SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA BİR AKTÖR: BİZİM RADYO

Yıl 2021, Sayı: 68, 463 - 494, 27.05.2021

Sinan Kıyanç

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943767

Öz

Soğuk Savaş yıllarında Doğu ve Batı blokları kendi ideolojilerini benimsetmek için propaganda araçlarını etkin biçimde kullanmışlardı. Radyonun etki alanının her geçen gün genişlemesi, evlere kolayca ulaşabilmesi nedeniyle onu bu süreçte ön plana çıkarmıştı. Bu amaçla her iki blokta birçok radyo istasyonu kurulmuştur. Bu kapsamda 1958 yılında Demokratik Almanya Cumhuriyeti’nin Leipzig kentinde Türkiye Komünist Partisi (TKP) Dış Büro tarafından kurulan Bizim Radyo, 1989 yılına kadar yayın hayatını sürdürmüştü. Türkiye’de devlet radyosunun tek yanlı yayınlar yapması, Bizim Radyo’nun ilgiyle karşılanmasına neden olmuştur. Güçlü alt yapısı ile devlet radyosunun ulaşamadığı yerlere ulaşmıştı. Bizim Radyo’nun güncel gelişmeler ağırlıklı yayını, kısa sürede yerini siyasi ağırlıklı yayınlara bırakmıştı. TKP Dış Büro’nun resmi yayını olarak faaliyet göstermiş, yayınlarını bu doğrultuda hazırlamıştı.
Bizim Radyo, Türkiye ile Sovyetler Birliği ilişkilerinin şekillenmesinde rol oynamıştır. Türk yetkililerinin, Bizim Radyo yayınlarından rahatsızlıkları nedeniyle faaliyetlerine son verilmesi talebine karşılık Rus yetkililer, radyonun sınırları içinde olmadığını belirterek talebi yerine getirmemişlerdi. Oysa Bizim Radyo her ne kadar Demokratik Almanya Cumhuriyeti topraklarında faaliyet gösterse de Sovyetler Birliği denetimi altındaydı. Bu çalışmada Bizim Radyo’nun kuruluş süreci ve geçirdiği süreç hakkında bilgi verilmektedir. Bunun yanı sıra Türkiye ile Sovyetler Birliği ilişkilerinde nasıl bir rol oynadığı sorusu, birinci el kaynakların yanı sıra araştırma eserler ışığında cevaplandırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bizim Radyo, Nazım Hikmet, Soğuk Savaş, Sovyetler Birliği, TKP

Kaynakça

• CIA, 1957-59 Propaganda Forgeries, CIA-RDP78-00915R001200080005-5.
• CIA, Broadcasts to Turkey, CIA-RDP78-03061A000400070004-8.
• CIA, Sino-Soviet Bloc Propaganda Forgeries 1 January 1957 to 1 July 1959, March 1960, CIA-RDP78-02646R000300130001-0.
• CIA, The Soviet Foreign Propaganda Apparatus, April 1984, CIA-RDP87T00787R000200170003-4.
• CIA, Turkey: A Regime in Trouble, 4 June 1971, CIA-RDP79R00967A0014000 30009-5.
• CIA, Turkish Communist Sees Coup in Turkey as Step Forward, 8 Temmuz 1960, CIA-RDP78-03107A000600020021-1.
• Resmi Yayınlar; TBMM Tutanak Dergisi, TBMM, Milletvekilleri Seçimi Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Bazı Maddelerinin Kaldırılmasına Dair Kanun Layihası ve Dâhiliye, Teşkilatı Esasiye ve Adliye Encümenlerinin Mazbataları, Devre 10, İçtima: F, 13 Haziran 1954, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Belleteni.
• Açıkgöz, Anjel, Bizim Radyoda Nazım Hikmet, Tüstav Yayınları, İstanbul, 2004.
• Açıkgöz, Hayk, Anadolulu Bir Ermeni Komünistin Anıları, Belge Yayınları, İstanbul, 2006.
• Akbulut, Erden, Anılar Bilal Şen, Tüstav Yayınları, İstanbul, 2008.
• Akbulut, Erden, TKP 1965 Tartışmaları Muhalefet Mektupları, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul 2011.
• Akbulut, Erden, TKP MK Dış Bürosu 1965 Tartışmaları, Tüstav Yayınları, İstanbul, 2004.
• Aziz, Aysel, Radyo ve Televizyona Giriş, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgileri Fakültesi Yayınları, Ankara,1981.
• Bilen, Mara Kolarova, Kanatlı Gençlik, Çev. Cemal Kıral, Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.
• Çankaya, Özden, Bir Kitle İletişim Kurumu Tarihi TRT 1927-2000, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
• Devran, Yusuf, Siyasal İktidar-TRT İlişkisinin Dünü, Başlık Yayın Grubu Yayınları, İstanbul, 2011.
• Erer, Tekin, Yassıada ve Sonrası, Rek-Tur Kitap Servisi, İstanbul, 1965.
• Ersan, Cavit, Zindanlar, Sinan Yayınevi, İstanbul, 1975.
• Ersan, Vehbi, 1970’lerde Türkiye Solu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Gökay, Bülent, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991: Soviet Foreign Policy, Turkey and Communism, Routledge Taylor and Francis Group, New York, 2006.
• Henze, Paul B., Turkey and Atatürk’s Legacy: Turkey’s Political Evolution, Turkish-US Relations and Prospects fort he 21st Century, Research Centre for Turkestan and Azerbaijan Publishing, 1998.
• İhmalyan, Vartan, Bir Yaşam Öyküsü, Cem Yayınevi, İstanbul, 1989.
• Karpat, Kemal H., Türk Dış Politikası, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012.
• Kıyanç, Sinan, CIA ve Türkiye’de Darbeler, 27 Mayıs 1960 Darbesi, 12 Mart 1971 Muhtırası, 12 Eylül 1980 Darbesi, Talat Aydemir ve Eminsu Darbe Girişimleri, Duvar Yayınları, İzmir, 2020.
• Kirişçioğlu, Nusret, 12 Mart (İnönü-Ecevit) ve 1960 Tahkikat Encümeni Raporum, Baha Matbaası, Ankara,1973.
• Qasımlı, Musa, Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği İlişkileri 1960-1980, Atam Yay., Ankara 2013.
• Sayılgan, Aclan, Bizim Radyo ve Hoparlörleri, Kardeş Matbaası, Ankara, 1969.
• Seydi, Süleyman, Zor Yıllar 2. Dünya Savaşı’nda Türkiye’de İngiliz-Alman Propaganda ve İstihbarat Savaşı 1939-1945, Asil Yayın, Ankara 2006.
• Tellal, Eren, “SSCB’le İlişkiler”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1: 1919-1980, ed. Baskın Oran, 15. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Tellal, Eren, Uluslararası ve Bölgesel Gelişmeler Çerçevesinde SSCB-Türkiye İlişkileri 1953-1964, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara, 2000.
• TÜSTAV, TKP Gölcük Davası, TKP’nin Sesi Radyosu “Nerde Bir Komünist Varsa Parti Ordadır”, Tüstav Yayınları, İstanbul, 2004.
• Ünlü, Barış, Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
• Wasburn, Philo C., Broadcasting Propaganda: International Radio Broadcasting and the Construction of Political Reality, Praeger Pub., 1992.
• Akça, Bayram ve Sinan Kıyanç, “CIA ve 27 Mayıs 1960 Darbesi”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı: 36, (2018), s. 528-564.
• Arvas, İbrahim Sen, “Türkiye’nin Radyo ile Tanışması ve Türk Telsiz Telefon Anonim Şirketi”, International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), C. 4, Sayı: 2, (2018), s. 406-428.
• Ecevit, Bülent, “’Bizim Radyo ve Bizim Radyo” Ulus, 14 Şubat 1961, s. 1-2.
• Gençalp, Ebru, “Sovyet Başbakanı Kosıgin’in Türkiye’yi Ziyaretinin Basında Değerlendirilmesi”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 30, Ankara, (Bahar 2019), s. 55-77.
• Henze, Paul B., “Out of Kilter-Greeks, Turks & U.S. Policy”, The National Interest, Sayı: 8, (Summer 1987), s. 71-82.
• İlaslan, Süleyman, “Ulusal Bütünlükten Kültürel Yozlaşmaya: Türkiye’de Yabancı Radyoların Dinlenmesinden Duyulan Kaygılar”, İlef Dergisi, C. 3, Sayı: 2, (2016), s. 23-51.
• Juniper, Dean, “The First World War and Radio Development”, The RUSI Journal, C. 148, Sayı:1, (2003), s. 84-89.
• Karpat, Kemal, “Socialism and The Labor Party of Turkey”, Middle East Journal, C. 21, Sayı: 2, (Spring 1967), s. 157-172.
• Kıyanç, Sinan, Soğuk Savaş Yıllarında Türkiye’deki ABD Üs ve Tesisleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 101, (2020), s. 203-251.
• Kurban, Vefa, “1950-1960 Yıllarında Türkiye ile Sovyetler Birliği Arasındaki İlişkiler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 14, Sayı: 28, (2014), s. 253-282.
• Kuyucu, Mihail, “Radyonun Müzik Kutusuna Dönüşümü: Radyo Program Türleri ve Tercih Edilirken Oranları”, E-Journal New World Science Academy, C. 8, Sayı: 4, (Mayıs 2013), s. 372-400.
• Mark D. Winek, “Radio as a Tool of the State: Radio Moscow and the Eartly Cold War”, Comparative Humanities Review, Sayı: 3, (2009), s. 99-113.
• Polat, Necla, “1946 Çok Partili Dönemin Başlangıcından 1964 TRT’nin Kurulmasına Kadar Türkiye’de Radyo Yayıncılığı”, İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, C.10, Sayı: 1, (2018), s. 125-137.
• Risso, Linda, “Radio Wars: Broadcasting in the Cold War”, Cold War History, C. 13, Sayı: 2, (2013), s. 145-152.
• Tamer, Aytül, “Muhayyel Komünizm: Türk Sağının Anti-Komünizm Propagandası”, Doğu Batı Dergisi, S. 58, 2011, s. 91-112.
• http://www.tustav.org/2018/04/01/radyo-60-yasinda/ (Erişim Tarihi: 11.12.2019); https://www.urundergisi.com/makaleler.php?ID=1615 (Erişim Tarihi: 10.12.2019).
• https://www.milliyet.com.tr/pazar/hicbir-zaman-bagnaz-stalinci-olmadim-149365/(Erişim Tarihi: 11.06.2020).
• https://www.urundergisi.com/makaleler.php?ID=1615 (Erişim Tarihi: 10.12.2019).