FRANSIZ İŞGALİNDE OSMANİYE (CEBEL-İ BEREKET) VE RAHİME HATUN ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Cilt: 16 Sayı: 61, 0 - 0, 17.09.2017

Volkan Payaslı

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000480

Cited By: 4

Öz

Milli Mücadele’nin güney cephesinde yer alan Osmaniye, jeostratejik bakımından

büyük bir önem taşımaktadır. Bölgenin tren hattı üzerinde yer alması Antep, Adana,

Maraş ve Hatay’da yürütülen bağımsızlık savaşı açısından önem arz etmektedir. Bu

çalışmanın da temel sorunsalı arka planda yer alan hatta unutulan Osmaniye Kuvayı

Milliyecilerinin Ermenilerle birlikte Fransız işgal güçlerine karşı vermiş oldukları

amansız mücadeleyi ele almak olmuştur. Fransızların bölgeyi işgal eder etmez

yönetime nasıl el koydukları, Türklere ait toprakların işbirlikçi Ermeni kuvvetlerine

dağıtıldığı ve “böl-yönet” politikası sonucu bölgede işgallerin nasıl kalıcı hale

getirilmeye çalışıldığı araştırmanın temel odağını oluşturmaktadır. Araştırmada her

anı yazarının bahsetmeden geçemeyeceğim deyip övdüğü Rahime Hatun’un, -

dönemin olaylarıyla kendi tarihsel zamanı içinde ele alınıp- derli toplu olarak

biyografisi oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı; kısmi olarak

kullanılmamış arşiv belgelerinden, özel arşivlerden, zabıt ceridelerinden, dönemin

basınına yansıyan neşredilmemiş anılardan yararlanılarak literatürün noksan kalan

kısmına katkı sağlamak olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Adana, Cebel-i Bereket, Ermeniler, Osmaniye, Rahime Hatun

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşivler
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (Açık Erişim)
• Resmi Yayınlar
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Resmi Gazete
• Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV. Cilt, Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları Seri No:1, Ankara, 1966.
• TBMM Tutanak Dergisi
• Kitaplar
• Akbaş, Ahmet, İşgal Çantası, Ankara, 2012.
• Akbıyık, Yaşar, Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1999.
• Akıncı Nihat, Bütün Yönleriyle Osmaniye, Hasret Matbaası, Osmaniye, 1995.
• Akyüz Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu, 1919-1922, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988.
• Arıkoğlu, Damar, Hatıralarım, Adana, 2000.
• Atatürk, Nutuk, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2009.
• Başoğlu, Kamil vd., Kuvayı Milliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüğü, Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı, Ankara, 2012
• Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılap Tarihi, C 3, Kısım I, TTK, Ankara, 1983. Belen, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983.
• Boyajian, Dikran H. [Tigran H. Poyachian], Haykakan Legeone: Patmakan hushagrutiun [The Armenian Legion: A Historical Memoir] (Watertown, MA: Baikar Press, 1965), pp. 190-91.(Translated by Garabet K. Moumdjian ).
• Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, Ankara, 2007.
• Çaka, Cahit, Tarih Boyunca Harp ve Kadın, Ankara, 1948.
• Çelik, Kemal, Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999.
• Dalkır, Recep, Milli Mücadelede Çukurova, İstanbul, 1961
• Delikoca, Yusuf, Çukurova Kahramanları, Ekrem Matbaası, Adana, 2010.
• Demirbaş, Bülent, Ayıcı Arifin Anıları (1919-1923), İkinci Baskı, İstanbul, 1992.
• Dinçer, A. Neşat, Rahime Onbaşı, Hançer Matbaası, Osmaniye,1983.
• Ener, Kasım, Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1996.
• Erdeha, Kamil, Yüzellilikler, Yaylacık Matbaası, İstanbul, 1998.
• Gökalp, Hamdi, İşgalde CebeliBereket, Gaziantep Halk Matbaası, 1932.
• Gürel, Reşat, Rahime Hatun, Emel Matbaacılık, Ankara, 1972.
• İnan, Arı, Tarihe Tanıklık Edenler, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 1997.
• Karaca, Emin, 150’likler, Altın Kitaplar, İstanbul, 2004.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.IX, TTK, Ankara, 1996.
• Kılıç, Ahmet, Osmaniye Çete Harbi, Özdoğuş Matbaası, Osmaniye, 1976.
• Kılıç, Ahmet, Osmaniye Tarihi, Hançer Matbaası, Osmaniye, 1976.
• Kural, Yuluğ Tekin , Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılması, Kalite Matbaa, Ankara, 1976.
• Kurnaz, Şefika, Cumhuriyet Öncesi Türk Kadını (1839-1923), MEB, İstanbul, 1997.
• Kürkçüoğlu, Ömer, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi( 1908- 1918), AÜ, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 512, Ankara, 1982.
• Mısıroğlu, Aynur, Kuvay-ı Milliye’nin Kadın Kahramanları, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1994.
• Miralay Mehmet Arif, Anadolu İnkılabı, Arba Yayınları, İstanbul, 1992.
• Osman Tufan Paşa, Kurtuluş Savaşı Hatıraları, Arma Yayınları, İstanbul, 1998.
• Özalp, Yalçın, Mustafa Kemal ve Milli Mücadelenin İlk Zaferi, Ankara, 1984.
• Özçelik, İsmail, Milli Mücadele’de Anadolu Basınında Güney Cephesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005.
• Özçelik, İsmail, Milli Mücadelede Güney Cephesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Kadınları, Nilufer Belediyesi, 1987.
• Sevim, Ali vd, Atatürk’ün Talim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
• Seviye Solak, Bir Çukurovalı Kadın Kahraman Rahime, Taş Medrese Yayınları, Erzurum, 1999.
• Soysal, İlhami, 150’likler, Gün Yayınları, İstanbul, 1985.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları, Ankara, 1983, s.50-52; Tansel, Fevziye Abdullah, İstiklal Harbi’nde Mücahit Kadınlarımız, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1991.
• Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar CI, MEB, İstanbul, 1991, s.48-49.
• Tekelioğlu, Sinan, Kuvay-ı Milliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüğü, (ed.Kamil Başoğlu), Genel Kurmay Başkanlığı ATASE, Ankara, 2012.
• Toros, Taha, Kurtuluş Savaşı’nda Çukurova, TTK Basımevi, Ankara, 2001.s.218.
• Torosyan, Shmavon T., Kilikiayi hayeri azgayin-azatagrakan sharzhumnere, 1919-1920 [The National-Liberation Movements of Cilician Armenians, 1919- 1920] (Erevan: Erevan State University, 1987), p. 86 ( Cited by Garabet K. Moumdjian).
• Tuncay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Yurt Yayınları, Ankara, 1981.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 2. Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
• Uçman, Abdurrahman, Handan İnci, Bir 150’liğin Mektupları, İstanbul, 1998.
• Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2004.
• Ursavaş, Ali Saip, Çukurova Faciaları ve Urfa’nın Kurtuluşu, Nurettin Uycan Basımevi, İstanbul, 1988.
• Yaycıoğlu, Necat, Osman Tufan Paşa, Ekrem Matbaası, Adana, 2012.
• Yurtsever, Cezmi, Osmaniye Kahramanlar ve Yiğitler Diyarı, Ekrem Matbaa, Adana, 2012
• Makaleler
• Bereket, B. Ünal, “Osmaniye Şehrinin Tarihi Coğrafyası”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Mart 1997.s.82
• Sükan, Bige,“1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşması’nın Hazırlık Aşaması”, Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu, CII, Ankara, Eylül 1991. s.905
• Coşar, Ömer Sami, “Musa Dağı’nın Öteki Yüzü”, Milliyet, 19 Haziran 1982.
• Coşar, Ömer Sami, “Musa Dağı’nın Öteki Yüzü”, Milliyet, 20 Haziran 1982.
• Coşar, Ömer Sami, “Musa Dağı’nın Öteki Yüzü”, Milliyet,16 Haziran 1982.
• Çelik, Kemal, “Milli Mücadelede Adana (Güney), Havalisi Komutanları”, Milli Mücadelede Güney Bölgesi Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2015, s.639.
• Dağıstan, Adil, “Sancak’ta Fransız Mandat Yönetimi ve Türkiye”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi CXX, Kasım 2004.s.690
• Eyice, Ahmet, “Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Mücadelesi Sırasında Maraş’ta Ermeni Mezalimi,” Belleten, Cilt LXVII, Aralık 2003, Sayı 250. s.911
• Gediklioğlu, Kenan, “Osmaniye’nin Kurtuluşu”, Yeni Adana, 7 Ocak 1954.
• Güher, Ebru, “Maarif Salnamelerine Göre Cebel-i Bereket’te Eğitim Öğretim,” Turkısh Studıes, Volum 9/4 Spring 2014, s. 457-467.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Cebel-i Bereket”, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul, 1993. s.185-186.
• İslam, İbrahim, “Milli Mücadeleye Muhalif Bir Gazete: Ferda”, Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, S-12. (2009) s.158-174.
• Kılıç, Remzi, “Millî Mücadele’de Gizik Duran ve Faaliyetleri,”IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu, (10-11 Nisan 2003), Kayseri. s. 361-377.
• Kurt, Yılmaz, “Osmaniye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.33, İstanbul, 2007.s.478-480.
• Önder, Ali Rıza, “Cebelibereket Sancağı ve Rahime Hatun”, I. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu, Adana, 20-25 Kasım 1991.
• Sakallı, Rıfat, “Çukurova’nın Kurtuluş Hatıraları”, Yeni Adana, 5 Ocak 1965.
• Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası-1- (1936-1938)”Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 34, Cilt: XII, Mart 1996. s.407-454.
• Sonyel, Salahi, “Yeni Belgelerin Işığı Altında Ermeni Tehcirleri”, Belleten, C.XXXVI, Ocak 1972. s.31-69.
• Toros, Taha, “Mesud Fani Üzerine”, Tarih ve Toplum, S.61, Ocak 1989. s.50-62. Uçman, Abdullah, “Ali İlmi Fani (Bilgili)’nin Bir Mektubu”, Tarih ve Toplum, Sayı 114, Haziran 1993, s.39.
• Yorulmaz, Şerife, “Çukurova’da Kuva-yi Milliye Yapılanmasının Temel Özellikleri”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Mayıs-Kasım 2005, Yıl:18, Sayı:35-36, Ankara, 2006. s.345-373.
• Yüreğir, Ahmet Remzi, “Ermeniler Tarafından Minarede Öldürülen Müezzin, Telgraf Direğine Asılan Tel Müdürü”, Yeni Adana, 23 Sonkanun 1943.
• Süreli Yayınlar
• a) Gazeteler
• Milliyet
• Yeni Adana
• b) Dergiler
• Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi
• Belleten
• Kastamonu Eğitim Dergisi
• Tarih ve Toplum
• Turkısh Studıes
• Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi
• Ansiklopediler
• Büyük Lügat ve Ansiklopedisi
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
• İnternet Kaynakları
• http://www.haberinortasi.com/cebelibereket-sancagi-ve-vilayetinin-kurulmasimakale, 90.html (08.02.2016)
• http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/6847/001504963006.pd f?sequence=1. (08.02.2016)