TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA İSLAM DÜNYASINA YÖNELİŞİN İDEOLOJİ VE GÜÇ DENGESİ BAĞLAMINDA ANALİZİ

Yıl 2019, Sayı: 65, 159 - 192, 20.11.2019

Alper Gülbay

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan günümüze kadar olan süreçte Türk dış politikası (TDP), Batıyı ve Batıyla ittifakları esas alan bir karaktere sahip olmuştur. Ancak temel yöneliş Batı olmakla birlikte TDP’nın çok boyutlu bir görünüm sergilediği de görülmüştür. Zira 70’li yıllar, İslam dünyası ile ilişkilerin sıklaştığı, hükümet ortakları arasında yer alan Milli Selamet Partisi (MSP)’nin dış politika ağırlığını İslam dünyasına verdiği bir dönem olarak göze çarpmaktadır. Bu çalışmada, 14 Ekim 1973 tarihli milletvekili genel seçimleri sonrası ile 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi arasında kalan süreçte, İslam Konferansı Örgütü’ne yönelişin kapsamı ele alınacaktır. Bu yönelişin, yeni bir yön arayışı şeklinde mi, yoksa Batı eksenli dış politikaya karşı bir denge unsuru olarak mı yorumlanması gerektiği ortaya konacaktır. Ayrıca bu yönelişin “dış politikada özgürlük” anlamına gelip gelmediği, bu yakınlaşmada tarihsel derinliğin etkisi konuları üzerinde durulacaktır. Ekonominin, Batı ile sorunların yaşanmasının, Türkiye’nin güvenliğinin, böylesi bir dış politika çeşitliliğine katkı sağlayıp sağlamadığı, bu katkının tamamlayıcı nitelikte olup olmadığı sorularına yanıt aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dış Politikası, İslam Konferansı Örgütü, Milli Selamet Partisi, Modernleşme, çok yönlülük

Kaynakça

• KAYNAKÇA Resmi Yayınlar Millet Meclisi Tutanak Dergisi DP 1977 Genel Seçimi Radyo Konuşmaları, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1977.
• Kitaplar Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, 12. Basım, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2004. Akşin, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 8.
• Baskı, İstanbul, 2009. Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, 16. Baskı, İstanbul, 2007. Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları,
• 14. Baskı, İstanbul, 2009. Davutoğlu, Ahmet, Stratejik Derinlik, Küre Yayınları, 20. Baskı, İstanbul, 2004. Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an’dan Öğütler, 4. Baskı, Ankara,
• 2011. Erdoğan, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, 6. Baskı, Ankara, 2004. Ertuğrul, İlter, Cumhuriyet Tarihi El Kitabı (1923 - 2008), ODTÜ Yayıncılık, 2.
• Baskı, Ankara 2009. Goldstein, Joshua S., Jon C. Pevehouse, Uluslararası İlişkiler, Çev. Haluk Özdemir, BB101 Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2017. Gülbay, Alper, Kısır
• Seçimler ve Bunalımlı Yıllar, Cinius Yayınları, İstanbul, 2018.
• Karpat, Kemal, Türk Dış Politikası Tarihi, Timaş Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2017. Kışlalı, Ahmet Taner, Siyasal Sistemler - Siyasal Sistemler ve Uzlaşma, Kırmızı Kedi
• Yayınevi, İstanbul, 2018. Kona, Gamze Güngörmüş, Türkiye - Orta Asya İşbirliği Stratejileri ve Gelecek Senaryoları, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2002. Kongar,
• Emre, 21. Yüzyılda Türkiye, Remzi Kitabevi, 46. Basım, İstanbul, 2013. Özey, Ramazan, İslam Dünyası’nın Jeopolitiği, Pegem Akademi, Ankara, 2018. Sander, Oral,
• Türkiye’nin Dış Politikası, İmge Kitabevi, 3. Baskı, Ankara, 2006. Sarıbay, Ali Yaşar, Türkiye’de Modernleşme Din ve Parti Politikası MSP Örnek Olayı, Alan Yayıncılık,
• İstanbul, 1985. Şimşirgil, Ahmet, Ekrem Buğra Ekinci, Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle, KTB yayınları, İstanbul, 2008. Uysal, Ahmet, Toplumsal Hareketler Sosyolojisi,
• Tezkire Yayıncılık, İstanbul, 2016. Waltz, Kenneth, Man the State and War, Columbia University Press, New York, 2001. ________, Political Structures, Robert O. Keohane
• (Edt.), Neorealism and its Critics, New York, Colombia University Press, 1986.
• Makaleler Arslan, Esat, “Siyasal İstikrarsızlık, Anarşi ve Terörün Tırmanışı, 12 Eylül Askeri Müdahalesine Giden Yol”, Atatürk Araştırma Merkezi, Cumhuriyet Dönemi
• Demokratikleşme Faaliyetleri, Ankara, 2010, s. 122-124. Ataman, Muhittin, "İKÖ: Müslüman Ülkelerin Birleşmiş Milletleri", Uluslararası Örgütler ve Türkiye, Ed: Şaban
• Çalış, Birol Akgün, Önder Kutlu, Çizgi Kitabevi, Konya, 2006, s. 585-619. Ateş, Nevin Yurtsever, “Cumhuriyet Dönemi Türk Dış Politikası ve Hükümet Programları”, İdris Bal
• (Ed.), 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, 2. Baskı, Nobel Basımevi, Ankara 2004, s. 45. Baharçiçek, Abdulkadir, “Türkiye’deki Dış Politikadaki Değişmeler”, Adnan Küçük,
• Selahaddin Bakan, Ahmet Karadağ (Ed.), Türkiye’de Siyasal Hayat, Aktüel Alfa Akademi Yayınları, II. Cilt, İstanbul 2005, s. 1114.
• Bağcı, Hüseyin, "Türkiye'ye Soğuk Savaş Sırasında Biçilen Elbise Artık Dar Gelmektedir, Editörler: Habibe Özdal, Osman Bahadır Dinçer, Mehmet Yegin, Mülakatlarla Türk
• Dış Politikası, USAK Yayınları, Ankara, 2011, s. 1-15. Çakmak, Haydar, "Arap Ülkelerinde Ne Varsa, Hepsi Türk Dünyasında Da Var", Editörler: Habibe Özdal, Osman
• Bahadır Dinçer, Mehmet Yegin, Mülakatlarla Türk Dış Politikası, USAK Yayınları, Ankara, 2011, s. 17-39. Çavdar, Cengiz, "Türk Dış Politikası İçin Yeni Bir Sınav,
• Cumhuriyet, 09 Mayıs 1979, s. 12. Demirer, Yücel, “Modernleşen Türkiye’de Din”, Der.: Faruk Alpkaya ve Bülent Duru, 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve
• Değişim, Siyasal Yayın ve Dağıtım, 3. Baskı, Ankara, 2014, s. 291. Eralp, Atila, "Türkiye, Dış Politikasında Amerikan Etkisini Azaltmaya Doğru İstikrarlı Bir Biçimde
• İlerlemektedir", Editörler: Habibe Özdal, Osman Bahadır Dinçer, Mehmet Yegin, Mülakatlarla Türk Dış Politikası, USAK Yayınları, Ankara, 2011, s. 99-124. Ergüder, Üstün,
• “Türkiye’de Değişen Seçmen Davranışı Örüntüleri”, Der.: Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Yayınları, İstanbul, 2000, s.
• 285-308. Erhan, Çağrı, Ömer Kürkçüoğlu, "Filistin Sorunu ve İsrail'le İlişkiler", Türk Dış Politikası, Cilt:I, Ed.:Baskın Oran, İletişim Yayınları, 15. Baskı, İstanbul, 2009, s. 635-
• 641. Erol, Seyfettin, “1971-1980 Dönemi Türk Dış Politikası”, Adem Çaylak ve diğerleri (Ed.), Türkiye’nin Politik Tarihi, Savaş Yayınevi, Ankara 2009, s. 535,536. Feyzioğlu,
• Turhan, “Türk İnkılabının Temel Taşı Laiklik”, Atatürkçü Düşünce, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1992, s. 105-163. Fırat, Melek, Ömer Kürkçüoğlu, "Arap
• Devletleriyle İlişkiler", Türk Dış Politikası, Cilt:I, Ed.:Baskın Oran, İletişim Yayınları, 15. Baskı, İstanbul, 2009, s. 615-617. Gönlübol, Mehmet, Ömer Kürkçüoğlu, “Atatürk
• Dönemi Türk Dış Politikasına Genel Bir Bakış”, Atatürkçü Düşünce, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1992, s. 1051-1073. Irmak, Sadi, “Atatürkçülüğün İlkeleri
• İnkılapların Fikir Temelleri”, Atatürkçü Düşünce, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1992, s. 1-34. Irmak, Sadi, “Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri”, Atatürkçü
• Düşünce, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1992, s. 1085-1093.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, “İslam Konferansı Teşkilatı ve İşbirliği İmkanları”, Dış Politika Dergisi, Sayı 7, İstanbul, Ekim 1989, s. 35-46. İnalcık, Halil, “Atatürk ve Türkiye’nin
• Modernleşmesi”, Atatürkçü Düşünce, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1992, s. 619-626. Kaynak, Mahir, "11 Eylül Küresel Sermayeyle Ulus-Devletin
• Çatışmasının Başlangıcıdır", Editörler: Habibe Özdal, Osman Bahadır Dinçer, Mehmet Yegin, Mülakatlarla Türk Dış Politikası, USAK Yayınları, Ankara, 2011, s. 187-206.
• Keyman, Fuat, "Bugünkü Dış Politika Anlayışı Paradigmatik Bir Farklılık İfade Ediyor", Editörler: Habibe Özdal, Osman Bahadır Dinçer, Mehmet Yegin, Mülakatlarla Türk
• Dış Politikası, USAK Yayınları, Ankara, 2011, s. 209-229. Kurtoğlu, Zerrin, "Türkiye'de İslamcılık Düşüncesi ve Siyaset", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: İslamcılık, Ed.:
• Tanıl Bora, Murat Gültekingil, 2. Baskı, Cilt:6, İstanbul, 2005, s. 201-216. Lütem, Ömer Engin, "Dünyanın Hemen Hemen Hiçbir Ülkesinde Bir Asır Önceden Kalma Bir
• Sorun Yoktur", Editörler: Habibe Özdal, Osman Bahadır Dinçer, Mehmet Yegin, Mülakatlarla Türk Dış Politikası, USAK Yayınları, Ankara, 2011, s. 249-262. Öke, Mim
• Kemal, “Bizim İçimizden Bir Bush veya Bir Ahmedinejad Çıkmaz”, Editörler: Habibe Özdal, Osman Bahadır Dinçer, Mehmet Yegin, Mülakatlarla Türk Dış Politikası, USAK
• Yayınları, Ankara, 2011, s. 265-277. Oran, Baskın, "Dönemin Bilançosu", Türk Dış Politikası, Cilt:II, Ed.:Baskın Oran, İletişim Yayınları, 12. Baskı, İstanbul, 2010, 9-33.
• Sirmen, Ali, “İslam Konferansı”, Cumhuriyet, 14 Temmuz 1975, s. 3. Toprak, Binnaz, “Türkiye’de Dinin Denetim İşlevi”, Der.: Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay,
• Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Yayınları, İstanbul, 2000, s. 309-318. Zaim, Sabahattin, “Türk ve İslam Dünyası Arasında İktisadi ve Kültürel İşbirliği”, Türk
• Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 35, İstanbul, Nisan 1985, s. 233-268.
• Süreli Yayınlar Cumhuriyet Günaydın Milliyet
• İnternet Kaynakları http://www.mfa.gov.tr/islam-isbirligi-teskilati.tr.mfa (24.06.2019) https://islamansiklopedisi.org.tr/islam-konferansi-teskilati (02.08.2019)
• http://www3.kalkinma.gov.tr/PortalDesign/PortalControls/WebContentGosterim.asp x?Enc=51C9D1 B02086EAFBC267B2E05C5A60AE (02.08.2019) https://sozluk.gov.tr
• (12.09.2019).