NUTRITION, CLOTHING, KINDERGARTEN AND SCHOOL FACILITIES PROVIDED BY SÜMERBANK TEXTILE FACTORIES FOUNDED ACCORDING TO THE FIRST FIVE YEAR PLAN MADE BY THE TURKISH REPUBLIC (1935-1950)

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 63, 165 - 202, 20.09.2018

Ali Asgar Eren Serkan Tuna

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000511

Cited By: 2

Öz

Having been founded on 3 June, 1933, Sümerbank undertook the mission of realizing the investments designated with the First Five Year Plan according to the principle of statism of the Turkish Republic. This plan which contained the principal needs of Turkey attached special importance to the weaving industry. The factories which were referred to as “complex”s, acquired an important place in the infrastructure of the country’s industry. These factories played an important role in solving serious problems like permanent employment and labour turnover, which had direct impact on the country’s industry. In this context, in order to satisfy the basic needs of the workers and to ensure the workers’ attachment to their work, a social infrastructure was built and social practices which included facilities such as kindergartens and schools; nutrition and clothing were put to use within the premises of the factories. These facilities provided by the factories securing the basic needs of the employees acquired great significance especially under the dire conditions of the Second World War. This policy not only ensured the employees’ long term attachment to their workplace but also provided positive models of worker welfare. Thus, these factories were not only economic and commercial businesses but they also became social institutions which made it possible for the employees and the local people to socialize

Anahtar Kelimeler

Sümerbank, Worker, Employee, First Five Year Industry Plan, Complex

BİRİNCİ SANAYİ PLANI KAPSAMINDA KURULAN SÜMERBANK DOKUMA FABRİKALARINDA BESLENME, GİYİM, KREŞ VE OKUL OLANAKLARI (1935-1950)

Öz

Devletçilik ilkesi kapsamında, 3 Haziran 1933’te kurulan Sümerbank, BBYSP’yle (Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı) belirlenen yatırımları yaşama geçirme görevini üstlenmiştir. Türkiye’nin öncelikli ihtiyaçlarının yer aldığı bu planda dokuma sektörüne özel bir önem verilmiştir. Sümerbank’ın kısa sürede ülkenin çeşitli bölgelerinde kurduğu ve “kombina” adıyla anılan fabrikalar, ülkenin sanayi altyapısında çok önemli bir yer edinmiştir. Fabrikalar ayrıca ülke sanayiini ilgilendiren daimi işçilik ve işçi devri gibi ciddi sorunların çözümünde büyük rol oynamıştır. Bu bağlamda, hem işçinin temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek hem de işçinin işine bağlılığını sağlayabilmek için fabrikalarda sosyal altyapılar kurulmuş; beslenme, giyim, kreş ve okul olanaklarının da içinde bulunduğu sosyal uygulamalara yer verilmiştir. Fabrikaların çalışanlarına sağladıkları olanaklar ve temel ihtiyaçlarına ilişkin yardımlar, özellikle İkinci Dünya Savaşı’nın kıtlık düzeyine varan koşullarında büyük bir anlam kazanmıştır. Bu politika, işçilerin işyerine bağlılığını sağlamada uzun vadede etkili olduğu gibi çalışma yaşamında emek değeri ve işçi refahı açısından da olumlu birer örnek oluşturmuştur. Böylece fabrikalar yalnızca ekonomik ve ticari faaliyet yürüten bir işletme olmakla kalmamış,

aynı zamanda işçilerin ve kurulmuş olduğu bölgedeki halkın sosyalleşmesini sağlayan birer sosyal kurum olarak öne çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sümerbank, İşçi, Dokuma, Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, Kombina.

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Fon Kodu: 30-10-0-0, Yer No: 167-160-6, 09.09.1941.
• Fon Kodu: 30-10-0-0, Yer No: 166-157-7, 30.01.1942.
• Fon Kodu: 30-10-0-0, Yer No: 15-87-28, 03.02.1942.
• Fon Kodu: 30-10-0-0, Yer No: 166-157-8, 21.02.1942.
• Fon Kodu: 30-1-0-0, Yer No: 109-688-1, 09.10.1942.
• Fon Kodu: 30-18-1-2, Yer No: 100-104-17, 16.12.1942.
• Fon Kodu: 30-1-0-0, Yer No: 109-688-3, 14.12.1944.
• Fon Kodu: 30-10-0-0, Yer No: 166-157-15, 19.04.1945.
• Fon Kodu: 30-1-0-0, Yer No: 14-81-4, 10.02.1947.
• Fon Kodu: 490-1-0-0, Yer No: 1438-5-2, 29.07.1948.
• Resmi Yayınlar
• TBMM Zabıt Ceridesi
• TBMM Tutanak Dergisi
• Kanunlar Dergisi
• T.C. Resmî Gazete
• Başbakanlık Umumi Murakabe Heyeti (BUMH) Raporları
• 1941 Başvekâlet Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank Raporu, Alaeddin Kıral Matbaası, Ankara, 1942.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Malatya Bez ve İplik Fabrikaları T. A. Ş. 1946 Yılı Raporu, Doğuş Matbaası, Ankara, 1947.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank 1946 Yılı Raporu.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank 1950 Yılı Raporu, Yeni Matbaa, Ankara, 1951.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank Bursa Merinos ve Hereke Yünlü ve Halı Dokuma Sanayii Müessesesi 1950 Yılı Raporu.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank Ereğli Pamuklu Sanayii Müessesesi 1950 Yılı Raporu.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi 1946 Yılı Raporu.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi 1947 Yılı Raporu.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank Kayseri Pamuklu Sanayii Müessesesi 1950 Yılı Raporu.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank Malatya Pamuklu Sanayii Müessesesi 1950 Yılı Raporu.
• Başbakanlık Umumî Murakabe Heyeti Sümerbank Nazilli Basma Sanayii Müessesesi 1950 Yılı Raporu.
• İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi 1943 Yılı Umumî Murakabe Heyeti, Başvekâlet Devlet Matbaası, Ankara, 1944.
• İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi 1944 Yılı Umumî Murakabe Heyeti, İdeal Basım ve Ciltevi, Ankara, 1945.
• Sümer Bank’ın 1940 Yılı Muamelatı ile Bilanço, Kâr ve Zarar Hesaplarının Tetkikine Dair Olan Umumi Murakabe Heyeti Raporu Hakkında İktisat Vekâleti Mütalaası, Başvekâlet Devlet Matbaası, Ankara, 1941.
• Sümerbank 1942 Yılı Umumî Murakabe Heyeti Raporu, Başvekâlet Devlet Matbaası, Ankara, 1943.
• Sümerbank 1943 Umumî Murakabe Heyeti Raporu, Başvekâlet Devlet Matbaası, Ankara, 1944.
• Sümerbank 1944 Yılı Umumî Murakabe Heyeti Raporu, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara, 1945.
• Sümerbank 1945 Yılı Umumî Murakabe Heyeti Raporu, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara, 1946.
• Sümerbank Gemlik Sunğipek Teşebbüsü 1939 Yılı Umumî Murakabe Heyeti Raporu, Alaeddin Kıral Basımevi, Ankara, 1940.
• Sümerbank Gemlik Sunğipek ve Viskoz Mamulleri Sanayii Müessesesi 1950 Yılı Raporu.
• Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi 1945 Yılı Umumî Murakabe Heyeti Raporu, İdeal Basım ve Ciltevi, Ankara, 1946.
• Sümerbank İdare Meclisi Raporları
• Sümerbank 1941 Senesi İdare Meclisi Raporu, Ankara, 1942.
• Sümerbank 1942 Senesi İdare Meclisi Raporu, Ankara, 1943.
• Sümerbank 1943 Senesi İdare Meclisi Raporu, Ankara, 1944.
• Sümerbank 1944 Senesi İdare Meclisi Raporu, İstanbul, 1945.
• Sümerbank 1945 Senesi İdare Meclisi Raporu, İstanbul, 1946.
• Sümerbank 1946 Senesi İdare Meclisi Raporu, İstanbul, 1947.
• Sümerbank 1947 Senesi İdare Meclisi Raporu, Ankara, 1948.
• Sümerbank 1948 Senesi İdare Meclisi Raporu, İzmit, Selüloz Basımevi, İzmit, 1949.
• Sümerbank 1950 Senesi İdare Meclisi Raporu, Selüloz Basımevi, İzmit, 1951.
• Kitaplar
• 4306 Sayılı Kanuna Göre Devlet Memurlarına Verilecek Parasız Giyim Eşyasının Tevziine Ait İzahname.
• Ana Hatlarile Sümerbank Mesleki ve İçtimai Teşkilat Planı, Tan Matbaası, Ankara, 1944.
• Sümerbank (11.7.1933-11.7.1943), Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1943.
• Sümerbank Birleşik Pamuk İpliği ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi Ereğli Bez Fabrikası Dahili Talimatname, Çituri Biraderler Basımevi, İstanbul, 1939.
• Sümerbank Malatya Pamuklu Sanayii Müessesesi, Kâğıt ve Basım İşleri A.Ş., İstanbul, 1950.
• Sümerbank Merinos Yünlü Sanayii Müessesesi.
• Sümerbank Sınai Müesseselerin Çalışma Esasları Yönetmeliği, 1950.
• Sümerbank Teftiş ve Kontrol Müdürlüğü Talimatnamesi, Fazilet Basımevi, İstanbul, 1944.
• Sümerbank, R. Zelliç Basımevi, İstanbul, 1946.
• Sümerbank: Cumhuriyetin 25. Yılı, Kulen Basımevi, İstanbul, 1948.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, C.III, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1965.
• DİRİK, Kâzım Doğan, Vali Paşa Kâzım Dirik, Gürer Yayınları, İstanbul, 2008.
• KORKUT, M. Şerif, Kayseri ve Kayseri’deki Devlet Fabrikaları Sıhhi Tetkikleri Münasebetiyle, 1948.
• MAKAL, Ahmet, Ameleden İşçiye, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
• Makaleler
• ARUOBA, Muazzez, “İşçi Ana”, Çalışma, Sayı 6, Mayıs 1946, s.64-65.
• AVNİ, Hüseyin, “Köylü Nasıl Elbise Giyer”, Babalık, 27 Mayıs 1939, s.2.
• DİNCER, Celal, “Kadın İşçilerimiz, Kreş ve Çocuk Yuvası İhtiyacımız”, Çalışma, Sayı 7, Haziran 1946, s.21-23.
• DİNCER, Celal, “Kadın İşçilerimiz, Kreş ve Çocuk Yuvası İhtiyacımız”, Çalışma, Sayı 8, Temmuz 1946, s.28-29.
• KOMMAN, Fahir, “Sosyal Yardım”, Uludağ, Sayı 44, Şubat 1942, s.31-36.
• TAMER, M. N., “Kayseri Kombinesinde 5 Saat”, Erciyes, Sayı 5, Temmuz 1938, s.138-141.
• ÜZEL, Sahir, “Endüstri Hayatımızda İnkişaf-1”, Erciyes, Sayı 1, Mart 1938, s.11-14.
• YAZMAN, M. Şevki, “Kadın İşçilerin Çocuklarının Bakımı Meselesi”, Çalışma, Sayı 13, Aralık 1946, s.42-43.
• Süreli Yayınlar
• Dergiler
• Çalışma
• Erciyes
• Türk Ekonomisi
• Uludağ
• Gazeteler
• Aydın
• Babalık
• Bursa
• Cumhuriyet
• Endüstri
• Fırat
• Tezler
• ARITAN, Özlem, “Kapitalist/Sosyalist Modernleşme Modellerinin Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığının Biçimlenişine Etkileri-Sümerbank KİT Yerleşkeleri Üzerinden Yeni Bir Anlamlandırma Denemesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2004, s.276.