II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE BATILILAŞMA ETKİSİNDE YAPILAN FEMİNİZM TARTIŞMALARI

Yıl 2017, Cilt: 16 Sayı: 61, 0 - 0, 17.09.2017

Abdulazim Şimşek

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000482

Cited By: 1

Öz

Sanayi devriminden sonra, Batı’da kadın, üzerindeki toz bulutunu kaldırmaya

azmetmiş, erkeğin mutlak egemenliği karşısında gözle görülür, somut, gelişmeler

yaşanmıştı. Feminist teori üzerine kurulan hak temelli kadın örgütlerinin

kazanımları, evrensel olmaya başlamıştı. Batı’da kadının mülk edinmesi, miras

hakkı ve Parlamentoda temsil edilme talebi ön plana çıkan istekler olmuştur. Bunlar

sonradan, daha değişik biçimde, Osmanlı’ya da tevarüs edecektir. Farklı

coğrafyalardaki kadınlar, 19. yy’dan itibaren Batıdaki gelişmeleri yakından

izlemeye koyulmuştu. Osmanlı’da Tanzimat ile başlayan modernleşme hamlesi ile

kadınların yaşadıkları sorunlar, basın ve edebiyat aracılığıyla daimi surette

gündeme gelmişti. II. Meşrutiyet, bu birikimi miras almış, tartışmaların daha da

çeşitlenmesine ve çözüm endeksli olmasına imkan vermişti. Bu dönemde çok sayıda

dergi ve gazete bizzat kadınlar tarafından çıkarılmış, aynı zamanda, kurulan kimi

derneklerde aktif rol üstlenmişlerdi. Kadınların kamusal alanda görünür olmaya

başlaması bile başlı başına bir kazanımdı. Bu kazanımlar, kadınların yaşadığı

sorunların evrensel tema ve gelişmeler ışığında tartışılmasına zemin hazırlamıştır.

Feminizm konusu, bunların başında gelmişti. Feminizmin, Osmanlı’da bilinmeye

başlanması ve tartışılması II. Meşrutiyetle beraberdir. Bunda çevirilerin payı

yadsınamaz. Osmanlı aydını Batıda ortaya çıkan ve tartışılan teorilerle ilgili,

çeviriler yapmıştı. Çevirilerin, Osmanlı zihniyet dünyasının şekillenmesinde payı

büyük olmuştur şüphesiz.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Tanzimat, Meşrutiyet, feminizm, İslamcılık, Sebillürreşad.

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Kitaplar
• Adıvar, Halide Edip, Yeni Turan, Atlas Kitabevi, İstanbul, 1967.
• Ağaoğlu, Ahmet, İslamlıkta Kadın, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, 1959.
• Ahmet Rıza, Vazife ve Mesuliyet Üçüncü Cüz: Kadın, Osmanlı Terakki ve İttihad Cemiyeti Marifetiyle, 1324.
• Ansay, Sabri Şakir, Hukuk Tarihinde İslam Hukuku, İstiklal Matbaacılık ve Gazetecilik Koll.Ort., Ankara, 1953.
• Bebel, August, Kadın ve Sosyalizm, C. I,Toplum Yayınları, Ankara, 1966.
• Berktay, Fatmagül, Tarihin Cinsiyeti, Metis Yayınları, İstanbul, 2012.
• Caporal, Bernard, Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, İşbankası Kültür Yayınları, Ankara, 1982.
• Çakır, Serpil, Feminizm: Ataerkil İktidarın Eleştirisi, H. Birsen Örs (Ed.), 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012.
• Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul, 2010.
• dela Grasserie, Roul, Usuli İntihab, Mütercim: Islahat-ı Maliye Komisyonu azasından Mehmed Ata, Kanaat Kütüphane ve Matbaası, İstanbul, 1329.
• Dinçer, Evinç, Türk Toplumunda Kadın Sorunu, Toplum Yayınevi, Ankara, 1966.
• Durakbaşa, Ayşe, Halide Edip Türk Modernleşmesi ve Feminizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.
• Georgeon, Françoıs, Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930), YKY, çev. Ali Berktay, İstanbul, 2006.
• Gündüz, Mustafa, Bardak, Musa, Eğitimci Bir Jön Türk Lider Ahmet Rıza Bey ve “Vazife ve Mesuliyet” Eserleri, Divan Kitap, Ankara, 2011.
• Halil Hamid, Dünkü, Bugünkü Yarınki Kadın, Hukuku Nisvan Kütüphanesi İstikbal Matbaası, 1334.
• İslam’da Feminizm Fakir Bir Hürriyet Zengin Bir Esaretten Evladır, Okumuş Adam, İstanbul, 2001.
• İnan, Affet, Atatürk ve Türk Kadın Haklarının Kazanılması Tarih Boyunca Türk Kadının Hak ve Görevleri, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1968.
• Kaplan, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1998.
• Kara, İsmail, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi Metinler Kişiler 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2011.
• Kasım Amin, Hürriyet-i Nisvan, Mütercim: Zeki Magamez, Dersaadet (İstanbul), Kitabhane-i İslam ve Askeri Sahibi İbrahim Hilmi, (Matbaa-i Hayriyye ve Şürekası), 1913.
• Laguerre, Odette Feminizm Alem-i Nisvan, Çev: Baha Tevfik, Dersaadet Kütüphanesi Sahibi Arsen, Müşterekü’l Menfaa Osmanlı Şirketi Matbaası, İstanbul, 1911.
• Madam Küri (Radyom Kaşifi), Kanaat Kütüphanesi, İstanbul, 1950.
• Mehmet Ferid Vecdi, Müslüman Kadını, çev: Mehmed Akif, Sırat-ı Müstakim Kütüphanesi, İstanbul, 1325.
• Michel, Andree, Feminizm, İletişim yayınları, Çev. Şirin Tekeli, İstanbul, 1993.
• Muslihiddin Adil, İktisad Dersleri, Birinci Kitab, Selanik, Zaman Matbaası,1328.
• Said Halim Paşa, Buhranlarımız, Ertuğrul Düzdağ, Tercüman Yayınları, yyyy. Sancar, Serpil, Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• Savaş, Rıza, Hz. Muhammed Devrinde Kadın, Gelenek Yayıncılık, İstanbul,2004.
• Selahattin Asım, Osmanlı’da Kadınlığın Durumu, Arba Yayınları, İstanbul,1989.
• Sertel, Sabiha, Roman Gibi 1919-1950, Cem Yayınevi, İstanbul, 1969.
• Taşkıran, Tezer, Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadın Hakları, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları: 5, Ankara, 1973.
• Topçuoğlu, Hamide, Kadınların Çalışma Saikleri ve Kadın Kazancının Aile Bütçesindeki Rolü, Kültür Matbaası, Ankara, 1957.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm 1908-1935, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2016.
• Tunaya, Tarık Zafer, İslamcılık Akımı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, İstanbul, 1995.
• Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul,2007.
• Makaleler
• “Adile Hanım İmzasıyla Gelen Varakadır”, Terakki Muhaderat, No:3, 28 Haziran 1285, s.3.
• “Belkıs Hanım İmzasıyla Gelen Varakadır”, Terakki Muhaderat, No:3, 28 Haziran 1285,s.3.
• Abdullah Cevdet, “İcmal-i Muhadderat- ı Nisvan”, Kadın, no, 26, 26 Kanunisani 1324, (8 Şubat 1909), s.2.
• Akşit, Elif Ekin, “Osmanlı Feminizmi, Uluslararası Feminizm ve Doğu Kadınları”, Doğudan, No. 7, Eylül 2008, s.85.
• Bein, Amit, A “Young Turk” Islamic Intellectual: Filibeli Ahmed Hilmi and the Diverse Intellectual Legacies of the Late Ottoman Empire”, International Journal of Middle East Studies, Vol.39, No.4 (November,2007), s.615.
• “Feminizm”, İçtihad, Üçüncü Sene, no:26, 1 Temmuz 1327, s.775.
• “Kadınlar ve Amerika Müessesat Nisvaniyesi”, Hanımlara Mahsus Gazete, Sayı 1, 1324, s.2.
• Hanioğlu, M. Şükrü, “Nizamnamedeki Sanal Kadınlardan İttihad ve Terakki Kadın Şubesine Jön Türklük ve Kadın”, Derin Tarih, Sayı 48, Mart 2016, s.77.
• “Hukuk-u Nisvan”, Kadınlar Dünyası, 4 Nisan 1329, no, 1, s.1.
• Karaca, Şahika, “Fatma Aliye Hanım’ın Türk Kadın Haklarının Düşünsel Temellerine Katkıları”, Karadeniz Araştırmaları, Güz 2011, Sayı:31, s.93- 94.
• Madam Gülnar, (Olga de Lebedof), çev. A. Ulvi, “İslam Kadınlarında Hürriyet (1)” Kadın, no.12, (Kanunievvel 1324) 1 Ocak 1909, s.2.
• (Olga de Lebedof), çev: A. Ulvi, “İslam Kadınlarında Hürriyet (2)” Kadın, no. 13, 5 Kanunisani 1324(18 Ocak 1909), s.6.
• Mehmed Fahreddin, “İçtimaiyat: Feminizm Meselesi II”, Sebilürreşad, No: 196,Mayıs, 1327, s.261.
• “İçtimaiyat: Feminizm Meselesi Münasebetiyle; Ahlak ve Adabı Milliye Yok İmiş V”, Sebilürreşad, No:200, 17 Haziran 1328, s.338.
• “İslamiyet’te Feminizm Meselesi I: Bizde Nasiyyun Nasıl Türedi?” , Sebilürreşad, No:195, Mayıs, 1321, s.236.
• Musa Kazım, “Hürriyet Müsavat”, Sebilürreşad, No:2, Birinci Sene, Şubat 1327, s.20-22.
• Pakize Sadri, “Feminizm”, Kadınlar Dünyası, No:71, 13 Haziran 1329, 3-4. Sabiha Zekeriya, “Kadınlığa Dair: Hilal-i Ahmer Kadınlar Cemiyeti”, Büyük Mecmua, Sayı 3, 27 Mart 1919, s.12.
• “Kadınlığa Dair: Kadınlığın Hukuku Bahsi”, Büyük Mecmua, Sayı 2, 13 Mart 1919, s.29.
• “Kadınlığa Dair: Türk Feminizmi”, Büyük Mecmua, Sayı 4, 20 Mart 1919, s.12.
• “Kadınlığa Dair: Türk Kadınlığının Terakkisi”, Büyük Mecmua, Sayı 1, 6 Mart 1919, s.12.
• Ziya Gökalp, “Şövalye Aşkı ve Feminizm”, Yeni Mecmua, No.19, Teşrin-i Sani 1333, s.216.
• Süreli Yayınlar
• Büyük Mecmua
• Derin Tarih
• Doğudan
• Hanımlara Mahsus Gazete
• İçtihad
• International Journal of Middle East Studies
• Kadın
• Kadınlar Dünyası
• Sebilürreşad
• Terakki Muhadderat
• Yeni Mecmua
• İnternet Kaynakları
• www.td.gov.tr/index.php? (E.T. 9.1.2017.)
• http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/KURNAZ-%C5%9Eefika- OSMANLI-KADIN-HAREKET%C4%B0%E2%80%99N%C4%B0N- %C3%96NC%C3%9C-%C4%B0S%C4%B0MLER%C4%B0NDENEM% C4%B0NE-SEM%C4%B0YE%E2%80%99N%C4%B0NS% C4%B0YASAL-PORTRES%C4%B0.pdf. (E.T. 19.06.2017.)
• http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/1160/13667.pdf. (E.T. 19.06.2017.)
• http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423873219.pdf.(E.T. 19.06.2017.)
• http://www.diyanetislamansiklopedisi.com/celal-nuri-ileri/. (E.T. 19.06.2017