CUMHURİYET DÖNEMİNİN ÖNCÜ BİR SANAYİ KURULUŞU: İZMİT SELÜLOZ VE KÂĞIT FABRİKALARI MÜESSESESİ (1936-1960)

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 60, - , 28.03.2017

Nadir Yurtoğlu

Öz

Bu araştırmada Cumhuriyet döneminin öncü bir sanayi kuruluşu olan İzmit selüloz 

ve kâğıt fabrikalarımüessesesinin tesisi ve üretim faaliyetleri ile bunun ekonomiye 

olan yansımalarıele alınmıştır. Konu, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) döneminde 

Türkiye’de kâğıt üretimi faaliyetleri (1936-1950); Demokrat Parti (DP) döneminde 

Türkiye’de kâğıt üretimi çalışmaları(1950-1960) ile sınırlandırılmışve bu başlıklar 

etrafında incelenmiştir. İzmit selüloz ve kâğıt fabrikalarının üretim faaliyetleri ve bu 

faaliyetlerin ekonomiye olan yansımalarıincelenirken sayısal veriler üzerinde 

değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırmanın konusu hakkında literatürde bulunan 

eksiklikler birincil kaynaklardan faydalanılmasıyoluyla giderilmiştir. Çalışmanın 

konusu incelenirken dönemin Türkiye’si ile dünyadaki kâğıt ve selüloz sanayi 

alanında yaşanan gelişmeler karşılaştırmalıbiçimde verilerek değerlendirmelerde 

bulunulmuştur. Kâğıdın kullanılmasıbir ülkenin medeniyet seviyesi ile kalkınma ve 

gelişmişliğinin önemli bir göstergesi olmasınedeniyle bu konuya eğilmeyi uygun 

bulduk. Çalışmada elde edilen sonuç şudur. 1936 yılında kurulan ilk kâğıt fabrikası

ve akabinde kurulan diğer kâğıt ve selüloz fabrikalarıile kâğıt üretimi ve çeşidi her 

geçen yıl artırılmıştır. II. Dünya Savaşısonrasıülkede nüfus artışıile birlikte kâğıt 

tüketiminin yüksek sevilerde  seyretmesi mevcut fabrikalarıgenişletme ve  ıslah 

çalışmalarınıda zorunlu hale getirmiş, tesislerin modernleştirilmesinin temin 

edilmesi sayesinde kâğıt üretimi daha da artırılarak milli ekonomiye katkı

sağlamıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kâğıt, Kâğıt Sanayi, Mehmet Ali Kâğıtçı, İzmit Kâğıt Fabrikaları

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşivler
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Resmi Yayınlar
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanunlar Dergisi, Zabıt Ceridesi ve Tutanak Dergisi
• Resmi Gazete
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (İGM) ve Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) Yayınları
• Ayın Tarihi (Başbakanlık Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü)
• Kitaplar
• Afetinan, Ayşe, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933, TTK Yayınları, Ankara, 1972.
• Aktan, Reşat, Türkiye İktisadı, Cilt: 1, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1968.
• Arar, İsmail, Hükümet Programları, 1920-1965, Burçak Yayınevi, İstanbul, 1965.
• Burçak, Rıfkı Salim, On Yılın Anıları, 1950-1960, Ankara, 1998.
• Cillov, Halûk, Türkiye Ekonomisi, 2. Basım, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1965.
• __________, Türkiye Ekonomisi Bünyesi, Özel İktisadi ve Ticari Yüksek Okulu Yayınları, İstanbul, 1967.
• Çavdar, Tevfik, Milli Mücadele Başlarken Sayılarla “… Vaziyet ve Manzara-i Umumiye”, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1971.
• Dölen, Emre, Dünyada ve Türkiye’de Kâğıtçılığın Tarihçesi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2015.
• __________, Çin’den Kocaeli’ne Kâğıdın Öyküsü, 2. Basım, SEKA Kâğıt Müzesi Yayınları, Kocaeli, 2015.
• DP, Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara, 1954.
• DPT, Kalkınan Türkiye, (Rakamlarla 1923-1968), Yayın No: 772-KD: 62, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1969.
• Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, TTK Yayınları, Ankara, 1994.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt: 8, 3. Basım, TTK Yayınları, Ankara, 1988. Kocabaşoğlu, Uygur ve Diğerleri, SEKA Tarihi, Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikalarının Tarihsel Gelişimi, SEKA Genel Müdürlüğü Yayınları, İzmit, 1996.
• Koraltürk, Murat, Türkiye Ekonomisinde Bir Öncü Sümerbank, Creative Yayıncılık ve Tanıtım Ltd. Şti., İstanbul, 1997.
• Kuruç, Bilsay, Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1987.
• __________, Belgelerle Türkiye İktisat Politikaları 1933-1935, 2. Cilt, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1993.
• Kuyucuklu, Nazif, Türkiye İktisadı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993.
• Sükan, Faruk, Başbakan Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları, TBMM, 1950-1960, Kültür Ofset Limited Şirketi Yayınları, Ankara, 1991.
• Sümerbank,Cumhuriyetin 50. Yılında Sümerbank, 1933-1973, Ankara, 1973.
• TC Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,50 Yılda Türk Sanayii, Ankara, Mars Matbaası, 1973.
• Tezel, Yahya S., Cumhuriyet Dönemi’nin İktisadi Tarihi, Yurt Yayınları, Ankara, 1982.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt: 2, 3. Basım, TTK Yayınları, Ankara, 1975.
• Ülken, Yüksel, Atatürk ve İktisat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, Ankara, 1984.
• Yaşa, Memduh, Cumhuriyet Dönemi Türk Ekonomisi 1923-1978, Akbank Kültür Yayını, İstanbul, 1980.
• Yenal, Oktay, Cumhuriyet’in İktisat Tarihi, Türkiye Sanayi Kalkınma Bankası Yayınları, İstanbul, 2001.
• Makaleler
• Adıgün, Cevat, “Sümerbank’ın Yeni Tesisleri”, Türk Ekonomisi, Sayı: 80, Yıl: 8, Şubat 1950, s. 35-36.
• Alisbah, Hulki “1947’ye Girerken Türkiye Sanayi”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 8, Yıl: 8, 1 Ocak 1947, s. 6,7, 22.
• Ateşmen, Cemal, “Kâğıdın Menşei ve Rolü”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 5, Sayı: 105, Yıl. 5, 1 Mayıs 1944, s. 17, 22.
• __________, “Kâğıdın Menşei ve Rolü-III”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 5, Sayı: 107, Yıl: 5, 1 Haziran 1944, s. 11, 20.
• Avni, Hüseyin, “Fabrikalarımızın Faaliyeti Arttı mı Azaldı mı?”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 3, Sayı: 28, Yıl: 2, 1Şubat 1941, s. 22.
• Conk, Ahmet Cemil, “Piosova Elyafı Selüloz”,İktisadi Yürüyüş, Cilt: 9, Sayı: 88, Yıl. 4, 16 Ağustos 1943, s. 5.
• İnal, Fasih, “Amerikalı İş Adamlarının Türk Tacirleriyle Temasları”, Türk Ekonomisi, Sayı: 132, Yıl: 12, Haziran 1954, s. 179-182.
• “İzmir Fuarında Sümerbank”, “İktisadi Yürüyüş, Cilt: 9, Sayı: 89-91, Yıl: 4, 15 Eylül 1943, s. II, 51.
• “İzmit Selüloz Sanayi Müessesesi”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 8, Sayı: 171, yıl: 8, 4 Şubat 1947, s. 6-7, 26, 29.
• Kâğıtçı, Mehmet Ali, “Selüloz Sanayi”, İktisadi Yürüyüş, Sayı: 12 Yıl. 1, 1 Haziran 1940, s. 13, 16.
• __________, “Kâğıt Nasıl Yapılır?”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 7, Sayı: 80, Yıl: 4, 16 Nisan 1943, s. 4, 22.
• Kâğıtçı, Mehmet Ali, “Kâğıt Artıkları”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 2, Sayı: 22, Yıl: 1, 16 İkinciteşrin 1940, s. 23-24.
• Kocabaşoğlu, Uygur, “Yazı Malzemelerinin ve Kâğıdın Evrimi”, Basın ve Yayın Yüksekokulu Yıllık 1979-1980, A.Ü. S.B.F. Basın ve Yayın Yüksekokulu Yayınları, Ankara, 1981, s. 107.
• Maliye Tetkik Kurulu, “1954 Mali Bütçe Lâyihasına Ait Gerekçe”, Türk Ekonomisi, Sayı: 128, Yıl: 12, Şubat 1954, s. 35-46.
• “Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası İktisadi Dairesinin Hazırladığı Rapor-V” İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 250, Yıl. 11, 31 Mayıs 1950, s. 9-12.
• Ölçen, Ali Nejat, “1923-1938 Döneminde Birinci ve İkinci Sanayi Planları” Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1985, s. 140.
• “Sümerbank Pavyonu”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 255-257, Yıl: 11, 3 Ağustos 1950, s. 49-50, 57, 60.
• Tataç, Ziya, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 31, Yıl: 4, Ocak 1946, s. 26-29.
• __________, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”,Türk Ekonomisi, Sayı: 32, Yıl: 4, Şubat 1946, s. 59-62.
• __________, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 34, Yıl: 4, Nisan 1946, s. 114-120.
• __________, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 35, Yıl: 4, Mayıs 1946, s. 147-152.