Yeni Yaklaşımlar, Sayı 18- Güz 2021, Tarih Vakfı-İletişim Yayınları, 151-170.
• Ekinci, M. R. (2017a), Osmanlı Devleti’nde Milli Aşireti XVIII.-XIX. yy (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Ekinci, M. R. (2017b), 1897 Tarihli Hamidiye Süvari Alayları Taksimatı. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Kasım- Cilt:9 Sayı:2 (18), 703-724. https://doi.org/10.26791/sarkiat.339530
• Ekinci, M. R. (2021). Mîr-i Aşiretten Eşkıyalığa: Aşiret Hanedan Üyelerinin Makbulden Madunlaşma Sürecine Bakış 1800-1855. Nubihar Dergisi, C. 4, S. 16, 143-168.
• Ekinci, M. R. (2022). 19. ve 20. Yüzyıllarda Milli/Milan Aşireti. Aktör, Müttefik, Şaki Kürd Aşiretleri, Şur T. & Çakmak Y. (Derleyenler). 217-239.
• Gökalp, Z. (2009). Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Kaynak Yayınları.
• Göyünç, N. (1991). XVI.Yüzyılda Mardin Sancağı, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Güray, Ş. (2021). Urfa Bölgesinde Yaşayan Karakeçili Aşireti. Türk Dünyası Araştırmaları, C. 28, S. 252, 153-170.
• Gümüş, E. (2014). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Amid Kazası (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gümüş, E. (2018). Ahkam Defterlerine Göre 18. Yüzyıl Ortalarında Urfa/Ruha’da Yükselen Yerel Güçler ve Bunların Devlet ve Çevreleriyle İlişkileri. TOD, 2018, XXXVI, 104-129.
• Gümüş, E. (2022a), Osmanlı Ayanlık Devri’nde Siverek’te Rakip İki Güç: Millizadeler ve Fettahzadeler (1743-1756), Mukaddime, 13 (2), 383-407.
• Gümüş, E. (2022b), 19. Yüzyıl Ortalarında Siverek Sancağı’nda Milli-Fettahzade Çekişmesi ve Bu Mücadelenin Osmanlı Kaynaklarına Yansıması. Mezopotamya ve Anadolu’nun Kavşağı’nda Bir Kent: Siverek, ed. İ. Özcoşar vd., Çizgi Yayınevi, İstanbul, 189-199.
• Gümüş, E. (2023), Nirxandinek Derheqê Cihnegirtina Eşîra Milan Di Şerefnameyê De. Dewlet û Mîrgehên Kurdî Di Serdemên Naverast û Nû Da/Orta ve Yeni Çağ’da Kürt Devletleri ve Beylikleri, Zaho, 5-15.
• İzol, S. (2022). Tarihsel Süreçte Hizol Aşireti. Aktör, Müttefik, Şaki Kürd Aşiretleri, Tuncay Şur-Yalçın Çakmak (Derleyenler).461-477.
• Karakeçili, Ü. G. (2021). Geçmişten Günümüze Siverek Karakeçilileri: Tarihleri, Sosyal Hayatları ve Kültürleri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kenanoğlu, M. M. (2020). Mîrî Arazi. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 30, 157-160.
• Keskin, N. (2014). Akışkan Kimlikler: Etnik ve Dini Kimlik Arasında Becirman Seyyidleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurt, Y. (2012). Mardin ve Çevresinde Aşiretler. Uluslararası Ömerli/Ömeran ve Çevresi Sempozyumu, Editörler: Ercan Gümüş-Veysel Gürhan, Nubihar Yayınları, 69-81.
• Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayınları.
• Ünal, M. A. (1989). XVI. Yüzyılda Harput Sancağı, TTK Basımevi.
• Ünal, M. A. (1999). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Diyabekir Eyaleti’ne Tabi Sancakların İdari Statüleri. Osmanlı Devri Üzerine Makaleler-Araştırmalar, Fakülte Kitabevi.
• Sümer, F. (2001). Karakeçili. Diyanet İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 24, 427-428.
• Şirin, F. & Avcı, N. (2022). Sözel Hafızadaki Farklı Mitsel Öğelerin Biçimsel ve İçerimsel Görünümleri: Siverek Karakeçilileri, Editörler Özcoşar, İ & Akman, E. & Kırkan A. & Ertekin, A. Mezopotamya ve Anadolu’nun Kavşak Noktasında Bir Kent: Siverek, Tarih-Toplum-Kültür-Eğitim.
• Yılmazçelik, İ. (1997). XVIII. Yüzyıl ile XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Eyaleti’nin İdari Yapısı ve İdari Teşkilatlanması. Haçlı Seferlerinin 900’üncü Yıldönümünde Uluslararası Selahaddin-i Eyyubi Sempozyumu, (23-24 Kasım 1996-Diyarbakır), Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 161-178.