TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİNDE “SEMPATİ FIRTINASI”: ABD BAŞKAN YARDIMCISI LYNDON B. JOHNSON’IN TÜRKİYE ZİYARETİ (26-30 AĞUSTOS 1962)

Yıl 2022, Sayı: 70, 139 - 169, 01.05.2022

Gökhan Erdem , Ali Ümit Gönülal

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1097839

Öz

Bu makalede ABD Başkan Yardımcısı Lyndon Baines Johnson’ın 26-30 Ağustos 1962 tarihleri arasında Türkiye’ye yaptığı ziyaret siyasal ve sosyal boyutlarıyla ele alınmıştır. Ziyaret, Kennedy’nin göreve geldiği 1961 yılından itibaren ABD Yönetimi içinde Johnson’a biçilen “iyi niyet elçisi” görevi çerçevesinde planlanan ve Türkiye dışında 5 ülkeyi daha kapsayan bir gezinin parçasıdır. ABD Yönetimi ziyarete daha çok sembolik bir anlam yüklemiş, bu geziyi SSCB’nin genişleyen nüfuzuna ve güçlenmeye başlayan sosyalist hareketlere karşı müttefik ülkelere desteğini gösterme işlevi çerçevesinde kurgulamıştır. Johnson, gezisinin Türkiye ayağında Ankara, İzmir ve İstanbul’u ziyaret etmiştir. Türk tarafı açısından ziyaretin en önemli gündem maddesini ABD’nin ekonomik ve askeri yardımları oluşturmaktaydı. Johnson, Gürsel ve İnönü ile yaptığı görüşmelerde bu konuda Türk tarafını kesin bir taahhüde girmeden yatıştırmayı başarmıştır. Başkan Yardımcısı ABD’nin Türkiye’ye SSCB karşısında verdiği güvenceyi bir kez daha yinelemiştir. Ziyaretin başarısı, başta planlanan biçimine uygun olarak, Johnson’ın Türkiye’nin 3 kentinde on binlerce kişi tarafından karşılanması ve toplumun çok farklı kesimleriyle temas kurmayı başarmasıydı. Gösterilen ilgi, Türk toplumunu bu tip karşılamalar açısından fazla coşkulu bulmayan ABD’li diplomatları olduğu kadar Türk yetkilileri de şaşırtmıştı. Johnson kişisel özelliklerini kullanarak Türk kamuoyunda kendisine ve temsil ettiği ABD’ye yönelik bir “sempati fırtınası” oluşturmayı başarmıştı. Bu sempati fırtınası çok da uzun süreli olmayacak, hem Johnson’ın hem de ABD’nin imajı birkaç yıl içinde çok büyük oranda bozulacaktır.

Anahtar Kelimeler

ABD, Lyndon B. Johnson, Türk Dış Politikası, Türkiye-ABD İlişkileri, Ziyaret

“THE STORM OF SYMPATHY” IN TURKISH-USA RELATIONS: US VICE PRESIDENT LYNDON B. JOHNSON’S VISIT TO TURKEY (26-30 August 1962)

Öz

In this article, the visit of then Vice President of Lyndon Baines Johnson to Turkey between 26-31 August 1962 is evaluated with its political and social dimensions. That visit, was indeed within the part of US Administrations predetermined plan for Johnson’s role as a “ good will ambassador” after Kennedy took over the presidency and was in the schedule of Johnson’s program covering five countries in the region.US Administration attributed a rather symbolic function to that trip which would be instrumental to confirm the support of US to her allies against the rising influence of Soviet Union and increasing socialist activities at that time. Johnson, visited Ankara, Istanbul and Izmir in Turkey as a part of that trip. For Turkish side, most important item of the agenda of the visit was the US economic and military aids to Turkey. At the meetings with Gürsel and İnönü, Johnson managed to please the Turkish side without going into binding commitments regarding the aid issues. He reiterated the guarantee of USA to Turkey against the Soviet threats. But the essential success of the visit was, as originally planned, to had Johnson met with tens of thousands of Turkish people at the streets of three big cities and got him into contact with the people from the different segments of the society eventually. The dazzling attention of the people paid to Johnson during those visits was not only an unpredictable outcome for US diplomats who didn’t find Turkish people much enthusiastic on such occasions, but was equally surprising for the Turkish authorities. Indeed, Johnson was successful to develop a “storm of sympathy” for himself and for USA with the Turkish public opinion by using his personal qualities. But this storm of sympathy would be short lived and both Johnson’s and USA’s images would be tarnished to a great extent just in a couple of years.

Anahtar Kelimeler

Lyndon B. Johnson, Turkey-USA Relations, Turkish Foreign Policy, USA, Visit

Kaynakça

• TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA); National Archives and Records Administration (NARA); John F. Kennedy Library Archive (JFKL); Lyndon Johnson Library Archive (LBJL).
• Resmi Yayınlar: Resmi Gazete; Foreign Relations of the United States (FRUS).
• Ahmad, Feroz, Bedia Turgay Ahmad. Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1976.
• Ahmad, Feroz. Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Hil Yayınevi, 2. Baskı, 1996.
• Akyol, Mete. Yazamadıklarım. İstanbul: Yılmaz Yayınları, 1991.
• Armaoğlu, Fahir H. “Amerikan Belgelerinde 27 Mayıs Olayı”, Belleten. 60/227 (1996): 203-226.
• Atılgan, Gökhan. Yön-Devrim Hareketi: Kemalizm ile Marksizm Arasında Geleneksel Aydınlar. İstanbul: Yordam Kitap, 2. Baskı, 2018.
• Atmaca, Ayşe Ömür. “The Geopolitical Origins of Turkish-American Relations: Revisiting the Cold War Years”, All Azimuth. 3/1 (2014): 19-34.
• Aydemir, Talat. Hatıratım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• Başak, Zafer Z. Dış Yardım ve Ekonomik Etkileri Türkiye 1960-1970. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1977.
• Bilgiç, Tuba Ünlü. “The Roots of Anti-Americanism in Turkey 1945-1960”, Bilig. 72 (2015): 251-280.
• Boratav, Korkut. Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 6. Baskı, 1998.
• Borden, William S. “Defending Hegemony: American Foreign Economic Policy”, Kennedy’s Quest for Victory: American Foreign Policy 1961-1963. Ed. Thomas G. Paterson, New York: Oxford University Press, 1989, 57-85.
• Cleveland, William L. Modern Ortadoğu Tarihi. Çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
• Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Mrs. Johnson Türkiyede 26-30 Ağustos 1962, Amerikan Haberler Merkezi, Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1962.
• Çakır, M. Faruk. “Amerikan Bakış Açısından Türkiye’de 1957-60 Dönemi Siyasal Gelişmeleri ve Türk-Amerikan İlişkileri”, AÜSBF Dergisi. 59/1 (2004): 59-88.
• Dallek, Robert. Flawed Giant: Lyndon Johnson and His Times 1961-1973. New York: Oxford University Press, 1998.
• Dallek, Robert. An Unfinished Life John F. Kennedy, 1917-1963. New York: Little Brown and Company, 2003.
• Dallek, Robert. Lyndon B. Johnson: Portrait of a President. New York: Oxford University Press, 2003.
• David Andrew, Michael Holm. “The Kennedy Administration and the Battle over Foreign Aid: The Untold Story of the Clay Committee”, Diplomacy & Statecraft. 27/1 (2016): 65-92.
• Dikici, Mert, Yön Dergisi ve Türk Dış Politikası. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Dilek, Mehmet Sait. “ABD Başkanı Dwight David Eisenhower’ın (Ike) Aralık 1959’da Türkiye Ziyareti”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 46 (2010): 295-332.
• Erhan, Çağrı, “ABD İle İlişkiler”, Türk Dış Politikası. Cilt I, Ed. Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001, 681-715.
• Erken, Ali. “Türkiye’de Barış Gönüllüleri Programına Bir Bakış”, Avrasya Etüdleri. 48/2 (2015): 39-63.
• Ertüzün, Tevfik. “Türk Ekonomisinin 1923-1973 Döneminde Dış Yardım İlişkileri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. 30/1-4 (1970): 163-183.
• Fırat, Melek, Ömer Kürkçüoğlu. “Ortadoğu İle İlişkiler”, Türk Dış Politikası. Cilt I, Ed. Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001, 784-796.
• Gaddis, John Lewis. Strategies of Containment: A Critical Apprasil of American National Security Policy During the Cold War. New York: Oxford University Press, Revised Edition, 2005.
• Gaddis, John Lewis. Soğuk Savaş: Pazarlıklar, Casuslar, Yalanlar, Gerçek. Çev. Dilek Cenkçiler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Gerger, Haluk. Türk Dış Politikası’nın Ekonomi Politiği: Soğuk Savaş’tan Yeni Dünya Düzenine. İstanbul: Belge Yayınları, 2. Baskı, 1999.
• Glassman, John. Arms for the Arabs: The Soviet Union and the War in the Middle East. Baltimore: The John Hopkins University Press, 1975.
• Goodwin, Doris Kearns. Lyndon Johnson and the American Dream. New York: Open Road Integrated Media, 2015.
• Gökatalay, Semih. “Erken Soğuk Savaş Döneminde Türk-Amerikan Yakınlaşmasının Ankara Kent Kültürüne Etkileri”, Ankara Araştırmaları Dergisi. 6/2 (2018): 211-235.
• Güvenç, Serhat, Mesut Uyar. “Lost in Translation or Transformation? The Impact of American aid on the Turkish Military, 1947–60”, Cold War History. 22/1 (2021): 1-19.
• Hale, William. Turkish Politics and the Military. London and New York: Routledge, 1994.
• Harris, George S. Troubled Alliance Turkish-American Problems in Historical Perspective, 1945-1971. Washington: American Enterprise Institute, 1972.
• Herring, George C. From Colony to Superpower: U. S. Foreign Relations since 1776. New York: Oxford University Press, 2008.
• Johnson, Lyndon Baines. The Vantage Point: Perspectives On the Presidency 1963-1969. New York: Hec Public Affairs Foundation, 1971.
• Karpat, Kemal H. Turkey’s Politics: Transition to Multi Party System. Princeton: Princeton University Press, 1959.
• Kengor, Paul. “The Vice President, Secretary of State, and Foreign Policy”, Political Science Quarterly. 115/2 (2000): 175-199.
• Kennedy, Robert F. Thirteen Days, A Memoir of the Cuban Missile Crisis. London: W.W Norton Co., 1969.
• Keyder, Çağlar. Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları, 6. Baskı, 2000.
• Kurat, Akdes Nimet. Başkan Lyndon B. Johnson ve A.B.D. Cumhurbaşkanlığı. Ankara: Dost Yayınları, 1964.
• Lerner, Mitchell. “A Big Tree of Peace and Justice: The Vice Presidential Travels of Lyndon Johnson”, Diplomatic History. 34/2 (2010): 357-393.
• Mahajani, Usha. “Kennedy and Strategy of Aid: The Clay Report and Aid”, The Western Political Quarterly. 18/3 (1965): 656-668.
• McGhee, George. The US-Turkish- NATO Middle East Connection. New York: Palgrave Mcmillan, 1990.
• Miller, Merle. Lyndon, An Oral Biography. New York: Ballantine Books, 1980.
• Nash, Philip. The Other Missiles of October Eisenhower, Kennedy and the Jupiters 1957-1963. Chapel Hill&London: University of North Carolina Press, 1997.
• Orkunt, Sezai. Türkiye-ABD Askeri İlişkileri. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1978.
• Öymen, Örsan. Bir İhtilal Daha Var. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1986.
• Özcan, Feridun Cemil. “U. S. Aid and Turkish Macroeconomic Policy: A Narration of the Aid Bargain Process in the 1946-1958 Period”, The Turkish Yearbook of International Relations. 34 (2003): 119-136.
• Özdağ, Ümit. Menderes Dönemi Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali. İstanbul: Boyut, 1997.
• Özdemir, Hikmet. Kalkınmada Bir Strateji Arayışı: Yön Hareketi. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1986.
• Pamuk, Şevket. Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 13. Baskı, 2021.
• Sander, Oral. “Türkiye’nin Batı Bağlantısı I: ABD ve Türkiye”, AÜSBF Dergisi. 34/1 (1979): 63-86.
• Sander, Oral. “Türk Dış Politikasında Sürekliliğin Nedenleri,” AÜSBF Dergisi. 35/3-4 (1982): 105-124.
• Sander, Oral. Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964. Ankara: İmge Kitabevi, 2016.
• Schick, Irvin Cemil, Ertuğrul Ahmet Tonak. “Uluslararası Boyut: Ticaret, Yardım ve Borçlanma”, Geçiş Sürecinde Türkiye. Ed. Irvin C. Schick, E. Ahmet Tonak, İstanbul: Belge Yayınları, 5. Baskı, 2006, 354-385.
• Sever, Ayşegül. “Yeni Bulgular Işığında 1962 Küba Krizi ve Türkiye”, AÜSBF Dergisi. 52/1 (1997): 647-660.
• Seydi, Süleyman. “Turkish-American Relations and the Cuban Missile Crisis, 1957-63”, Middle Eastern Studies. 46/3 (2010): 433-455.
• Sezer, Duygu. Kamuoyu ve Dış Politika. Ankara: AÜSBF Yayınları, 1972.
• Soysal, Murat. “Barış Gönüllüleri ve Türkiye’deki Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 56 (2015): 113-146.
• Sülker, Kemal. 100 Soruda Türkiye’de İşçi Hareketi. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 3. Baskı, 1976.
• Şahin, Haluk. Johnson Mektubu. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları, 2019.
• Tellal, Erel. SSCB-Türkiye İlişkileri 1953-1964. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Yayınları, 2000.
• Thomas, Theresa Ann. “Raymond Arthur Hare”, Notable US Ambassadors Since 1775: A Biographical Dictionary. Ed. Cathal J. Nolan, Westport: Greenwood Press, 1997, 130-136.
• Toker, Metin. Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları: İnönü’nün Son Başbakanlığı 1961-1965. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2. Baskı, 1992.
• Uslu, Nasuh. Türk Amerikan İlişkileri. Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları, 2000.
• Ünsal, Artun. Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
• Yavuzalp, Ercüment. Liderlerimiz ve Dış Politika. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1996.
• Süreli Yayınlar: Akis; Akşam; Cumhuriyet; Dünya; Hürriyet; Knoxville News Sentinel; Madera Tribune; Milliyet; New York Times; Tercüman; Time; Ulus; Vakit; Washington Post; Yeni Gün Yön.