Comparision of the Recitations of Hamza b. Habîb and his Student Halef b. Hişâm

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 235 - 248, 30.04.2024

Mehmet Keleş

https://doi.org/10.18506/anemon.1415152

Öz

The science of recitation, which has an important place among the Quran sciences, has made significant contributions to the correct knowledge and understanding of the Quran, which is a miracle in terms of wording and meaning. The reading styles of the imams, especially in the recitation of seb'a and recitation of ashere, which are considered authentic recitations, have provided serious convenience in obtaining different interpretations, creating a variety of meanings and reading the Quran easily by everyone. In this context, Khalaf b., who is included in both recitation systems. The teacher of Hisham's (d. 229/844) recitation was Hamza b. The subject of our research is to evaluate it by comparing it with Habîb's (d. 156/773) recitation. In the research, the differences in the recitations of both imams were examined and their aspects were scanned from classical and modern source works. As in the recitations in general, two main points attract attention in the recitations of Hamza and Khalaf. The first is the recitations on procedural matters; The second one is about recitations with different differences. First of all, within the framework of Hamza and Khalaf recitations, the procedural subjects are istiâze, basmala, lengthening of the meds, types of idğam, imale/beyne-beyne, ismam, sekte, nakl, hâ-i sekit, hâ-i kinâye, izafet yâ, cemi mims, hamzenin. The recitations were discussed under separate headings and a comparison was made between the recitations of the two imams. Subsequently, substantive differences were detected using a similar method and explained with examples. In the light of the examples given, it has been determined that in the procedural and substantive disputes in the recitation of Hamza and Khalaf, alliances were formed, as well as disagreements on many points.

Anahtar Kelimeler

Recitation, Recitation of Seb’a, Recitation of Asherah, Hamza, Khalaf

Hamza b. Habîb ve Talebesi Halef b. Hişâm'ın Kıraatlerinin Mukayesesi

Öz

Kur’an ilimleri arasında önemli bir yer tutan kıraat ilmi, lafız ve mana yönüyle mucize olan Kur’an’ın doğru bilinmesi ve anlaşılmasına önemli katkılar sunmuştur. Özellikle sahih kıraatler olarak addedilen kıraat-ı seb’a ve kıraat-ı aşere de yer alan imamların okuyuş çeşitleri, farklı yorumların elde edilmesi, anlam çeşitliliğinin oluşturulması ve Kur’an’ın herkes tarafından rahatça okunması hususunda ciddi kolaylıklar sağlamıştır. Bu bağlamda her iki kıraat sisteminde de yer alan Halef b. Hişâm (ö. 229/844) kıraatinin hocası Hamza b. Habîb’in (ö. 156/773) kıraati ile mukayese edilerek değerlendirilmesi araştırmamızın konusunu teşkil etmiştir. Araştırmada her iki imamın kıraatlerindeki farklılıklar tetkik edilmiş, klasik ve modern kaynak eserlerden kendilerine ait olan vecihler taranmıştır. Genel anlamda kıraatlerde olduğu gibi Hamza ve Halef’in okuyuşlarında da temel iki husus dikkati çekmektedir. Birincisi usûl konularında ortaya çıkan kıraatler; ikincisi ise ferşi farklılıklardaki kıraatler hakkındadır. Öncelikle Hamza ve Halef kıraatleri çerçevesinde usûl konularından istiâze, besmele, medlerin uzatılma miktarı, idğam çeşitleri, imale/beyne-beyne, işmam, sekte, nakl, hâ-i sekit, hâ-i kinâye, izâfet yâ’sı, cemi mimleri, hemzenin okunuşu ayrı başlıklar halinde ele alınarak iki imamın kıraatleri arasında mukayese yapılmıştır. Akabinde benzer bir yöntemle ferşi farklılıklar da tespit edilmiş ve örneklerle açıklanmıştır. Verilen örnekler ışığında Hamza ve Halef kıraatinde usûlî ve ferşi ihtilaflarda, ittifak hâsıl olduğu gibi birçok noktada ihtilafın da gerçekleştiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Kıraat-ı Seb’a, Kıraat-ı Aşere, Hamza, Halef.

Teşekkür

Her şey için teşekkür ederim.

Kaynakça

• Bayraktutan, O. (2023). Kırâatlerde Müdrec Kavramı -Kavramın Kırâatlerde Kullanılıp Kullanılmamasının Mantığına Dair Nihat Demirkol. (Ed.), Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları.
• Begavî, E. (1997). Me’âlimu’t-tenzil fî tefsîri’l-Kurân, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi.
• Beydâvî, N. (1418). Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vil, (thk. Muhammed Abdurrahmân el-Maraşlî), Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Bulgurcu, K. (2021). “Bir Kıraat Âlimi ve Muhaddis Olarak Halef b. Hişâm”, Marife 21 (1), 439-458.
• Cermî , İ. (2001). Mu’cemü ulûmi’l-Kur’ân, Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
• Çetin, A. (2016). Kur’an Okuma Esasları, Bursa: Emin Yayınları.
• Çetin, M. (2021). “Zümer Sûresi’ndeki Kıraat İhtilafları ve Tefsire Etkisi”, Ağrı İslami İlimler Dergisi (AGİİD), (9), 38-63.
• Damra, T. (2007). Ferhatü’l-ebrâr fî kırâât-i Halefi’l-Bezzâr, Amman: el-Memleketü’l-Ürdüniyyetü’l-Hâşimî Dairatü’l-Mektebetü’l-Vatani.
• Damra, T. (2008). Raf’atü’d-derecât fi kırâati Hamza ez-Zeyyât, Mısır: Dâru’s-Sahâbe.
• Dânî, E. (1987). el-Ahrufü’s-seb’atü li’l-Kur’an, (thk. Abdulmuheymin Tahhân), Mekke: Mektebetü’l-Menâra.
• Dânî, E. (2007). Câmiu’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb’a, Birleşik Arap Emirlikleri: Câmiatü’ş-Şarîka.
• Dânî, E. (2013). et-Teysîr fi'l-kırâʾâti's-seb', Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Demirci, M. (2001). “İstiâze”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 23, ss. 318-319), İstanbul: TDV Yayınları.
• Dimyâtî, A. (1987). İthâf’u fudalâ’il-beşar fi’l-kıraâti’l-erbeate aşer, (thk. Muhammed İsmâîl Şa’bân), Beyrut: Alemü’l-Kütüb.
• Dinçer, F. (2022). Eüzü-Besmelenin Kıraatinde Yapılabilecek Hatalar, Rıdvan Yılmaz vd. (Ed.), II. Uluslararası İslami ve İnsani Araştırmalar Sempozyumu Bildiriler e-Kitabı (ss. 56-81), Ağrı: İbrahim Çeçen Üniversitesi.
• Ebû Şâme, E.-M. (2003). el-Mürşidü’l-vecîzü’l-vecîz ilâ ulûm tetealleku bi’l-kitâbi’l-azîz, Beyrut: Dâru’l-Kütûbi’l-İlmiyye.
• Ebû Şâme, E.-M. (t.s.). İbrâzü’l meânî min hırzi’l-emânî, (thk. İbrahim Atve Ivaz), Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Feyizli, H. (2018). Kırâât-ı Aşere, Ankara: DİB Yayınları.
• Fîrûzâbâdî, E.-T. (2005). el-Kâmûsü’l-muhît, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Herevî, N. (2012). el-Minehu’l-fikriyye bi şerhi’l-mukaddimeti’l-cezeriyye, (thk. Üsame Ataya), Dımaşk: Dâru’l-Gavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye.
• İbn Atıyye, E. (2001). el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• İbn Fâris, E.-H. (1979). Mu’cemu mekâyîsi’l-lüga, (thk. Abdüsselam Muhammed Harun), Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Manzûr, C. (1707). Lisânü’l-‘arab, Kahire: Dâru’l-Meârif.
• İbn Muhaysın, E. (1969). el-Mühezzeb fi’l-kırââti’l-aşr ve tevcihihe min tariki tayyibeti’n-neşr, Kahire: y.y.
• İbn Mücâhid, E. (1980). Kitâbü’s-seb’a fi’l-kırâât, (thk. Şevkî Dayf), Mısır: Dâru’l-Marife.
• İbn Zencele. E. (1997). Hüccetü’l-kırâât, (thk. Said Afgânî), Beyrut: Dâru’r-Risâle.
• İbnü’l-Cezerî, Ş. (1932). Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ, Kahire: Mektebetü İbn Teymiye.
• İbnü’l-Cezerî, Ş. (1978). et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd, (nşr. Ali Hüseyin el-Bevvâb), Riyad: y.y.
• İbnü’l-Cezerî, Ş. M. (2000). Kitâbü tahbîru’t-teysîr fi’l-kırââti’l-aşr, (thk. Ahmed Muhammed Muflih el-Kudât), Ürdün: Dâru’l-Furkân.
• İbnü’l-Cezerî, Ş. (t.s.). en-Neşr fi'l-kıraati’l-aşr, (thk. Ali Muhammed b. Hasan ed-Dabbâ), Beyrut: Dâru’l-Kütûbi’l-İlmiyye.
• İlhan, İ. (1997). İmam Hamza’nın Kıraatı ve Kıraatının Hüccetleri (Yüksek lisans tezi), Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi'nden edinilmiştir. (Tez No. 63362)
• İsfahânî, H. (t.s.). el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Marife.
• Kâdî, A. (t.s.). Târîhu’l-mushafi’ş-şerîf, Kahire: y.y.
• Karaçam, İ. (1995). Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kıraati, İstanbul: MÜİFV Yayınları.
• Kastallânî, Ş. (1986). Letâifü’l-İşârât li Fünûni’l-Kırâât, Kahire: Dâru’l-Maarif.
• Kudat, A. (2020). Kıraat ve Luğat İlimleri Bağlamında Hamza b. Habib ez-Zeyyât, Ankara: Sonçağ Akademi.
• Kudat, A. (2020). Kırâatları Hüccetlendirmede Dilbilim Olgusu, Ankara: Sonçağ Yayınları.
• Kurtubî, E. A. (1964). el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân, (thk, Ahmet el-Berdûnî), Kahire: Dâru’l-Kütübü’l-Mısriyye.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, H. (1974). el-Keşf an vücûhi’l-kırââti’s-seb’a ve ilelihâ ve hucecihâ, (thk. Abdülfettah İsmail Şelebî), Dımaşk: y.y.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, H. (t.y.). el-İbâne an me’âni’l-kırâât, (thk. Abdülfettah İsmail Şelebî), Kahire: Dâru Nehda.
• Molla Efendi, M. (t.y.). Umdetü’l-hallân fî izâhi zübdeti’l-irfân, İstanbul: Asitane Yayınevi.
• Öztoprak, S. (2005). Kur’an Kıraatı, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Paluvî, A. (t.s.). Zübdetü’l-İrfân, İstanbul: Asitane Yayınları.
• Râfiî, M. (1973). İʽcâzü’l-Kur’ân ve’l-belâğatü’n-nebeviyye, Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Râzî, M. (1999). Mefâtihü’l-ğayb (et-Tefsîru'l-kebir), Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî.
• Sarı, M. (2002). “Med”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 28, ss. 288-289), Ankara: TDV Yayınları.
• Sehâvî, A. (1987). Cemâlu’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikrâ, (thk. Ali Hüseyin el-Bevvab), Mekke: Mektebetü’t-Türâs.
• Süyûtî, E.-F. (t.s.). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Merkezü’d-Dirâseti’l-Kur’âniyye), Medine: Mücemmâü’l-Melik Fehd li-Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif.
• Taberî, E. (2000). Câmiuʽl-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, (thk. Ahmed Muhammed Şakir), y.y.: Müessesetü’r-Risâle.
• Temel, N. (1997). Kırâat ve Tecvîd Istılahları, İstanbul: İFAV Yayınları.
• Yerlikaya, C. (2020). “Halef Kırâati Özelinde Kırâatlerle İlgili Bazı Tahlil ve Tespitler”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 36, 307-344.
• Zebîdî, M.-H. (2001). Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmus, Beyrut: Dârul-Hidâye.
• Zürkânî, M. (2011). Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân, Kahire: Dâru’t-Tevfikiyye li’t-Türâs.