FROM ATATÜRK’S WINDOW THE TGNA AND 1921 DATED CONSTITUTION

Yıl 2023, Sayı: 73, 153 - 173, 29.10.2023

Enes Demir

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1315762

Öz

Following the First World War, Ottoman territories were invaded from multiple directions and the government was rendered dysfunctional by the outright occupation of the capital, Istanbul. Thereafter, the Grand National Assembly (TBMM) was established in Ankara on April 23, 1920 under the leadership of the National Struggle Movement. Having assumed important tasks amidst this period of crisis, on January 20, 1921, the Grand National Assembly enacted the Organization-ı Esâsiye, which declared that sovereignty belonged to the nation, thus paving the way to the Republic.
In this article, the role and importance of the TBMM, the executive body of the National Struggle, and its Constitution are discussed from the perspective of Mustafa Kemal Atatürk, the leader of this struggle, and its impact on the road to the Republic is presented. The sources of the study, which has been prepared using qualitative analysis, includes references on Atatürk and relevant literature in this field.

Anahtar Kelimeler

National Struggle, Mustafa Kemal Pasha (Ataturk), The Turkish Grand National Assembly, Constitution, (Teşkilat-ı Esâsiye), Republic.

ATATÜRK’ÜN PERSPEKTİFİNDEN TBMM VE 1921 TARİHLİ TEŞKİLÂT-I ESÂSİYE KANUNU

Öz

Birinci Dünya Savaşı sonrası Osmanlı toprakları, birçok cihetten işgal edilmiş; başkent İstanbul’un da resmen işgaliyle hükûmet işlevsiz bırakılmıştır. Bunun üzerine, Millî Mücadele Hareketi’nin öncülüğünde Ankara’da Büyük Millet Meclisi (TBMM) 23 Nisan 1920’de açılmıştır. Kritik bir dönemde önemli görevler üstlenen TBMM, 20 Ocak 1921’de egemenliğin millete ait olduğunu resmileştiren Teşkilât-ı Esâsiye’yi yürürlüğe koymuş; böylece Cumhuriyet’e giden yolu da açmıştır.
Bu kapsamda makalede, Millî Mücadele’nin icra organı TBMM’nin üstlendiği fonksiyon ile hazırladığı Teşkilât-ı Esâsiye’nin yeri ve önemi, bu mücadelenin lideri Mustafa Kemal Paşa’nın (Atatürk) perspektifinden ele alınmıştır. Böylece Millî Mücadele’de TBMM ve Anayasasının, Cumhuriyete giden yoldaki belirleyici etkisinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Nitel analiz yöntemiyle hazırlanan çalışmanın kaynaklarını Atatürk’e ilişkin başvuru eserleri ile bu alandaki literatür ihtiva etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Millî Mücadele, Mustafa Kemal Paşa (Atatürk), TBMM, Anayasa, (Teşkilât-ı Esâsiye), Cumhuriyet.

Kaynakça

• Akandere, Osman, “Atatürk'ün İzmit Basın Toplantısı (16- 17 Ocak 1923) ve Bu Toplantıda Verilen Önemli Mesajlar”, Selçuk İletişim Dergisi, 2/1, (2001): 124-136.
• Akın, Rıdvan. “1921 Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu’nun Hukuk Tarihimizdeki Önemi”, I. Türk Hukuk Kongresi Tarihi Bildirileri, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2014.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1919-1938) (Açıklamalı Dizin İle), Cilt I-II-III, Ankara: ATAM Yayınları, 5. Baskı, 2006.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV (Açıklamalı Dizin İle). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
• Atay, Ender Ethem, “Anayasa Kavramının Tanımı, Hazırlanması ve Değiştirilmesi Arasındaki İlişki”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12/1, (2008): 503-550.
• Aydın, Mehmet Akif. “1921 Tarihli Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu ve Getirdiği Yasama Anlayışı”, 100. Yıl Perspektifiyle 1921 Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu ve Millî Egemenlik, Ed. Haluk Alkan, Ahmet Köroğlu, Ankara: TBMM Basımevi, 2023: 3-19.
• Aydın, Mehmet Akif. “Kanûn-ı Esâsî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 24, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2001: 328-330.
• Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (1916-1922). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2003.
• Budak, Mustafa. “1921 Tarihli Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu’nun Kabulü Sürecinde İç ve Dış Sıyası Gelişmeler”, 100. Yıl Perspektifiyle 1921 Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu ve Millî Egemenlik, Ed. Haluk Alkan, Ahmet Köroğlu, Ankara: TBMM Basımevi, 2023: 97-113.
• Budak, Mustafa. İdealden Gerçeğe Misâk-ı Millî’den Lozan’a Dış Politika. İstanbul: Küre Yayınları, 5. Baskı, 2014.
• Ceylan, Ayhan. “Osmanlı Anayasacılığı ve 1921 Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu’na Yansımaları”, 100. Yıl Perspektifiyle 1921 Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu ve Millî Egemenlik, Ed. Haluk Alkan, Ahmet Köroğlu, Ankara: TBMM Basımevi, 2023: 117-135.
• Çalen, Mehmet Kaan. “1876 Kanun-i Esasîsi’ne Göre Osmanlı Devlet ve Toplum Düzeni”, Millî Egemenlik ve Demokrasi, Ed. Celalettin Vatandaş, Sezai Öztaş, Miray Özden, Ankara: TBMM Basımevi, 2022: 215-226. Çevik, Zeki. “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti Rejiminin İlk Anayasası: Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 26, (Mart 2012): 27-38.
• Eren, Abdurrahman. “Kurucu İktidar Yetkisi Açısından 1921 Anayasası’nın Kabulü ve Uğradığı Değişiklikler”, 100. Yıl Perspektifiyle 1921 Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu ve Millî Egemenlik, Ed. Haluk Alkan, Ahmet Köroğlu, Ankara: TBMM Basımevi, 2023: 151-158.
• Güneş, İhsan. Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1997.
• Güneş, İhsan. “Teşkilati Esâsiye Kanunu’nun (1921 Anayasası’nın) Yapılış Süreci”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20/2, (2020): 233-256.
• Güneş, İhsan. “Türkiye Büyük Millet Meclisi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 41, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012: 593-596.
• Hanioğlu, M. Şükrü. “Meşrûtiyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2004: 388-393.
• Kansu, Mazhar Müfit. Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber. Cilt 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, 1986.
• Karaca, Taha Niyazi. Son Osmanlı Meclis-i Mebûsan Seçimleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004. Kemal Atatürk. Nutuk 1919-1920. Cilt 1, Yay. Haz. Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 10. Baskı, 1970.
• Kemal Atatürk. Nutuk 1920-1927. Cilt 2, Yay. Haz. Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 9. Baskı, 1969.
• Kemal Atatürk. Nutuk Vesikalar. Cilt 3, Yay. Haz. Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 10. Baskı., 1969.
• Kemal, İlteriş, Lozan’ın Deşifresi. Kripto Yayınları, Ankara 2018.
• Kili, Suna, A. Şeref, Gözübüyük. Sened-i İttifak’tan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, Yenilenmiş 3. Baskı, 2006.
• Küçük, Cevdet. “Mehmed VI”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 28, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2003: 422-430.
• Millî Egemenlik Belgeleri. TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı, Der. Sefer Yazıcı, Ankara: TBMM Basımevi, 2015.
• Narin, Serdar. “1921 Anayasası’nın Genel Özellikleri Bağlamında Yer Yönünden Yerinden Yönetimler ve Siyasal Özerkliğin Reddi”, İzmir Barosu Dergisi, 83/3, (2018): 79-109.
• Mutlu, Sevda. “Atatürk’ün Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Geçişte Rejim Stratejileri: Atatürk’ün TBMM Açılış Konuşmalarının İçerik Analizi (1920-1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30/90, (2014): 83-114.
• OrtaylI, İlber. Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat, 3. Baskı, 2008.
• Ökçün, A. Gündüz. Türkiye İktisat Kongresi. Ankara: AÜSBF Yayınları, 1971.
• Örenç, Ali Fuat. Yakınçağ Tarihine Giriş (1789-1918). İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2011.
• Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923. Yay. Haz. Fahri Çoker ve Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu, Cilt 1, Ankara: TBMM Vakfı Yayınları, 1994.
• Soysal, Mümtaz, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, İstanbul: Gerçek Yayınevi, 6. Baskı, 1986.
• Tanör, Bülent. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 5. Baskı, 2000. Tansel, Selahattin. Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. Cilt I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019. Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Gelişmeler [1876-1938], İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Turan, Namık Sinan. “Monark Hâkimiyetinden Hâkimiyet-i Milliyeye” Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Politik Kültürde Egemenliğin Kaynağı Tartışmaları”, 100. Yıl Perspektifiyle 1921 Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu ve Millî Egemenlik, Ed. Haluk Alkan, Ahmet Köroğlu, Ankara: TBMM Basımevi, 2023: 41-96.
• Yalçın, Durmuş vd. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2012.
• Yamaç, Müzehher. “Türkiye Devleti’nin İlk Anayasası 1921 Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı, (Kasım 2020): 204-220. Yavuz, Ünsal. “İngiliz ve Fransız Resmî Belgelerinde İstanbul’un İşgalini (16 Mart 1920) Hazırlayan Gelişmeler”, Belleten Dergisi, 56/217, (Aralık 1992): 963-984.
• Yücel, M. Serhan. Türkiye’nin Siyasal Partileri (1859-2005). İstanbul: Alfa Yayınları, 2006.