THE ROLE OF CINEMA IN NATIONAL DAY CELEBRATIONS DURING ATATURK'S PERIOD

Yıl 2023, Sayı: 73, 287 - 304, 29.10.2023

Meryem Orakçı

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1352693

Öz

Cinema was one of the areas that were given importance and wanted to be developed during the Atatürk period, and cinema was seen as a tool for the establishment of the new regime and revolutions. The fact that it is not necessary to know how to read and write to be a movie audience and that it can reach uneducated audiences has brought cinema to the fore. On the other hand, in the Republic of Turkey, which was established after the War of Independence, the important turning points of the National Struggle were accepted as national holidays and the celebration of these holidays was seen as an opportunity in many ways. It was emphasized that common pains were passed and a common struggle was carried out during national holidays, and the feeling of national unity and solidarity was desired to be established. Again, on the occasion of these days, it is aimed to bring people from all classes together and to adopt the holidays by all classes. During the Atatürk period, when great celebration ceremonies were organized in the capital Ankara, cinema was included in the celebration programs within the possibilities. Particularly during the National Struggle period and the development of the Republic of Turkey, it was requested that the limited number of films made reach a larger audience during the holidays. This aim has been tried to be realized especially with the cinema activity of Ankara People’s House. In this study, the role of cinema in national holidays will be discussed from different aspects such as the films shown in the celebrations in Ankara, the filming of the celebrations, the cinema works of the People’s House.

Anahtar Kelimeler

ANKARA, ATATÜRK PERIOD, CİNEMA, NATIONAL HOLIDAY, PEOPLE'S HOUSE

ATATÜRK DÖNEMİNDEKİ MİLLİ BAYRAM KUTLAMALARINDA SİNEMANIN ROLÜ

Öz

Atatürk döneminde önem verilen ve gelişmesi istenen alanlardan biri sinema olmuş ve sinema yeni rejimin ve devrimlerin yerleştirilmesinin bir aracı olarak görülmüştür. Film izleyicisi olmak için okuma yazma bilmek gerekmemesi, eğitimsiz kitlelere de ulaşabilmesi sinemayı ön plana çıkarmıştır. Diğer yandan Kurtuluş Savaşının ardından kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nde Milli Mücadelenin önemli dönüm noktaları milli bayram olarak kabul edilmiş ve bu bayramların kutlanması birçok yönden bir fırsat olarak görülmüştür. Milli bayramlarda ortak acılardan geçildiği ve ortak bir mücadele yürütüldüğü vurgulanarak, milli birlik ve beraberlik hissinin yerleşmesi istenmiştir. Yine bu günler vesilesiyle her sınıftan halkın kaynaşması, bayramların her kesim tarafından benimsenmesi hedeflenmiştir. Başkent Ankara’da büyük kutlama törenlerinin organize edildiği Atatürk döneminde, imkanlar dahilinde sinema da kutlama programlarına dahil edilmiştir. Özellikle Millî Mücadele dönemine, Türkiye Cumhuriyeti’nin gelişimine yönelik çekilen sayılı filmin, bayramlarda daha kalabalık bir halk kitlesine ulaşması istenmiştir. Bu amaç özellikle Ankara Halkevinin sinema faaliyetiyle hayata geçirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada Ankara’da kutlamalarda gösterilen filmler, kutlamaların filme alınması, Halkevinin sinema çalışmaları gibi farklı yönlerden milli bayramlarda sinemanın rolü ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

ANKARA, ATATÜRK DÖNEMİ, HALKEVİ, MİLLİ BAYRAM, SİNEMA

Kaynakça

• Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 300000 Yurddaşı Çatısı Altında Topladı, Ankara: Ulus Basımevi, 1936.
• Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 384793 Yurddaşı Çatısı Altında Topladı, Ankara: Ulus Basımevi, 1937.
• Ankara Halkevi 475.651 Yurddaşı Çatısı Altında Topladı 1937-1938, Ankara: Ulus Basımevi, 1938.
• Adadağ, Özgür, “Halkevlerinde Sinema Faaliyetini Yaygınlaştırma Çabaları ve Sınırlılıklar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXVII/1, 2022: 1-25.
• Akbulut, Dursun Ali, “Samsun’un “Gazi Günü” Ya da 19 Mayıs”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: IX, Sayı: 33, 1995: 1-8.
• Beyoğlu, Süleyman, İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Sineması (1895-1939), İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Biryıldız, Esra, “Atatürk ve Sinema”, Marmara İletişim Dergisi, Sayı: 7, Temmuz 1994: 251-256.
• Çeçen, Anıl, Halkevleri, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1990.
• Çolak, Filiz, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Meclis-i Mebusan’da Milli Bayram Tartışmaları, Osmanlı İstanbul’u V- V. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri, Editörler: Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız, Emrah Safa Gürcan, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul: 2018: 785-809.
• Çeliktemel-Thomen, Özde, “Halkevleri’nde Eğitici Sinema Repertuarı: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Sinema, Eğitim, Propaganda (1923-1945)”, Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı:2, Yıl: 2015: 49-75.
• ______________________________, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sinema ve Propaganda”, Kurgu Online International Journal od Communication Studies, vol.2, June 2010: 1-17.
• Filmer, Cemil, Hatıralar. İstanbul: Emek Matbaacılık, 1994.
• Hamit Zübeyr, “Halk Terbiyesi Vasıtaları”, Ülkü, Cilt:1, sayı 2, 1933: 152-159.
• Gökmen, Mustafa. Başlangıçtan 1950’ye Kadar Türk Sinema Tarihi ve Eski İstanbul Sinemaları. İstanbul: Denetim Ajans, 1989.
• Güvemli, Zahir, Sinema Tarihi, İstanbul: Varlık Yayınları, 1960.
• İlyas, Ahmet, “Yerel Basına Göre 1935-1950 Yılları Arasında Urfa’da Mahalli ve Milli Bayram Kutlamaları”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 8, Cilt: 8, Sayı: 16, Güz 2018: 201-215.
• Karagözoğlu, İnal. Ankara’da Sinemalar Vardı. İstanbul: Bileşim Yayınevi, 2004.
• Lüleci Yalçın, “Merkez Ordu Sinema Dairesi Nedir? Devlet Bu Daireyi Neden Kurmuş ve Sonrasında Neden Kapanmıştır?”, 40 Soruda Türk Sineması, Hazırlayan: Mesut Bostan, İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018: 30-33. Münir Hayri, “Sinema ve Eğitim”, Ülkü, sayı 36, 1936: 428-430.
• Nureddin İbrahim, Ankara’da Sinema Hayatı, Sinema Yıldızı, Birinci Sene, Numara 4, 13 Temmuz 1340: 15.
• Nusret Kemal, “Milli Bayram ve Halk Terbiyesi”, Ülkü, Sayı:9, Cilt:2, Birinciteşrin 1933: 245-252.
• Özçelik, Mücahit, “23 Nisan Çocuk Bayramı’nın Ortaya Çıkışı ve 1922-1929 Yılları Arasında 23 Nisan Kutlamaları,” Gazi Akademik Bakış, Cilt:5, Sayı: 9, Yıl: 2011: 265-284.
• Özön, Nijat, Türk Sineması Tarihi 1896-1960, İstanbul: Doruk Yayınları, 2013.
• Öztürk, Serdar, Erken Cumhuriyet Döneminde Sinema Seyir Siyaset, İstanbul: Elips Yayınları, 2005.
• ________, Serdar, “Sinemanın Çocuklar üzerindeki Etkileri: Dr. Fuat Umay Bey’in Yasa Teklifleri Çerçevesindeki Tartışmalar (1926-1941)”, Kültür ve İletişim, 7 (1), 2004: 49-70.
• Öztürk, Yücel, “30 Ağustos Zafer ve Tayyare Bayramı Kutlamaları: Amaç, Süreç ve Kazanımlar”, History Studies, Volume 10, Issue 9, December 2018: 231-244.
• Özuyar, Ali, Hariciye Koridorlarında Sinema-Erken Cumhuriyet Döneminde Sinemanın Politik Gücü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• __________. Gazi’nin Sineması. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Polat, Bengül Salman. Milli Bayram Olgusu ve Türkiye’de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1923-1960), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara: 2007.
• Sarıkaya, Makbule, “Cumhuriyet Türkiyesi’nin İlk Çocuk Haftası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 75, Yıl: 2009:465-494.
• Sayılır, Burhan, “30 Ağustos Zafer Bayramı Kanunu, İlk Zafer Kutlaması ve Büyük Taarruz ile İlgili Bazı Bilgiler”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 12, Sayı: 16, Bahar 2014: 89-114.
• Şener, Erman, Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız, İstanbul: Dizi Yayınları, 1970.
• Tanfer, Vehbi, “Atatürk’ün Türk Milleti’ne Armağan Ettiği Bayramlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 39, Kasım 1997, 1039-1052.
• Teksoy, Rekin, Rekin Teksoy’un Sinema Tarihi, İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 2005.
• Tonga, Necati, “Cumhuriyet Ankarası’nın Devraldığı Edebi Miras: Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Ankara’daki Edebiyat Hayatı ve Edebiyat Mahfilleri”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 204, 2 (2):184-202.
• Unat, Kadri, “Türk Devrimi’nin Görsel Sunumu: Cumhuriyet’in Onuncu Yıl Dönümü Afişleri”, 13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Tarih Araştırmaları. Ed. Nevim Tüzün, Ankara: İKSAD Yayınevi, 2021, 207-256.
• Unat, Kadri, “İkinci Dünya Savaşı Öncesindeki Güvenlik Endişesi Temelli Türk Dış Politikası Bağlamında Celal Bayar’ın Belgrad ve Sofya Ziyaretleri (9-13 Mayıs 1938)”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 28, Yıl: 2021: 334-352.
• Uzun, Hakan, “Türk Yurdu’nda 1913 Yılı İstiklal-i Osmani Günü Kutlamaları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı:1 (Mart 2009):128-141.
• _____________, “Milletin İradesiyle Oluşan Bir Bayram: Atatürk’ü Anma 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı ve Atatürk Döneminde Kutlanışı”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt: 6, Sayı: 24, Kış 2010: 109-125.