CUMHURİYET DÖNEMİ EĞİTİM POLİTİKALARI BAĞLAMINDA KIZ ENSTİTÜLERİ’NİN TÜRK MODERNLEŞMESİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2019, Sayı: 65, 193 - 226, 20.11.2019

Turgut İleri

Öz

Türk toplumunda mesleki eğitim uzun yıllar ailenin sorumluluğu altında yürütülmüştür. Sonraları değişen toplumsal koşullar nedeni ile aile içinde yürütülen meslek eğitimi birtakım kurumlara devredilmiştir. Bu kurumlardaki eğitim “Çıraklık Sistemi” olarak adlandırılmıştır. Zamanla çıraklık sistemi toplumun ihtiyaçları ile bilim ve teknolojideki gelişmeler karşısında yetersiz kalmıştır. Bunun sonucunda çıraklık sistemi dışında mesleki eğitimin geliştirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Bu bağlamda 19. Yüzyılın ikinci yarısında endüstri, ev ekonomisi, ticaret ve tarım alanlarında mesleki eğitime yönelik okullar açılmıştır. Açılan yeni okullar içinde kızların eğitilmesi, hayata hazırlanması ve bir meslek sahibi olmalarını sağlayacak Kız Meslek Okulları da yer almıştır. İlk kez 1865 yılında Mithat Paşa tarafından Rusçuk’ta, kızların eğitilmesi ve topluma katkı sağlayacak bireyler olarak yetiştirilmesi amacı ile “Kız Sanayii Mektepleri” açılmıştır. Kız Sanayii Mekteplerinin yerini Cumhuriyet döneminde Kız Enstitüleri almıştır. Bu okullar, 1927-1928 yılında Adana, İstanbul ve Ankara’da olmak üzere üç vilayette açılmıştır. Daha sonra, diğer vilayetlerde açılanlarla enstitü sayısı 11’e ulaşmıştır. Bu eğitim kurumları marifeti ile Türk kadınının, çocuklarını yetiştirecek bir anne ve kamusal alanda çalışabilecek birey olarak yetiştirilmesi amaçlanmıştır. Kızlar bu okullarda, batı tarzı giyim-kuşam, görgü ve ev yönetimi konularında eğitilmişlerdir. Bu işlevleri dolayısı ile Kız Enstitüleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşmesine ve toplumsal dönüşümün gerçekleştirilmesine önemli ölçüde katkı sunmuşlardır. Bu çalışmada söz konusu eğitim kurumlarının Türk modernleşmesine katkıları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kız Enstitüleri, Modernleşme, Eğitim, Cumhuriyet, Mesleki Eğitim

Kaynakça

• KAYNAKÇA Resmi Yayınlar C.H.P Programı 1931. MEB. Cumhuriyet Döneminde Türk Millî Eğitim Sistemindeki Gelişmeler 19202010, MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara,
• 2010. MEB. Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihçesi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2005. MEB. Cumhuriyet Döneminde Eğitim, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983. MEB. Kalkınma Planlarında Mesleki Teknik Eğitim, 16 Millî Eğitim Şûrası Dokumanı, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1998. MEB. Türkiye’de Tahsilin Bugünkü Durumu ve
• Ana Meseleleri Hakkında Rapor, Maarif Matbaası, İstanbul, 1939. Maarif Vekilliği Dergisi, Sayı 21-2, İstanbul Devlet Matbaası. İstanbul, 1939. Resmî Gazeteler Resmî
• Gazete, Sayı 2434, 22 Haziran 1933. Resmî Gazete, Sayı 4921, 25 Eylül 1941.
• Kitaplar Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çeviren: Yavuz Alogan, Kaynak Yayınları, 12. Baskı, İstanbul, 2014. Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, 13. Baskı,
• Pegem Yayınevi, Ankara, 2008. Akşit, Elif Ekin, Kızların Sessizliği, Kız Enstitüleri’nin Uzun Tarihi, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015. Amin, Samir, Modernite
• Demokrasi ve Din, (Çev. Fikret Başkaya, Uğur Günsür, Güven Öztürk), Ankara, 2006. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1919-1938), Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları,
• 5. Baskı, Cilt I, Ankara, 1997. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1906-1938), Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, 5. Baskı, Cilt 2, Ankara, 1997. Atatürk’ün Türkiye Büyük
• Millet Meclisi Açılış Konuşmaları, T.BM.M Yayınları, Ankara, 1987. Avar, Sıdıka, Dağ Çiçeklerim, Öğretmen Yayınları, Ankara, 1986. Buyse, Omer, Teknik Öğretim
• Hakkında Rapor, Maarif Matbaası, İstanbul, 1939. Dewey, John, Türkiye Maarifi Hakkında Rapor (1924), T.C MEB,XIII. Milli Eğitim Şurası, 813-17 Kasım 1989). Ergin, O.
• Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, C. 1-2, Eser Matbaası, İstanbul, 1977. Karpat, K.H., Osmanlı'dan Günümüze Asker ve Siyaset, TİMAŞ,İstanbul, 2010. Kılınç, Mustafa,
• Türkiye’de Mesleki Teknik Eğitim Tarihi (1886-1986), Pegem Yayınları, Ankara, 2016.
• Kılınç, Mustafa, Türkiye’de Meslekî Teknik Eğitimde Öncü Bir Kurum: Ankara Zübeyde Hanım Anadolu Kız Meslek Teknik ve Meslek Lisesi, Pegem Yayınları, Ankara,
• 2017. ______ Kız Sanat Enstitüleri, Maarif Vekâleti Mesleki ve Teknik Öğretim İstatistik Yayım Müdürlüğü Matbaacılık Okulu, İstanbul, [t.y]. Mardin, Şerif, Türk
• Modernleşmesi, Makaleler 4, 20. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011. Sakaoğlu, Necdet, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992.
• Makaleler Ağar, Ömer Kemal, “Kız Enstitüsü Açılırken”, Altan- Elazığ Halkevi Dergisi, Yıl 3, Sayı 30, (1937), s. 12-13. Alpagut, Leyla, “Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Erken
• Cumhuriyet Döneminde Kızların Eğitimi için Ankara’da İki Önemli Yapı: İsmet Paşa Kız Enstitüsü ve Lisesi”, Mimarlık Dergisi, (Ocak-Şubat 2010),
• (http://www.mimarlikdergisi.com, OcakŞubat 2010) Arat, Yeşim, “Türkiye’de Modernleşme Projesi ve Kadınlar”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, (Editörler: Sibel
• Bozdoğan-Reşat Kasaba), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 4. Baskı, (İstanbul, 2010), s. 96-114. Arığ, Ayten Sezer, “Ankara’da Moda’nın Öncüsü Bir Okul: İsmet Paşa Kız
• Enstitüsü”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 7, Sayı 14, (Güz 2011), s. 4-15. Bozarsan, B. Mehmet-Emel Çokoğullar, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modern Eğitim
• İnşası: Devletin Kurtarılmasından Kurulmasına”, İktisadî ve İdarî Bilimler Dergisi, Cilt 17, Sayı 3, (2015), s. 309-329. Cevizliler, Nilüfer-Erkan Cevizliler, “Amerika Büyükelçisi
• Charles H. Sherril’in Raporuyla İsmet Paşa Kız Enstitüsü (Ankara), Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl: 2004, Sayı 9, s.181-186. Cunbur, Müjgan, “Atatürk
• Döneminde Kadın Eğitimi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt VIII, Sayı 23, (Mart 1992), s. 259-272. Duman, Tayyip, “Mesleki ve Teknik Eğitime Öğretmen Yetiştiren
• Yüksek Öğretim Kurumlarının Kuruluşu, Gelişimi ve Kapatılmaları”, Journal of Research in Education and Society, 2014,1(1), 65-92.
• Eser, Gülşah-Abdullah Orak, “Cumhuriyet Dönemi Kadın Eğitiminde Bir Atılım: Urfa Kız Enstitüsü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 8, Sayı 41, (Aralık 2015), s.
• 421-440. Gök, Fatma, “Kız Enstitüleri: Ev Kadını Yetiştiren Asrî Bir Müessese”, 75 Yılda Eğitim, Tarih Vakfı Yayınları, (İstanbul, 1999), s.241-248. Hekimoğlu, Nuriye “Kız
• Enstitüsü Niçin Açıldı?”, Altan- Elazığ Halkevi Dergisi, No: 33-34-35, İlkkânun 1937, s. 1-38. Hira, İsmail, “Türk Modernleşmesi: Reformdan Devrime (Niyazi Berkes)”,
• Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies), Cilt 4, Sayı 7, 2018, s. 1-34. Kapluhan, Erol, “1921 Maarif Kongresi’nin Türk Eğitim
• Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı8, (Nisan-Ekim 2014), s. 123-134. Karagözoğlu, Galip, “Atatürk’ün Eğitim Savaşı” Atatürk Araştırma
• Merkezi Dergisi, C. II, Sayı 4, (Kasım 1985), s.193-213. Koray, Bakiye, “Kız Teknik Öğretimde Başlangıç ve Gelişme”, Mesleki ve Teknik Öğretim, Cilt 9, Sayı 104, (1961),
• s.136-141. Meriç, Nevin, “Kadında Meydana Gelen Değişmelerin Tarihselliğinden Birkaç Kesit”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadının Tarihi Dönüşümü, Editör: Yıldız
• Ramazanoğlu, I. Basım, (Mayıs 2000), Pınar Yayınları, s.53-79. Özalp, Reşat, “Türkiye’de Yüz Yıllık Meslekî ve Teknik Öğretim”, Mesleki ve Teknik Öğretim, Cilt 9, Sayı
• 104, (1961), s.17-90. Öztürk, Cemil, “Türkiye’de Meslekî ve Teknik Eğitimin Doğuşu I: Islahhaneler”, Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, Marmara Üniversitesi Yayınları,
• (Ankara, 1995), s. 427-442. Sancar, Serpil, “Türkiye’de Kadın Hareketinin Politiği: Tarihsel Bağlam, Politik Gündem ve Özgünlükler”, Birkaç Arpa Boyu-21. Yüzyıla
• Girerken Türkiye’ de Feminist Çalışmalar (Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a Armağan). Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011, s. 68-69. Şaşmaz, Naciye, “Elif Ekin Akşit,
• Kızların Sessizliği Kız Enstitüleri’nin Uzun Tarihi”, Kitap Tanıtımı, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı, (Ocak 2016), s. 99-103. Vatandaş, Celalettin,
• “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Bir Toplumsal Değişim Aracı Olarak Eğitimin Modernleştirilmesi”, Sosyoloji Konferansları Dergisi, Sayı 42, (2010), s. 41-62.
• Yaşın, Yael Navaro, “Evde Taylorizm: Türkiye Cumhuriyet’inin İlk Yıllarında Evişinin Rasyonelleşmesi (1928-40)”, Toplum ve Bilim, Birikim Yayıncılık, Sayı 84, (2002),
• Yıldız, Aytaç, “Niyazi Berkes ve Türkiye’de Çağdaşlaşma’nın Gelişimi”, Sosyoloji Konferansları, No: 46, 2012-2, s. 1-33, s.51-74.
• Süreli Yayınlar Cumhuriyet Tan Ulus
• Yıllıklar 1941-1942 Enstitü Yıllığı. İzmir Cumhuriyet Kız Enstitüsü 1934-1935 Yıllığı İzmir Cumhuriyet Kız Enstitüsü 1936-1937 Yıllığı İzmir Cumhuriyet Kız Enstitüsü 1941-
• 1942 Yıllığı
• Elektronik Kaynaklar http://www.mimarlikdergisi.com, Ocak-Şubat 2010