Sheikh Suleyman al-Khalidi of Siirt and His Three Kurdish Poems

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 105 - 125, 30.04.2024

Mesut Arslan

https://doi.org/10.18506/anemon.1417704

Öz

Sheikh Suleyman is one of the sufi poets who wrote Kurdish poetry in the twentieth century. He has three poems in Kurdish as well as Arabic and Persian. However, these three poems are not included in his written divan. Moreover, these poems have not been transliterated into Latin letters until now. Therefore, Sheikh Suleyman's Kurdish poetry has not been the subject of research until now. In this article, we will transcribe these three Kurdish poems of Sheikh Suleiman in Latin letters for the first time. Sheikh Suleyman's first Kurdish poem was published in 1919 in Istanbul. The subject of this poem, titled “Vîna Weten”, is love for the homeland. Accordingly, Sheikh Suleyman was a contemporary of Abdurrahim Rahmi Hakari in Kurdish poetry. The style and understanding of poetry of these two poets are also close to each other. Another Kurdish poem of Sheikh Suleyman is included in an Arabic letter to Sayyid Ali Findiki. Sheikh Suleyman's third and last Kurdish poem is the elegy he wrote on the death of Sheikh Zeynelabidin. In this study, we will first give brief information about Sheikh Suleyman's life. Then we will analyze these three Kurdish poems in terms of content and form. Our aim in this study is to publish these unknown poems of the poet, and to ensure that the Sheikh Suleyman finds his place in the history of Kurdish literature.

Anahtar Kelimeler

Classical Kurdish Literature, Sheikh Suleyman al-Khalidi, Verse Letter, Sayyid Ali Findiki, Abdurrahim Rahmi Hakkari

Şêx Suleyman el-Xalidiyê Sêrtî û Sê Helbestên Wî yên Kurdî

Öz

Şêx Suleyman, yek ji helbestvanên mutesewif e ku di sedsala 20an de bi Kurdî helbest nivîsine. Ligel Erebî û Farisî bi Kurdî jî sê helbestên wî hene lê ev helbest di dîwana wî ya destxet de cih nagirin. Herwiha ev helbestên wî yên Kurdî heta niha bi tîpên Latînî jî nehatine weşandin. Loma helbestvaniya wî ya Kurdî nebûye mijara lêkolînê. Di vê gotarê de emê cara pêşîn van her sê helbestên wî bi tîpên Latînî biweşînin. Ji van helbestan a pêşî di sala 1919an de li Stenbolê hatiye weşandin. Sernavê helbestê “Vîna Weten”, mijara wê hezkirina welêt e. Li gorî vê helbestê, Şêx Suleyman hevdemê Ebdurehîm Rehmiyê Hekarî ye ku di helbestê de terz û fikriyata wan dişibe hev. Helbesta wî ya din di nav nameyeke Erebî de ji Seyid Eliyê Findikî re hatiye nivîsîn. Helbesta sêyem jî mersiyeyek e ku ji bo Şêx Zeynilabidîn hatiye nivîsîn. Di vê gotarê de emê pêşî behsa kurtejiyana Şêx Suleyman bikin peyre van her sê helbestên wî yên Kurdî ji aliyê rûxsar û naverokê ve vekolin. Bi vê xebatê armanca me ev e, em van helbestên ku nayêne zanîn biweşînin da ku Şêx Suleyman jî di dîroka edebiyata Kurdî de cihê xwe bigire.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata Kurdî ya Klasîk, Şêx Suleymanê Xalidî, Nameyên Menzûm, Seyid Eliyê Findikî, Ebdurehîm Rehmiyê Hekarî

Siirtli Şeyh Süleyman el-Halidî ve Üç Kürtçe Şiiri

Öz

Şeyh Süleyman, yirminci yüzyılda Kürtçe şiir yazan mutasavvıf şairlerdendir. Kendisinin Arapça ve Farsçanın yanı sıra Kürt dilinde de üç şiiri vardır. Ancak bu üç şiir kendisinin yazma divanında yer almamaktadır. Ayrıca bu şiirler şimdiye kadar Latin harflerine de aktarılmamıştır. Bu nedenle Şeyh Süleyman’ın Kürtçe şairliği şimdiye kadar araştırma konusu olmamıştır. Bu makalede Şeyh Süleyman’ın bu üç Kürtçe şiirini ilk kez Latin harflerine aktaracağız. Şeyh Süleyman’ın ilk Kürtçe şiiri 1919 yılında İstanbul’da yayımlanmıştır. “Vîna Weten” başlıklı bu şiirin konusu yurt sevgisidir. Buna göre Şeyh Süleyman, Kürt şiirinde Abdurrahim Rahmi Hakkarî’nin çağdaşıdır. Bu iki şairin üslubu ve şiir anlayışı da birbirine yakındır. Şeyh Süleyman’ın diğer bir Kürtçe şiiri Seyyid Ali Fındıkî’ye yazdığı Arapça bir mektubun içinde yer almaktadır. Şeyh Süleyman’ın üçüncü ve son Kürtçe şiiri ise Şeyh Zeynelabidin’in ölümüne yazdığı mersiyedir. Bu çalışmada önce Şeyh Süleyman’ın hayatı hakkında kısaca bilgi vereceğiz. Ardından bu üç Kürtçe şiirini içerik ve şekil yönünden analiz edeceğiz. Bu çalışmada amacımız şairin bilinmeyen bu şiirlerinin yayımlanması ile Şeyh Süleyman’ın Kürt edebiyat tarihi içindeki yerini bulmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Kürt Edebiyatı, Şeyh Süleyman Halidî, Manzum Mektup, Seyyid Ali Fındıkî, Abdurrahim Rahmi Hakkarî

Kaynakça

• Adak, A. (2009). Şeyh Cüneyd-i Zokaydî ve Mahtut Bir Şiir Mecmuası. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 1(1), 133-139.
• Adak, A. (2017). Serdema Xalidîtiyê Di Tarîxa Edebiyata Kurdî ya Klasîk de. Kürt Tarihi, 30, 59-64.
• Adak, A. (2019). Teşeyên Nezmê -di edebiyata kurdî ya klasîk de-. Stenbol: Nûbihar.
• Akay, S. (2021). Şiir Çizme Sanatı ve Siirtli Şeyh Süleyman El-Halidî (Yüksek) Divanından Görsel Şiir Örnekleri. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 337-345.
• Arslan, M. (2014). Di Dewra Osmaniyan de Weşangeriya Kitêbên Kurdî (1844-1923) (Teza lîsansa bilind), Ji “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi [Saziya Perwerdeya Bilind Navenda Tezan a Netewî]” hatiye wergirtin (Tez No. 383853).
• Arslan, M. (2016). Hacî Qadirê Koyî: Serencema Dîwana Wî li Stembolê û Hevaltiya Wî bi Keyfî re. The Journal of Mesopotamian Studies, 1(1), 91-101.
• Arslan, M. (2016a). Serbestî Gazetesi (1918-1919) ve Bedirxanîler: Celadet Alî Bedirxan’ın Yazıları ve Kürtlere Dair Bazı Haberler. H. Karacan (Ed.) Di nav Kürdoloji Akademik Çalışmalar Cilt 2 de (r. 393-460). İstanbul: Yargı Yayınevi.
• Arslan, M. (2021). Şeyh-i Meczûb Divanı (Metin-inceleme) (Teza doktorayê). Ji “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi [Saziya Perwerdeya Bilind Navenda Tezan a Netewî]” hatiye wergirtin (Tez No. 666002).
• Arslan, M. (2023). Nêrîneke Giştî Li Nameyên Menzûm Di Edebiyata Kurdî (Kurmancî) Ya Klasîk De. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 689-703.
• Arslan, M. (2023a). Di Nameyên Menzûm ên Seyid Eliyê Findikî de Çavdêriya Civakî, Rexne û Şîret. A. Kırkan-Y. Cengiz (Ed.) Di nav Dilbilim ve Karşılaştırmalı Edebiyat -Karşılaştırmalı Edebiyat- de (r. 128-138). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, V. (b.d.). Mecmû‘eti'l-Qesa’idi li'ş-Şeyx Muhemmed el-Hezîn el-Firsafî we Yelîha Tis‘a ‘Aşrete Risaletun (Kasideler ve 19 Risale). Cihê çapê nediyar e.
• Aydın, M. & Bulut, A. (2016). Şeyh Muhammed el-Hazin ve Dîvânı. İstanbul: Ravza Yayınları.
• Baz, İ. (2015). Siirtli Âşık Bir Sûfî: Şeyh Muhammed Hazîn-i Firsâfî. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(11), 89-126. Bedirxan, S. (1932, 23 Çiriya-Berê). Ax Kurdistan. Hawar, 10, 2.
• Bozarslan, M. E. (1985). Jîn Kovara Kurdî-Tirkî * Kürdçe-Türkçe Dergi 1918-1919. I-V Cild, Uppsala: Deng.
• Doskî, T. Î. (2023). Şerha Dîwana Ehmedê Xanî. Stenbol: Nûbihar.
• Ehmedê Xanî. (1986). Nûbar. (Z. Kaya, Amd.) Stockholm: Roja Nû.
• Fuzûlî. (2021). Fuzûlî Dîvânı. (A. Kılınç, Amd.) İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Gezer, S. (2022). Dîwana Mela Yasîn Yusrî. Wan: Peywend.
• Hekarî, E. R. (2016). Gazîya Welat. (S. Ulugana, Amd.) Diyarbakir: Lîs.
• Karagöz, İ., Karaman F., Paçacı, İ., Canbulat, M., Gelişgen, A., Ural, İ. (2015). Dinî Kavramlar Sözlüğü. (Çapa 6an). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kedrîcan. (1932, 15 Hizêran). Silêman Beg Bedir-xan. Hawar, 3, 4-5.
• Konê Reş. (2007). “Zeyneb Bedirxan, malbata Alsulih û çîroka vekirina Civata Kurdî Ya Lubnanî ya Qenciyê li Libnanê”. Çandname, (Gihîn: 03.10.2023), https://candname.com/zeyneb-bedirxan-malbata-alsulih-u-ciroka-vekirina-civata-kurdi-ya-lubnani-ya-qenciye-li-libnane/.
• Rojî Kurd 1913 -Yüzüncü Yılında-. (2013). (Koma Xebatên Kurdolojiyê, Amd.) Stenbol: Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Sağlam, A. & Yiğitoğlu, M. (2018). Hürriyet Kasidesi’nden Kırk Yıl Sonra Hürriyet Mevlidi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(20), 281-293.
• Salih, S. & Salih, R. (2022). Govarî “Kurdistan” (Estemûl, 1919-1920). Silêmanî: Binkey Jîn.
• Saraç, M. A. Y. (2019). Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye-. (Çapa 11an). İstanbul: Gökkubbe.
• S. E. Findikî, (2020). Kulliyatu’s-Seyyid ‘Elî el-Findikî. (Mela M. Seîd Erzen el-Findikî, Amd.) Stenbol: Nûbihar.
• Serfiraz, M. (2012). Mersiye û di Edebiyata Kurdî de Mersiye. Nûbihar, 120, 30-33.
• Serfiraz, M. (2015). Kurd, Kitêb, Çapxane. Stenbol: Peywend.
• Şêx Suleymanê Xalidî, (1335/1919, 11 Hezîran). Vîna Weten. Kurdistan, 9, 147-148.
• Şêxê Meczûb. (2023). Dîwan. (M. Arslan, Amd.) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Toprak, M. F. (2004). Mersiye. TDV İslâm Ansiklopedisi, 29, 215-217.
• Tuna, S. (2016). Hadis, Tarih ve Edebiyat Kaynaklarına Göre Veda Hutbesinin Yeniden İnşâsı. (Teza lîsansa bilind). Ji “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi [Saziya Perwerdeya Bilind Navenda Tezan a Netewî]” hatiye wergirtin (Tez No. 421545).