KARAKOL CEMİYETİNDE BİR TEKKE ŞEYHİ: ATÂ EFENDİ (1883-1936)

Yıl 2024, Sayı: 75, 105 - 125, 11.11.2024

Merve Kübra İnce

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1528095

Öz

Millî Mücadele yıllarında Özbekler Tekkesi’nin postnişinde bulunan Şeyh Atâ Efendi(1883-1936) Karakol Cemiyetine mensup olması ile Millî Mücadele’de önemli rol oynamıştır. Şeyh Atâ Efendi başında bulunduğu Özbekler Tekkesini Karakolcuların çeşitli faaliyetlerinde kullanmalarına müsaade etmiştir. Özbekler Tekkesi Karakol Cemiyeti’nin İstanbul-Anadolu arasındaki faaliyetlerini gerçekleştirirken kullandığı gizli merkez konumuna gelmiştir. Karakolcular için bir misafirhane, hastane, cephane, postane teşkilatı olarak hizmet vermiştir. İstanbul’dan Anadolu’ya geçmek isteyen Millî Mücadele yanlılarına ev sahipliği yapmıştır. İstanbul’dan Anadolu’ya geçiş için oluşturulan kara yolu “Menzil Hattı’nın” başlangıç noktası Özbekler Tekkesi’dir. Şeyh Atâ ve Karakolcuların birlikte yaptıkları kaçış planları doğrultusunda güvenli ortam oluşturulduğunda Tekke aracılığıyla Anadolu’ya silah, cephane ve eleman kaçırılmıştır. İsmet İnönü, Saffet Arıkan, Halide Edip Adıvar, Mehmet Akif Ersoy ve dönemin önde gelen asker, bürokrat ve aydınları Ankara’ya Şeyh Atâ aracılığıyla geçmişlerdir. Bu çalışmada Karakol Cemiyeti mensuplarından Özbekler Tekkesi şeyhi Atâ Efendi’nin Millî Mücadeledeki rolü değerlendirilecektir. Millî Mücadele kahramanlarından biri olan ancak adı unutulan Şeyh Atâ Efendi bu çalışma ile tekrar hatırlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karakol Cemiyeti, Menzil Hattı, Millî Mücadele, Özbekler Tekkesi, Şeyh Atâ

MEMBER OF THE KARAKOL SOCİETY: SHEİKH AT EFENDİ (1883-1936)

Öz

Sheikh Atâ Efendi (1883-1936), the postnişin (the Leader/Sheikh of the Dervish Lodge) in the Lodge during the years of the National Struggle, played a crucial role in the National Struggle due to his membership in the Karakol Society. Sheikh Atâ allowed the Uzbeks to use the Lodge of which he was the head, for various activities of the Karakol members. The Uzbeks Lodge became the underground center used by the Karakol Association while carrying out its activities between Istanbul and Anatolia. The station served as a hospital, an ammunition store and a postal organization for membership in the Karakol. It hosted the National Struggle as a meeting point for the supporters of the National Struggle who wanted to move from Istanbul to Anatolia. The starting point of the road "Logistic (Menzil) Route", created for the movement from Istanbul to Anatolia, was the Uzbeks Lodge. When a safe environment was created in line with the escape plans made by Şeyh Atâ and the Karakol members together, weapons, ammunition and personnel were smuggled to Anatolia through the Lodge. İsmet İnönü, Saffet Arıkan, Halide Edip Adıvar, Mehmet Akif Ersoy and the leading soldiers, bureaucrats and intellectuals of the period passed to Ankara through Şeyh Atâ. In this study, the role of Atâ Efendi, the sheikh of the Uzbeks Lodge a member of the Karakol Society, in the National Struggle will be evaluated. Sheikh Atâ Efendi, who was one of the heroes of the history of the National Struggle but whose name was forgotten, will be reminded again with this work.

Anahtar Kelimeler

Karakol Association, Logistic (Menzil) Route, National Struggle, Uzbeks Lodge, Sheikh Atâ

Kaynakça

• İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi Meclis-i Meşâyih Defterleri (IST. MFT. MSH. DFT).
• Millî Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi
• Türk Tarih Kurumu Arşivi (TTKA)
• Telif Eserler
• Adıvar, Halide Edip. Türk’ün Ateşle İmtihanı, (İstiklal Savaşı Hatıraları). İstanbul: Can Sanat Yayınları, 24.Baskı, 2020.
• Akçura, Gökhan. Türkiye Sergicilik ve Fuarcılık Tarihi. Tarih Vakfı Yayınları, 2009.
• Alkan, Mustafa. “Osmanlı Devleti’nde Özbek Tekkeleri” Yitik Hafızanın Peşinde Buhara Konuşmaları. Ed. M. Dursun Erdem, vd. Ankara: Pruva Yayınları, I. Baskı, 2019: 248-85.
• Andican, Ahat. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye ve Orta Asya. İstanbul: Doğan Kitap, 2009.
• Arpad, Burhan. Bir İstanbul Var İdi. İstanbul: Doğan Kitap, I. Baskı, 2000.
• Arseven, Celal Esat. Seyyar Sergi ile Seyahat İntibaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2008.
• Ataç, Onur. Şeyh Atâ: Talih Cesaret Edene Güler. İstanbul: Destek Yayınları, 2020.
• Aybars, Ergun. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. İzmir: D.E.Ü, Hukuk Fakültesi, Döner Sermaye İşletmesi Yayınları No:87, 6. Baskı, 1998.
• Bardakçı, Murat. Naciyem, Rûhum, Efendim. İstanbul: Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları, 2016.
• Baykuş, Eser. Efendiler Üsküdar Özbekler Tekkesi. İstanbul: 1984 Yayınevi, 2023.
• Beyoğlu, Süleyman. “Millî Mücadele ve Özbekler Tekkesi”. Üsküdar Sempozyumu I. ed. Zekeriya Kurşun vd. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayın No:10, 2004: 201-210.
• Çelik, Recep. Millî Mücadele Günlerinde Din Adamları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2017.
• Çukurova, B. Kurtuluş Savaşında Haberalma ve Yeraltı Çalışmaları. Ankara: Ardıç Yayınları, 1997.
• Dinçer Hasan. Mondros Mütarekesi ve Sonrasındaki Gelişmeler”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, ed. Temuçin Faik Ertan, Ankara: Siyasal Kitabevi, 7.Baskı, 2019: 67-133.
• Doğan, Ümit. Atatürk’ün İstihbarat Faaliyetleri Millî Ajanlarımız. Ankara: Kripto Kitaplar, 5. Baskı,2021.
• Gürbüz, Musa. Karakol Cemiyeti. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Enstitüsü, 1987.
• Gürtuna, Evrim Şencan. Genç Cumhuriyet Karadeniz Vapurunda. İstanbul: Libra Yayınları 2020.
• Himmetoğlu, Hüsnü. Kurtuluş Savaşında İstanbul ve Yardımları Cilt I. İstanbul: Ülkü Matbaası, 1975.
• Ilgaz, Hasene. “Millî Mücadelede Varlığı Gizli Kalan Bir Cemiyet Kara-Kol Cemiyeti”. Tarih ve Edebiyat Mecmuası I. 193, (1981):10-20.