BİR CUMHURİYET AYDINI OLARAK DİL VE KÜLTÜR POLİTİKALARI IŞIĞINDA HASAN REŞİT TANKUT

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 60, - , 28.03.2017

Erhan Alpaslan , Tülay Aydın

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000459

Öz

Cumhuriyet Döneminde, ulusal bir kimlik oluşturma isteği, ümmet anlayışına dayalı

dinin yerini alacak ortak bir değerler örgüsü kurma yolundaki çalışmaların, dil ve 

tarih üzerinde odaklanılması gereğini ortaya koymuştur. 1930’lu yıllarda daha 

yoğun olarak ele alınan bu çalışmalar bizzat Mustafa Kemal’in öncülüğünde 

başlatılmıştır. Siyasetçi, bürokrat ve aydınlardan oluşan yeni bir aydın zümresinin 

işbirliği ve sistemli çalışmalarıile yürütülen bu köklü değişim projesi ulusal ve 

uluslararasıalanda oldukça ses getirmiştir. İlgili bilim insanlarızaman zaman 

Mustafa Kemal’in özel görüşme ve sohbetlerinde yer alarak, bu konudaki görüşve 

düşüncelerini ortaya koymuşlardır. Bu çalışmalarda yer alan ve Cumhuriyetin aydın 

kadrosu içerinde birçok önemli görevler üstlenerek teori ve projeler üreten 

kişilerden biri de Hasan Reşit Tankut’tur. Hasan Reşit Tankut, siyasetçi kimliğinin 

yanı sıra birçok resmi görevlerde bulunmuştur. Dil, Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde 

Tarih Öğretim Görevlisi olarak görev yapan Tankut, aynı zamanda Türk Dil 

Kurumu’nun kurucularındandır. Tankut, Etimoloji, Lengüistik ve Filoloji Kolları

Başkanlığı, Genel Sekreterlik ve  İkinci Başkanlık gibi görevlerde bulunmuştur. 

Tankut, 1937 Eylülünde Atatürk'ün isteğiyle Güneş-Dil teorisini tanıtmak üzere 

Bükreş'te toplanan Antropoloji ve Arkeoloji kongresine katılmıştır. Dil ve etno politik alanlarda bir çok eser kaleme alan Tankut, Cumhuriyet döneminde Güneş-Dil Teorisinin ve Türk Tarih Tezinin ortaya konulmasında katkı sağlayan baş

aktörlerden ve Kemalist, seküler-milliyetçi elitlerin önemli isimlerinden birisi 

olmayı başarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hasan Reşit Tankut, Türk Dil Kurultayı, Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşivler
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• TBMM Arşivi
• Resmi Yayınlar
• Resmi Gazete
• Kitaplar
• Arat, Emin, Kemalizm Yurtta Sulh-Cihanda Sulh, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1969.
• Bayrak, Mehmet, Açık-Gizli/ Resmi-Gayriresmi Kürdoloji Belgeleri I, Özge Yay., 1994.
• Beşikçi, İsmail, Türk Tarih Tezi Güneşi Dil Teorisi ve Kürt Sorunu, Stockholm, 1986.
• Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, TBMM-IV. Dönem 1931-1935, C. II, TBMM Vakfı Yayınları, No: 12, Ankara, 1996. Çufalı, Mustafa, Türk Parlamento Tarihi TBMM-VIII. Dönem (1946-1950), C. III, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara, 2012.
• Gülensoy, Tuncer, Türkiye Türkologları ve Türk Diline Emek Verenler (1800-1950: Türkolojinin 150 Yılı), Ankara, 2012.
• Günay, Şenal, Türk Parlamento Tarihi TBMM-VI. Dönem (3 Nisan 1939-15 Ocak 1943), C. V, TBMM Vakfı Yayınları No: 39, Ankara, 2007. Günaltay, Şemsettin-Tankut, Hasan Reşit, Dil ve Tarih Tezlerimiz Üzerine Gerekli Bazı İzahlar, Devlet Basımevi, İstanbul, 1938.
• Şen, Hasan, Kemalist Modernleşme ve İslamcı Gelenek, Kadim Yayınları, Ankara, 2012.
• Şerefname, Çev. M. Emin Bozarslan, Deng Yayınları, 1997.
• Tankut, Hasan Reşit, Güneş-Dil Teorisine Göre Pan-Kronik Usullerle PaleoSosyolojik Dil İncelemeleri Adlı Tezinde Geçen Örnekler, Devlet Basımevi, İstanbul, 1936.
• Tankut, Hasan Reşit, Dil ve Irk Münasebetleri Hakkında, İkinci Türk Tarih Kongresi, Devlet Basımevi, İstanbul, 1937.
• Tankut, Hasan Reşit, Diyarbakır Adı Üzerine Toponomik Bir Tetkik, Ulus Basımevi, Ankara, 1937.
• Tankut, Hasan Reşit, Güneş Dil Teorisine Göre Dil Tetkikleri Birinci kitap Türk Dil Bilgisine Giriş, Devlet Basımevi, İstanbul, 1936.
• Tankut, Hasan Reşit, Güneş Dil Teorisine Göre Toponomik Tetkikler İkinci Kitap, Devlet Basımevi, İstanbul, 1936.
• Tankut, Hasan Reşit, Prehistuvara Doğru Bir Dil İzlemesi ve Güneş Dil Teorisinin İzahı (Prof.Hasan Reşit Tankut’un 1-8 Eylül 1937’ de Bükreş’te Toplanmış Olan XVII. Enternasyonal Antropoloji ve Prehistorik Arkeoloji Kongresinde Yaptığı Komünikasyon, Devlet Basımevi, İstanbul, 1937.
• Tankut, Hasan Reşit, Nusayriler ve Nusayrilik Hakkında, Ulus Basımevi, Ankara, 1938. Türk Dil Kurumu,Türk Dil Kurumu Yazmanı Hasan Reşit Tankut’un Türk Dili Üzerine Söylevleri, Demeçleri ve Yazıları, Doğuş Matbaası, Ankara, 1949.
• Toprak, Zafer, Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, İstanbul, 2012.
• Ülgener, Sabri, Zihniyet Aydınlar ve İzm’ler Denemeler ve Araştırmalar, Mayaş Yayınları, byy, 1983.
• Makaleler
• Akalın, Şükrü Haluk, “Atatürk Döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi,S. 607, (Temmuz 2012), s. 1-58.
• Akalın, Şükrü Haluk, “75 Yılda Türk Dil Kurumu”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi,C. XCIV, Sayı: 667, (Temmuz 2007), s. 5-62.
• Akman, Şefik Taylan, “Türk Tarih Tezi Bağlamında Erken Cumhuriyet Dönemi Resmi Tarih Yazımının İdeolojik ve Politik Karakteri”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1 Sayı: 1, (2011), s. 80-109.
• Genç, Ernur, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kimlik, Misyon ve Vizyon Bağlamında Türk Aydını”, Akademik İncelemeler, C. 2, Sayı: 1, (2007), s. 134-174.
• Keyman, Fuat-İçduygu, Ahmet, “Türk Modernleşmesi ve Ulusal Kimlik Sorunu: Anayasal Vatandaşlık ve Demokratik Açılım Olasılığı”, 75 yılda Tebaa’dan Yurttaş’a Doğru, Ed: Artun Ünsal, İstanbul, 1998, s. 169-181. Pınar, Mehmet, “Türk Tarih Tezi Bağlamında Cumhuriyet DönemindeNusayriler”, Turkısh Studies, Volume 10/9, (Summer 2015), s. 485-504.
• Sarıbay, Ali Yaşar, “Kemalist İdeolojide Modernleşmenin Anlamı:Sosyo Ekonomik Bir Çözümleme Denemesi”, Türk Siyasal Hayatının Gelişimi, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 1986, s. 189-204.
• Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası I (1936-1938)”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, Atatürk Araştırma Merkezi, Haz. Berna Türkdoğan, Ankara, 2000, ssy.
• Şendeniz, Özlem, “Erken Cumhuriyet Dönemi Dil politikaları: Güneş Türk Dil Teorisinin Türk Basınında Yansımaları”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 10, Say: 20, (Güz 2014), s. 307-327.
• Şimşek, Melda Cinman,“Türk Modernleşmesi ve Kimlik”, Yeni Türkiye Cumhuriyet Özel Sayısı IV, Sayı: 23-24, 1998, s. 1765-1774.
• Tankut, Hasan Reşit, “Aleviliğin Menşei ve Bu Zümrenin ilim İçinde tetkiki”, İçel, Yıl: 1, Sayı: 3, 1938, s. 15-18.
• Toprak, Zafer, “’Mukaddes’’ten ‘Temeddün’’e Kültür Devrimi Şemsettin Günaltay ve Türk Tarih Tezi Eleştirilerine Yanıt”, Toplumsal Tarih, Sayı: 208, (Nisan 2011), s. 38-50.
• Türk Dil Kurumu, “Yitirdiklerimiz, Hasan Reşit Tankut, (1893-18 Şubat 1980)”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, C. XVI, Sayı: 342, (Mart 1980), s. 296.
• Süreli Yayınlar
• Tankut, Hasan Reşit, “Dil Üzerinde Çalışmalar Güneş-Dil Teorisi Notları”, Cumhuriyet, 04 Ocak 1936.
• Tankut, Hasan Reşit, “Dil Üzerinde Çalışmalar Güneş-Dil Teorisi Notları-Eski Zamanlarda Has İsimler Nasıl Verilirdi?”, Cumhuriyet, 05 Ocak 1936.
• Tankut, Hasan Reşit, “Dil Üzerinde Çalışmalar Güneş-Dil Teorisine Göre Toponomik Tahlil”, Cumhuriyet, 06 Ocak 1936.
• Tankut, Hasan Reşit, “Dil Üzerinde Çalışmalar Güneş-Dil Teorisine Göre Toponomik Tahlil”, Cumhuriyet, 09 Ocak 1936.
• Tankut, Hasan Reşit, “Dil Üzerinde Çalışmalar Güneş-Dil Teorisine Göre Toponomik Tahlil”, Cumhuriyet, 12 Ocak 1936.
• Tezler
• Altınışık, Ahmet Haşim, Atatürk-İnönü Dönemi Kültür Politikaları Temelinde Türk Tarih ve Türk Dil Kurumu,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir, 2011.
• Aydın, Aydın, Atatürk Döneminde Bürokrasi ve Modernleşme (1923-1938), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş, 2014.
• Aygül, Hasan Hüseyin, Türk Modernleşme Sürecinde Dil Olgusunun Sosyolojik Analizi,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2008.
• Bayındır, Seda, Atatürk’ün Sosyo-Kültürel Politikaları (1931-1938), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2004.
• Ceyhan, Bayram, Türk Dil Kurumunun Kuruluş Sürecinde Mecliste ve Basında Dil Tartışmaları,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2007. Pala, Kenan, Atatürk Dönemi Türk Tarih Kongreleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, 2008.
• Sivrioğlu, Ulaş Töre, Tek Parti Döneminde Orta Asya ve Sümer Hitit Araştırmaları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa, 2012.