MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI’NA BAKIŞI

Yıl 2023, Sayı: 73, 25 - 40, 29.10.2023

Erol Akcan

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1315179

Öz

Türkiye’de siyasî fırkaların ortaya çıkışı ve fırkalar arasındaki mücadeleler, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yaşanmıştır. Birinci Dünya Harbi yıllarında kesintiye uğrayan fırkalar arası mücadele, Mütareke’yle birlikte yeniden canlanmıştır. Mustafa Kemal Paşa başta olmak üzere Cumhuriyet’in asker-sivil kurucu elitlerinin büyük çoğunluğu, bahsi edilen mücadelelerin yaşandığı bir gelenekten gelmiştir. Mustafa Kemal Paşa, Lozan Barış Antlaşması’nın başlangıcında kamuoyuna duyurduğu gibi, Cumhuriyet’in ilanından hemen önce Halk Fırkası adıyla bir fırka kurmuştur. Bu fırkayı, toplumun bütün fertlerini ve sınıflarını kapsayacak şekilde tasavvur etmiştir. Mustafa Kemal Paşa, barış sürecinde ve sonrasında bir muhalefet fırkasının varlığına olumlu yaklaşmamıştır. II. Meclis’i oluşturacak olan milletvekillerini belirleyen 1923 seçimleri sürecinde bu şekilde bir tutum sergilemiştir. Cumhuriyet’in ilk muhalefet fırkası olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF)’nin doğuşu, Mustafa Kemal Paşa açısından beklenen, arzu edilen bir gelişme olmamıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın ve siyasî iktidarın aksine TCF’nin ortaya çıkmasından aylar önce, basında bir muhalefet fırkasına olan ihtiyacı dile getiren, Mustafa Kemal Paşa’nın fırkalara karşı alması gereken vaziyeti sorgulayan yazılar çıkmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın TCF’ye olan bakışı, kamuoyuna yansıtılan görüşleri istisna tutulacak olursa, en başından itibaren fazla bir değişim geçirmemiştir. Bu çalışma, Mustafa Kemal Paşa’nın, TCF’ye olan bakışını ortaya koymak, bu konudaki var olan boşluğu doldurmak amacıyla yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Basın, Cumhuriyet Halk Fırkası, Macartney, Mustafa Kemal Paşa, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

MUSTAFA KEMAL PASHA’S VIEW OF THE PROGRESSIVE REPUBLICAN PARTY

Öz

The emergence of the political factions in Turkey and the struggles between the factions took place after the declaration of the Second Constitutional Monarchy. The struggle between the political parties, which was interrupted during World War I, was revived with the Armistice. The vast majority of the military-civilian founding elites of the Republic, led by Mustafa Kemal Pasha, came from a tradition of the aforementioned struggles. As Mustafa Kemal Pasha publicly announced at the beginning of the Lausanne Peace Treaty, just before the proclamation of the Republic, he founded a political party called the People’s Party. He envisioned this party to encompass all individuals and classes of society. Mustafa Kemal Pasha did not favor the existence of an opposition party during and after the peace process. This was his attitude during the 1923 elections that determined the deputies who would constitute the Second Assembly. The birth of the Progressive Republican Party (PRP), the first opposition party of the Republic, was not an expected or desired development for Mustafa Kemal Pasha. Contrary to Mustafa Kemal Pasha and the political power, months before the emergence of the PRP, articles appeared in the press expressing the need for an opposition party and questioning the position Mustafa Kemal Pasha should take against the political parties. Mustafa Kemal Pasha’s view of the PRP, with the exception of his publicized views, did not change much from the very beginning. This study was conducted in order to reveal Mustafa Kemal Pasha’s view of the PRP and to fill the existing gap on this subject.

Anahtar Kelimeler

Macartney, Mustafa Kemal Pasha, Press, Progressive Republican Party, Republican People's Party

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Ağaoğlu Ahmet, “Bitaraflık ve Bir Taraflık” Hakimiyet-i Milliye, 24 Eylül 1924, No. 1229. Ahmet Cevdet, “Fırkacılık”, İkdam, 10 Temmuz 1924, No: 9796.
• Ahmet Emin, “Bitaraflık ve Bir Taraflık” Vatan, 19 Eylül 1924, No. 517.
• Akcan, Erol. “1923 Seçim Sürecinde “İttihatçılar” ve “İttihat ve Terakki””, History Studies, 11/6, (Aralık 2019) 2039-2066.
• Atatürk, Kemal. Nutuk 1919-1927, Yayına Hazırlayan: Zeynep Korkmaz, Ankara: ATAM, 2002.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997, 51-52.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. Tamim ve Telgrafları, Yayına Hazırlayanlar: Sadi Borak- Dr. Utkan Kocatürk, C. V, Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1972.
• Ateş, Nevin Yurtsever. Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1994.
• Celal Nuri, “Dahiliye Vekili Recep Bey’e”, İleri, 11 Temmuz 1924, No: 2297.
• Celal Nuri, “Program”, İleri, 28 Mayıs 1924, No: 2253.
• Celal Nuri, “Üç Çarh”, İleri, 30 Haziran 1924, No: 2286.
• Celal Nuri, “Yakın Bir Tarihten”, İleri, 2 Temmuz 1924, No: 2288.
• Demirel, Ahmet. Ali Şükrü Bey’in Tan Gazetesi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• Demirel, Ahmet. İlk Meclis’in Vekilleri. Millî Mücadele Döneminde Seçimler, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Fevzi Lütfi, “Bir Taraf, Bitaraf” Son Telgraf, 18 Eylül 1924, No. 94.
• Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, Yayına Hazırlayan: Arı İnan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1982.
• Hüseyin Cahit, “Bazı İzahat” Tanin, 27 Temmuz 1924, No: 641.
• Hüseyin Cahit, “Bitaraf ve Bir Taraf” Tanin, 19 Eylül 1924, No. 695.
• Hüseyin Cahit, “Dahiliye Vekilinin Nutku”, Tanin, 19 Ağustos 1924, No: 664.
• Hüseyin Cahit, “Fırkalar Arasında”, Tanin, 30 Kanun-ı Sani 1925, No: 827.
• Hüseyin Cahit, “Fırkalardan Ne İsteriz”, Tanin, 9 Teşrin-i Evvel 1924, No: 715.
• Hüseyin Cahit, “Fırkalardan Tevahhuş”, Tanin,10 Teşrin-i Evvel 1924, No: 716.
• Hüseyin Cahit, “Mebuslar Hükümeti Sıkıştıracakmış”, Tanin, 19 Teşrin-i Evvel 1924, No: 725.
• Hüseyin Cahit, “Muhalefet Bahisleri”, Tanin, 22 Teşrin-i Evvel 1924, No: 728.
• İsmail Müştak, “Fırka, Fırkalar”, Tanin, 21 Teşrin-i Evvel 1924, No: 727.
• İsmail Müştak, “Komitecilik, Fırkacılık”, Tanin, 22 Ağustos 1924, No: 667.
• İsmail Müştak, “Nazımlık Vazifesi” İstiklal, 27 Kanun-ı Sani 1925, No: 58.
• İzmit Mebusu Şükrü, “Yunus Nadi Bey’e Yanıt” İstiklal, 27 Kanun-ı Evvel 1924, No: 27.
• Önder, Mehmet. Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1975, 248.
• Özoğlu, Hakan. Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası, Çeviri: Zuhal Bilgin, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2. Baskı, 2016.
• Sadri Edhem, “Fırka ve Fırkacılık”, Son Telgraf, 22 Ağustos 1924, No: 67.
• Sadri Edhem, “Yine Fırkacılık Bahsi”, Son Telgraf, 10 Teşrin-i Evvel 1924, No:116.
• Sezgin, Ömür, Gencay Şaylan, “Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul: İletişim Yayınları, 1983: 2043-2051.
• Suphi Nuri, “Bir Tefsir” Son Telgraf, 21 Eylül 1924, No. 97.
• Suphi Nuri, “Fırkacılık”, Son Telgraf, 23 Haziran 1924, No: 10.
• Suphi Nuri, “Nereye, Niçin”, İleri, 2 Haziran 1924, No: 2258.
• Şimşir, Bilal N. İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C. V, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2005.
• Tunçay, Mete. Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931) İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2005.
• Yeşil, Ahmet. “Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Siyasi Kimliği”, Türkler, C. 16, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002: 546-551.
• Yeşil, Ahmet. Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk Teşkilatlı Muhalefet Hareketi. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Ankara: Cedit Neşriyat, 2002.
• Yunus Nadi, “Ahmet Şükrü Beyefendinin Cevabına Cevabımız” Cumhuriyet, 28 Kanun-ı Evvel 1924, No: 231. Yunus Nadi, “Bir Taraflık, Bitaraflık” Cumhuriyet, 20 Eylül 1924, No. 134.
• Yunus Nadi, “Şükrü Bey’in Beyanatı” Cumhuriyet, 25 Kanun-ı Evvel 1924, No: 228.
• Yüceer, Saime. “Cumhuriyet Dönemi Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde İlk Girişim: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Türkler, C. 16, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002: 534- 543. Zürcher, Erik Jan. “Atatürk ve Multi-party Democracy in 1924”, I. Uluslararası Atatürk Sempozyumu (Açılış Konuşmaları-Bildiriler) (Eylül 1987) Ankara: ATAM, 1994, 729-735. Zürcher, Erik Jan. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925), İstanbul: İletişim Yayınları, 7. Baskı, 2021.