ÜRETİM VE TİCARET BAĞLAMINDA MENDERES DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE PAMUK TARIMI (1950-1960)

Yıl 2021, Sayı: 68, 663 - 702, 27.05.2021

Nadir Yurtoğlu

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943794

Öz

I. Menderes Hükümetinin kurulduğu 22 Mayıs 1950’den, darbeyle yönetimden uzaklaştırıldığı 27 Mayıs 1960’a kadar, üretim ve ticaret bağlamında Türkiye’de pamuk tarımıyla bunun ekonomiye olan katkıları makalenin konusunu teşkil etmektedir. Çalışma, Menderes Döneminde pamuk üretimi (1950-1960) ve pamuk ticareti (1950-1960) şeklinde iki başlık halinde sayısal verilerle ele alınmıştır. Makalenin kaynaklarını; Cumhuriyet Arşivi Belgeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi kanunlar ve tutanak dergileri, Zabıt Ceridesi; Resmî Gazete, Ayın Tarihi, istatistik yıllıkları, tarım ve ekonomi dergileriyle gazeteler oluşturmaktadır. Konu incelenirken, Menderes Dönemi Türkiyesi ile Dünya’nın pamuk tarımı konusunda yaşanan gelişmeleri göz önüne getirilerek gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. Menderes yönetiminin iktidara gelmesinin ardından pamuk ekimi ve ticaretinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmıştır. İlk etapta, dünyadaki emsalleriyle rekabet edebilecek kapasitede geliştirilen çırçır ve selektör makineleri, maliyet ve enerjiden tasarruf yapmasının yanı sıra iş hacmini de genişletmiştir. Ayrıca pamuğun ekim, üretim, iç piyasa ve ihracat durumunu istişare edip sorunlarına çözüm yolları bulmak amacıyla 15 Mart 1951’de Ankara’da bir toplantı düzenlenmiştir. Dahası, adı geçen mahsulün sulanma, tohum ıslahı ve zararlılarıyla yapılan mücadele ve alımında yüksek fiyat politikasının uygulanmasının üretim ve ihracatı tetiklemesi, milli ekonomiye katkılar sağlanmasına yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çırçır Makinesi, Menderes Dönemi, Pamuk Selektör, Pamuk Ticareti, Pamuk Üretimi

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Resmi Yayınlar; TBMM Kanunlar Dergisi, TBMM Tutanak Dergisi TBMM Zabıt Ceridesi, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (İGM) Yayınları, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) Yayınları, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Ayın Tarihi
• Afetinan, Ayşe, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933; Raporlar, TTK Yayınları, Ankara, 1972.
• Aktan, Reşat, Türkiye İktisadı, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1968.Arar, İsmail, Hükümet Programları 1920-1965, Burçak Yayınevi, İstanbul, 1968.
• Sükan, Faruk, Başbakan Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları TBMM 1950-1960, Kültür Ofset Yayınları, Ankara, 1991.
• Tarım Bakanlığı Teşkilat Proje Grubu, Tarım Hizmetleri ve Teşkilatının Yeniden Düzenlenmesi Hakkında Rapor, Ankara, 1964.
• Yurtoğlu, Nadir, Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları ve Siyasi, Sosyal, Ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2017.
• Zincirli, Öncel, Türkiye’de Tarım Teşkilatının Tarihçesi, Ankara, 1994.
• “Adana Pamuklarını Ziraat Bankası Satın Alıyor”, Yeni Asır, 20 Eylül 1939, No: 10242. s. 3.
• “Ağustos 1934 Ayında Türkiye’de Pamuk Vaziyeti”, Hâkimiyeti Milliye, 21 Eylül 1934, No: 4729, s. 4.
• Akdeniz, Gıyas, “Harp Ekonomisi ve Dış Ticaretimiz”, Türk Ekonomisi, S. 97, Yıl: 9, Temmuz 1951, s. 200-202.
• Başal, Hüseyin, “Türkiye’de Pamuk Tarımı”, Türktob Dergisi, S. 21, Yıl: Nisan 2017, s. 6-11.
• “Başvekilin İktisadi Gelişmeyi Açıklayan Basın Toplantısı”, Türk Ekonomisi, S. 116, Yıl: 11, Şubat 1953, s. 35-36.
• Bilgiç, Kemal, “Pamukçuluğumuzun İstikbali”, Tarım Dergisi, C. 1, S. 4, 1 Eylül 1952, s. 53-55.
• Bilkur, Şefik, “İktisadi Gelişmemize Ait Birkaç Rakam”, Türk Ekonomisi, S. 111, Yıl: 10, Eylül 1952, s. 261-263.
• Burhaneddin Ali, “Vaziyet Fena Değil”, Yarın, 15 Ağustos 1931, No: 593, s. 3.
• Büktaş, Bülent, “Dünya Pamuk Krizi”, Türk Ekonomisi, S. 91, Yıl: 9, Ocak 1951, s. 11-13.
• Çağlar, Kerim Ömer, “Pamukçuluğumuz ve Gelişmesi İçin Alınan Tedbirler”, Türk Ekonomisi, S. 131, Yıl: 12 Mayıs 1954, s. 157-158.
• Doğukan, Suphi Rıza, “Türkiye’de Pamuk-III”, İktisadi Yürüyüş, C. 3, S. 31, Yıl: 2, 16 Mart 1941, s. 11.
• “Ekonomik Haberler”, Münakaşa, 23 Haziran 1940, No: 1459, s. 1.
• “Ekonomi ve Ticaret Bakanı’nın Beyanatı”, Türk Ekonomisi, S. 93, Yıl: 9, Mart 1951, s. 73-75.
• “Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı Faaliyeti”, Türk Ekonomisi, S.107, Yıl: 10, Mayıs 1952, s.131-136.
• “El İşi Sergisi Niçin Kuruluyor?”, Akşam, 27 Eylül 1936, No: 6446, s. 7.
• Erkmen, Muhlis, “Saban Başına”, İktisadi Yürüyüş, S. 9, Yıl: 1, 15 Nisan 1940, s. 6-7.
• Görkey, Selman, “En Mühim İhraç Maddelerimiz Olan Pamuklarımız ve Batı Almanya”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 282, Yıl: 12, 31 Ekim 1951, s. 4, 14-15, 18, 30.
• Günver, Nizamettin, “Yurdumuzda Pamuk”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 283, Yıl: 12, Aralık 1951, s. 4, 20.
• “Hükümet Pamuk Mubayaasına Başladı”, Türk Dili, 20 Eylül 1939, No: 2486, s. 2.
• “Iğdır Pamuk Ovasını Sulayacak Kanala İlk Kazma Vuruldu”, Doğu, 17 Eylül 1938, No: 245, s. 1, 3.
• İnalcık, Halil, “Bursa XV. Asır Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar”, Belleten, C. XXIV, S. 93, Yıl: Ocak 1960, s. 45-102.
• _________, “Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1979-1980 Özel Sayısı, s. 1-66.
• “İplik Darlığı Devam Ediyor”, Haber, 2 Ekim 1940, No: 3097, s. 2.
• “ İplik ve Mensucat Fabrikalarındaki Pamuklara Hükümetçe El Kondu”, Bugün, 2 Ekim 1941, No: 336, s. 1.
• “Japonya’ya Pamuk Satıyoruz”, İzmir Postası, 18 Eylül 1934, No: 4008, s. 4.
• Keyder, Beysan, “Çukurova’da Sanayi Hareketleri”, Türk Ekonomisi, S. 138, Yıl: 12, Aralık 1954, s. 368-369.
• “Meclis Bayar’ın Nutku ile Açıldı”, Vatan, 2 Kasım 1952, No: 4118, s. 4.
• Olsen, Habil K.H., “Hububat Müstahsili Olarak Türkiye”, Çev. A. Fethi Açıl, Ziraat Dergisi, S. 131, Yıl: 15, Mart 1955, s. 45.
• Öcal Fatih Mehmet, Altıntaş Kıvanç, “Dördüncü Sanayi Devriminin Emek Piyasaları Üzerindeki Olası Etkilerinin İncelenmesi ve Çözüm Önerileri”, OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, C. 8, S. 15, Yıl: 8, Ağustos 2008, s. 2066-2092.
• “Pamuk Fiyatları”, Son Posta, 16 Eylül 1942, No: 4350, s. 1, 5.
• “Pamuk Fiyatları”, Yenigün, 4 Ekim 1939, No: 2296, s. 1.
• “Pamuk İpliği Buhranı Tevlit Edilmiş”, Tasviri Efkâr, 20 Eylül 1940, No: 4491-135, s. 2.
• “Pamuk İstihsalatımız Artırılacak”, Kurun, 22 Eylül 1935, No: 6358-298, s. 4.
• “Pamuk Kongresi”, Türk Ekonomisi, S. 93, Yıl: 9, Mart 1951, s. 81-84.
• “Pamuklu Mensucat İthali”, İkdam, 12 Ağustos 1939, No: 23300, s. 7.
• “Pamuk Mubayaası”, Yeni Sabah, 4 Ekim 1939, No: 512, s. 7.
• “Pamuk Standardizasyonu”, Tan, 26 Eylül 1942, No: 2553, s. 2.
• “Pamuk Tozunun Kilosu 60 Kuruş”, Türk Sözü, 30 Eylül 1942, No: 5518, s. 1.
• Pınar, Vedat, “Ziraî Kalkınma”, Tarım Davaları, S. 14, Yıl: 2, Haziran 1953, s. 7.
• Sabır Emel Ceyhun, Güzel Gülten, “Türkiye’de Pamuğun Standardizasyonu: Genel Bakış ve Son Durum”, Çukurova Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, C. 25, S. 1-2, Yıl: 2010, s. 1-16.
• “Sanayicilere Pamuk İpliği Verilecek”, Cumhuriyet, 17 Kasım 1947, No: 8352, s. 2.
• Seyda, Mahmut, “Karşılıklı Ticaret Münasebetlerimize Bir Bakış”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 283, Yıl: 12, Kasım 1951, s. 7, 9, 36.
• “Son Ticaret Anlaşmamız”, Türk Ekonomisi, S. 138, Yıl: 12, Aralık 1954, s. 357-360.
• “Şiddetli Bir Dolu Yağmuru Altı Bin Dönümlük Pamuğu Harap Etti”, Son Dakika, 2 Ekim 1939, No: 32, s. 1.
• Tarıman, Celal, “Türkiye’de Pamuk”, Ziraat Dergisi, S. 130, Yıl: 15, Şubat 1955, s. 1-4.
• Tataç, Ziya, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 32, Yıl: 4, Şubat 1946, s. 59-60.
• _________, “Olaylara Bakış, Ocak 1952, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S.104, Yıl: 10, Şubat 1952, s. 57-61.
• _________, “Olaylara Bakış, Nisan 1953, Ticaret Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 120, Yıl: 11, Haziran 1953, s. 181-184.
• _________, “Olaylara Bakış, Eylül 1953, Ziraat Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 125, Yıl: 11, Kasım 1953, s. 338-346.
• “Temiz Pamuklar”, Savaş, 19 Eylül 1934, No: 262, s. 1.
• Turgay, Necati, “Milli Gelir Kaynaklarımızdan Biri: Pamukçuluğumuz”, İktisadi Yürüyüş, 29 Ekim 1942 Tarihli Ziraat Fevkalade Sayısı, s. 9, 69.
• Uğur Muvaffak, Ülkü İrfan, “Pamuk Tarım Satış Kooperatifleri; 1949 ve 1950 Yılı Çalışmaları Hakkında Rapor”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 267, Yıl: 12, 15 Şubat 1951, s. 11-13, 16.
• Üstar, M. Faik, “Fiyat ve Stok Durumumuz”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 265, Yıl: 12, 15 Ocak 1951, s. 6, 22.
• _________, “İhracat Maddeleri Yükseliyor”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 266, Yıl: 12, 31 Ocak 1951, s. 18.
• _________, “Pamuk, Tiftik ve Yapağıya Talep Azalmıştır”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 267, Yıl: 12, 15 Şubat 1951, s. 18.
• ________, “Mahsul Vaziyeti İyi Gitmektedir”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 282, Yıl: 12, 31 Ekim 1951, s. 31.
• ________, “İthalat ve İhracat Bilançomuz”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 283, Yıl: 12, Kasım 1951, s. 5, 21.
• Yazman, Aslan Tufan, “Beyaz Altın”, İktisadi Yürüyüş, C. 2, S. 20, Yıl: 1, 16 Eylül 1940, s. 1.
• “Yerli Pamuk İşleyen Fabrikalar”, Son Telgraf, 17 Eylül 1937, No: 507-93-93, s. 3.
• Yurtoğlu, Nadir, “Cumhuriyet Dönemi Ziraatta Makineleşme Sürecinde Türkiye Zirai Donatım Kurumunun (TZDK) Yeri ve Önemi (1943-1960)”, Tarih Okulu Dergisi, S. 29, Yıl: Mart 2018, s. 277-312.
• _________, “İnönü Döneminde Türkiye’de Pamuk Üretimi ve Pamuk Politikası (1938-1950)”, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Belgi Dergisi, C. 1, S. 19, Yıl: Kış 2020, s. 1830-1858.
• “Ziraat Bankası Çukurova’da Pamuk Alıyor”, Vakit, 29 Eylül 1939, No: 7793, s. 3
• “Ziraat Bankası Çukurova’da Pamuk Almaya Başladı”, Ulus, 20 Eylül 1939, s. 2.
• “Ziraat Bankası Çukurova’da Pamuk Mubayaasına Başladı”, Yeni Mersin, 20 Eylül 1939, No: 3398, s. 2.
• “Ziraat Bankası Çukurova’dan Pamuk Satın Almaya başladı”, Aydın, 20 Eylül 1939, No: 637, s. 1.
• “Ziraat Bankası Pamuk Alıyor”, Ulus Sesi, 20 Eylül 1939, No: 1331, s. 1.
• Aydın, Adnan, Türkiye’de Tescillenmiş Bazı Ticari Pamuk Çeşitlerinin Moleküler Karakterizasyonu Üzerine Bir Araştırma, Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya, 2018.
• Damlıbağ, Fatih, Osmanlı Devletinde İhracat İçin Pamuk Üretimi (1860-1870) Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
• Evin, Bayram, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Çukurova’da Pamuk Üretimi (1850-1900), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş, 2016.
• Yaşar, Mustafa, Pamukta Türler Arası (Gossypium Hirsutum L. ve Gossypium Barbadense L.) Melezleme ile Verim ve Lif Teknolojik Özelliklerinin Genetik Analizi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Diyarbakır, 2018.
• Özbek, Nedim, “Türk Pamuklarında Standardizasyonun Gelişimi ve Türk Pamuklarının Durumu”, http://www.upk.org.tr/User_Files/editor/file/Turk%20 Pamuklarinda%20Standardizasyonun%20Gelisimi...pdf, Erişim Tarihi: 10.12.2020.