TARİHÇİ EFDALEDDİN BEY’E GÖRE OSMANLI’DA DEVLET VE İHTİLAL

Yıl 2024, Sayı: 75, 127 - 142, 11.11.2024

Serap Taştekin

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1526632

Öz

Osmanlı Tarihçisi Efdaleddin Tekiner, Mülkiye Mecmuası’nda yayımlanan ve on makaleden oluşan Osmanlı’da İhtilaller yazı dizisi, Küçük Osmanlı Tarihi kitabı ve Halil-i Ahmer adlı eserlerinde “Osmanlı ihtilalleri” söylemiyle yeniçeri isyanlarını yazmıştır. Bu araştırmada Efdaleddin Bey’in adı geçen eserlerde ihtilal kavramına yüklediği anlam üzerinden yönetim, devlet ve askeri isyan algısı ele alınmıştır.
Bu makale, üzerine çok fazla çalışılmış ihtilal ve isyan kavramlarını etraflıca değerlendirip, ayrımlarını ve siyasi teorideki içeriklerini ele almaz, Efdaleddin Bey’deki ihtilal algısı ve belirlediği kapsamıyla sınırlı kalır. Nitekim Efdaleddin Bey, yeniçeri isyanlarını içerik açısından düzeni bozmaya yönelik hareketler; onları etkisiz hale getirmek amacıyla gerçekleştirilen müdahaleleri ise devletin selameti düşünülerek alınan tedbirler olarak tanımlar.
Efdaleddin Bey, sıklıkla merkezdeki güç çatışmalarında taraf olan, bazı zamanlar sefere çıkmak veya talim yapmak istemeyen, çoğunlukla da askeri düzendeki yeniliklere karşı çıkan yeniçerilerin isyanlarını hem devlet aklından kopuk hem de kamu hukukunun dışında değerlendirir. Efdaleddin Bey’e göre padişahlar, devletin selameti adına siyaseten katl yaptıkları gibi, zaruret durumunda kimi zaman doğru vakti bekleyerek; kimi zamansa hızlı bir şekilde isyan edenleri cezalandırır. İsyanların devlet bürokrasisi içindeki, saray yönetimi mücadelesindeki grupların çatışmasına taraf olarak yapıldığı durumlarda isyancı yeniçeriler declasse (sınıfsızlaşmış) değil, bilakis askeri gücünü idari kuvvete dönüştüren bir topluluktur. Dolayısıyla yeniçeri isyanları düzeni bozmaya yönelik ihtilal hareketleridir.

Anahtar Kelimeler

Efdaleddin Tekiner, İhtilal, İsyan, Yeniçeri, Devlet

According to Historian Efdaleddin, the State and Revolution in The Ottoman Empire

Öz

Ottoman historian Efdaleddin Tekiner wrote about the Janissary rebellions with the discourse of “Ottoman revolutions” in his works titled “Revolutions in the Ottoman Empire”, which were published in Mülkiye Magazine and consisted of ten articles, the book “Küçük Osmanlı Tarihi” and Halil-i Ahmer. In this research, the perception of administration, state and military rebellion was discussed through the meaning that Efdaleddin Bey attributed to this concept of revolution in the works mentioned.
This article does not evaluate the concepts of revolution and rebellion, which have been studied extensively, and does not address their distinctions and their contents in political theory, and remains limited to Efdaleddin Bey’s perception of revolution and the scope he determined. In fact, Efdaleddin Bey defines the Janissary rebellions as actions aimed at disrupting order in terms of content; and the interventions carried out to neutralize them as measures taken with the state’s well-being in mind.
Efdaleddin Bey evaluates the rebellions of the Janissaries, who often took sides in power conflicts at the center, sometimes did not want to go on expeditions or do training, and mostly opposed innovations in the military order, as both disconnected from state reason and outside of public law. According to Efdaleddin Bey, just as the sultans committed political massacres for the sake of the state's safety, in cases of necessity, they sometimes waited for the right time and sometimes quickly punished those who rebelled. In cases where rebellions took place as a party to the conflict of groups within the state bureaucracy and in the struggle for palace administration, the rebel Janissaries were not declasse (classless), but on the contrary, they were a community that transformed its military power into administrative power. Therefore, Janissary rebellions were revolutionary movements aimed at disrupting order.

Anahtar Kelimeler

Efdaleddin Tekiner, revolution, janissary, rebellion, state

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi BOA.DH.SAİD.d..180/49
• Telif Eserler
• Aktürkoğlu, M.E., Mülkiye Mecmuası'nda (1909-1911) Tarihi, İdari ve Sosyal Tartışmalar, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: 2018.
• Aksan, Doğan, “Kavram Alanı-Kelime Ailesi İlişkileri ve Türk Yazı Dilinin Eskiliği Üzerine”, Belleten Arendt, Hannah, Revoluation, Penguin Books, 1990.
• Baş, Eyüp, “Tarih-i Osmânî Encümeni Kurucularından Efdaleddin (Tekiner) Beyin Hayatı, Eserleri ve Tarihçiliği Üzerine” AÜİFD XLVI, Sayı II, 2005: ss. 167-204.
• Baş, Yaşar, “Merkez ve Taşrada Yerleşik Yeniçeri-Halk Çekişmesi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 49, Bahar 2014, 324-365.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, 26. Baskı, 2018: 38-39.
• Beydilli, Kemal, “Yeniçeri”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 43. Cilt, 2013: 452-462.
• Carter, Findley, V, Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ankara: 2019
• Coşar, A.Mevhibe, Emre Türkmen, “Bir Kavram Alanı Belirlemesi: Devrim, İhtilal, İsyan”, Zamanın İzleri: İlkeler, İdeolojiler ve İsyanlar, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, 2017: 11-29.
• Çankaya,Mücellitoğlu Ali Çankaya, Mülkiye ve Mülkiyeliler, Mars Matbaası, Ankara: 1968-1969.
• Çelik, Bülent, “Yeniçerilerin Esnaflaşmasında Orducu Görevinin Rolüne Dair Bazı Tespitler”, Belgi Dergisi, C.2, S.18, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Yaz 2019/II: 1683-1700.
• Danışman, Zuhuri, Koçi Bey Risâlesi, Türk Kültürü Kaynak Eserler Dizisi, MEB Devlet Kitapları: 1972.
• Eyice, Semavi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, Eylül 1957.
• Gökbilgin, Tayyip, “Kaybettiğimiz Değerler: Efdaleddin Tekiner”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni: Eylül 1957.
• Hobbes, Leviathan, Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Işık, Sever, John Locke ve Edmund Burke’ün Siyaset Felsefesinde İhtilal Olgusu, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• İnce, Yunus, “Sultanın İsyankâr Kullarının İlk İsyanı: Buçuktepe Vakası”, History Studies, Cilt 10, Sayı 5, 83-101: 2018. DOI Number: 10.9737/hist.2018.622.
• Katgı, İsmail, Osmanlı Devleti’nde Tipik Bir Askeri Ayaklanma Örneği: Viyana’dan Dönüş ve 1687 İsyanı, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl/Vol 5, Sayı/No 2, (ORCID ID: 0000-0002-8142-7481) Güz/2020: 759-814.
• Keskin, Nuray E., “II. Meşrutiyet’te Yeni Düzen Arayışı: Mülkiye Mecmuası Üzerine Bir İnceleme (1909-1911), 18. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Kamu Yönetiminde Reform, TODAİE, Ankara: 2009, 225-236.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’nin Çağdaş Düşünce Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 19. Baskı, İstanbul: 2023. Locke, John, The Second Treatises of Government, Cambridge University Press: 1960.
• Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, Ankara: Phoneix Yayınları, 2017.
• Önal, Ahmet, Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2012.
• Özbent, Sueda, “Sözlüksel Alan Teorisi ve Çeviri”, Diyalog, 55-66: 2013/2.
• Özcan, Abdülkadir, “Tarih-i Osmâni Encümen”, TDV İslam Ansiklopedisi, 40. Cilt. Ss 83-86. İstanbul: 2011. __________________ ,“Buçuktepe Vak’ası”, DİA, Cilt 6, TDV Yayınları: Ankara 1992.
• Parker, David, “Devrime İlişkin Yaklaşımlar”, Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek, 156-1991, (Der. David Parker), (Çev. Kemal İnal), Ankara: 2003.
• Reyhan, Cenk, Jön Türk Hareketi Üzerine Kavramsal Bir Çerçeve, Akademik Bakış, Cilt 1, Sayı 2, Yaz 2008: 121-138.
• Reyhan, C, Kılıç, H., “Türkiye’de Rankeci Tarihçiliğin İnşası: Ahmet Refik Altınay”, Tarih Yazımı, 2023: 287-325.
• Şafak, Ali, “Bağy”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 4. Cilt, 451-452, İstanbul: 1991.
• Şahsuvaroğlu, Haluk, Bir Tarihçinin Ölümü, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, Eylül 1957.
• Tekiner, Efdaleddin, Muhtasar İslam Tarihi, Kader Matbaası: İstanbul 1326/1908.