1930 İSTANBUL BELEDİYE SEÇİMLERİNDE SERBEST CUMHURİYET FIRKASI’NIN YAHUDİ ADAYLARI ve YAHUDİ SEÇMENLER

Yıl 2022, Sayı: 71, 124 - 145, 27.11.2022

Mehmet Ali Duran

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1126940

Öz

1930 yılında gerçekleşen belediye seçimleri Türkiye’deki modern anlamda belediyecilik ve yerel yönetim yapılanması için büyük bir gelişme teşkil etmiştir. Bu seçimler aynı zamanda Türk demokrasi tarihinde de seçim sistemi ve çok partili hayata geçiş için önemli bir deneme olmuştur. Bu seçimler günümüze kadar hem yerel yönetimler hem de demokrasi alanında süregelen birçok konuda olumlu veya olumsuz anlamda bir başlangıç olmuştur. Bu seçimler hem demokrasi hem yerel yönetimler hem de kadın hakları açısından bir kırılma olarak kabul edilebilir. Türk kadını ilk kez seçme seçilme hakkını kullanmıştır.
SCF’nin kuruluşunun Türk siyasal tarihi için getirdiği diğer bir yenilik de gayrimüslimlere seçilme hakkı tanıyarak Yahudi, Rum, Ermeni adaylar göstermesi olmuştur. İstanbul’da gösterilmiş Yahudi adaylar hem seçimlerde oyların SCF’ye yönelişlerine hem de seçim propagandalarında Yahudilerin de yer almasına neden olmuştur. İstanbul’daki belediye seçimlerinde Yahudilerin yoğun olarak yaşadığı ilçelerde bu cemaate mensup erkek ve kadınların SCF lehine oldukları, seçimlerde bu fırka için çalıştıkları görülmüştür. Çalışmada; Türk siyasetinde önemli bir dönüm noktası olan Serbest Cumhuriyet Fırkasının (SCF) kuruluşu, 1930 belediye seçimleri, fırkanın İstanbul teşkilatı ve Gayrimüslimler özelinde Yahudilerin ilişkisi incelenmiştir. Ayrıca İstanbul belediye seçimlerinde buradaki Yahudilerin siyasetteki rolünün önemine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Serbest Cumhuriyet Fırkası, Siyasi Faaliyetler, Cumhuriyet Halk Fırkası, Gayrimüslimler, Yahudiler., Serbest Cumhuriyet Fırkası, Siyasi Faaliyetler, Cumhuriyet Halk Fırkası, Gayrimüslimler, Yahudiler., Free Republican Party, Political Activities, Republican People’s Party, non-muslims, Jewish people.

THE JEWISH CANDIDATES OF THE FREE REPUBLIC PARTY AND THE JEWISH VOTERS IN THE 1930 MUNICIPAL ELECTIONS

Öz

Municipal elections of 1930 represent a great improvement in terms of modern municipalism and local authority reorganisation. These elections also stand for an important new practice in the democracy history of Turkey regarding the election system and transition to a multi-party era. They represent a positive and/or negative beginning for many issues ongoing in terms of municipalities and democracy until today. These elections are also regarded as a turning point in terms of democracy, local authorities and women’s rights. It was the first time Turkish women had the right to vote and stand for election.
Another reform led by the foundation of Free Republican Party in Turkish political history is giving non-muslims the right to vote and stand for elections which brought Jewish, Rum and Armenian candidates. The Jewish candidates of Istanbul caused both an influx of votes to Free Republican Party and the presence of Jewish people in election propagandas. It is seen that the districts with higher population of Jewish people in Istanbul were in favor of Free Republican Party and that these people worked for that party. Foundation of Free Republican Party, municipal elections of 1930 and also the relation of Jewish people in terms of Istanbul organisation of the party and specfically non-muslims are analyzed in this work. Also; the importance of regarding Jewish people in Istanbul politics is referred.

Anahtar Kelimeler

Free Republican Party, Political Activities, Republican People’s Party, non-muslims, Jewish people.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi (BCA) /T.C. Resmi gazete /TBMM Zabıt Ceridesi
• Ağaoğlu, Ahmet, Serbest Fırka Hatırları, İstanbul: Baha Matbaası, 1969.
• Akşin, Sina, Kısa 20. Yüzyıl Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 5. Baskı, 2017.
• Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, Atatürk’ün Doğumundan Ölümüne Kadar, İstanbul: Pozitif Yayınları, 2012.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal 1922-1938, Cilt 3, İstanbul: Remzi Kitabevi, 11. Baskı, 1992.
• Bali, Rıfat N., Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945), İstanbul: İletişim Yayınları, 9. Baskı, 2017.
• Balkaya, İhsan Sabri , Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1980- 7 Mayıs 1943), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.
• Findley, Carter V., Modern Türkiye Tarihi, Çev. Güneş Ayas, İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Goloğlu, Mahmut, Devrimler ve Tepkiler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Baskı, 2017.
• İlmen, Süreyya, Dört Ay Yaşamış Olan Zavallı Serbest Fırka, İstanbul: Muallim Fuad Gücüyener Yayınevi, 1951.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İstanbul: İletişim Yayınları, 9. Baskı,2018.
• Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları, 4. Baskı, 2013.
• Karpat, Kemal H., Türk Siyasi Tarihi, Çev. Ceren Elitez, İstanbul: Timaş Yayınları, 6. Baskı, 2015.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür Turna, Ankara: Arkadaş Yayınları, 7. Baskı, 2014.
• Mango, Andrew, Atatürk Modern Türkiye’nin Kurucusu, Çev. Füsun Doruker, İstanbul: Remzi Kitabevi, 9. Baskı, 2012.
• Okyar, Ali Fethi , Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Öldü?, Haz. Nermin Kırdar, İstanbul: 1987.
• Serbest Cumhuriyet Fırkasının Yasası, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1930.
• Soyak, Hasan Rıza , Atatürk’ten Hatıralar, Cilt II, İstanbul: Yapı Kredi Bankası A.Ş, 1973.
• Tunçay, Mete,Türkiye Cumhuriyet’inde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması 1923-1931, İstanbul: Tarih Vakfı Kültür Yayınları, 6. Baskı, 2012.
• Uran, Hilmi , Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950), İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• Us, Asım , Gördüklerim Duyduklarım Duygularım, İstanbul, Vakit Matbaası, 1964.
• Yetkin, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, İstanbul: Otopsi Yayınları, 3. Baskı, 2004.
• Yetkin, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, İstanbul: Karacan Yayınları, 1982.