Dânişnâme-i ‘Alâî’nin İbn Sînâ Felsefesi İçerisindeki Yeri ve Önemi Üzerine Bir Analiz

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 209 - 234, 27.12.2019

Haci Sağlık

Öz

İslam felsefesinin en önemli düşünürlerinden biri olan İbn Sînâ, başta
metafizik olmak üzere tıp, fizik, matematik gibi çağının neredeyse bütün
bilimleri üzerine çalışmış ve bu alanlarda birçok önemli eser yazmıştır. Onun
önemli eserlerinden biri de dönemin felsefî bilimlerini kapsayan Dânişnâme-i
‘alâî’dir. Dânişnâme-i ‘alâî, genel itibari ile onun külliyat
niteliğindeki eş-Şifâ’nın bir özeti niteliğini taşımaktadır; ancak bu
eser İbn Sînâ’nın, meşşâî felsefesi eksenindeki görüşlerini didaktik bir tarzda
en net biçimde ortaya koyduğu ve Farsça kaleme aldığı ansiklopedik bir
çalışmadır. Bu çalışmamızda Dânişnâme-i ‘alâî’yi hem şekil hem de içerik
bakımından tanıtıp onu İbn Sînâ’nın diğer önemli eserleri eş-Şifâ, en-Necât
ve el-İşârât ve’t-tenbîhât ile karşılaştırmasını yaptıktan sonra onun İbn Sînâ felsefesi
içerisindeki yeri ve önemini ortaya koymaya çalıştık. Bunu yaparken sosyal
bilimlerin ve felsefenin temel yöntemlerinden olan anlama, yorumlama,
eleştirme, mukayese etme ve değerlendirmeye dayalı bir metot izledik.

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, Dânişnâme-i ‘alâî, İslam felsefesi, eş-Şifâ, en-Necât

An Analysis on the Place and Importance of Dânişnâme-i ‘Alâi in Avicenna’s Philosophy

Öz

Avicenna is one of the most important thinkers
of Islamic Philosophy. He added a number of original forms to Islamic
philosophy, which began with al-Kindi and systematized with al-Farabi, and thus
became an authority of thought that the Muslim or Western thinkers of the time
were based on or criticized.

He worked on almost all the sciences of his
time, especially in metaphysics, medicine, logic, physics, music, mathematics,
and wrote many important works in these fields. Undoubtedly, the greatest and
most important work of Avicenna is al-Şifâ. This book is a huge
work which includes the sciences of that period such as logic, physics and
metaphysics and deals with Avicenna's rational philosophy in detail. Other than
this, al-Necât which is the summary of al-Şifâ and al-İşârât
ve al-tenbîhât, are among the important works of Avicenna in the style of
encyclopedia.

One of the most important works of Avicenna is Dânişnâme-i
‘alâî. Dânişnâme-i ‘alâî is a work that includes sciences such as
logic, physics, metaphysics and mathematics. Avicenna wrote this work in
Persian and dedicated it to the sultan Izzeddin Alâuddevle Ebu Cafer Muhammed b.
Doşmanziyâr. At the same time, Dânişnâme-i ‘alâî is accepted as the
first encyclopedic philosophical work written in Persian.

In general, Dânişnâme-i ‘alâî is like a
summary of his al-Şifâ, which is a corpus; however, this work is an
encyclopedic work which Avicenna put forward his views in the didactic manner.
This work is written by Avicenna completely on the axis of Aristotle
philosophy. In this respect, it is similar to al-Şifâ and al-Necât
but not much like the el-İşârât ve't-tenbîhât. Dânişnâme-i alâî, which
was written by Avicenna in Persian, was the source of el-Gazzâlî, and using
this work, he later wrote a book called Makâsıd al-Felâsife.

In this study, after introducing Dânişnâme-i
'alâî both in terms of form and content, and comparing it with the other
important works of Avicenna’s al-Şifâ, al-Necât and al-İşârât ve al-tenbîhât,
we tried to reveal its place and importance in the philosophy of Avicenne. This
study revealed that Avicenna did not move away from rational philosophy even at
the end of her life. Because there were strong claims that with the philosophy
he put forward in al-İşârât ve al-tenbîhât he moved away from meşşâî
philosophy and turned to işrâkî philosophy.

In this study, when we put forward the topics
mentioned above we followed a method based on comprehension, interpretation,
criticism, comparison and evaluation, which is one of the basic methods of social
sciences and philosophy.

Anahtar Kelimeler

Avicenna, Dânişnâme-i ‘alâî, Islamic Philosophy, al-Şifâ, al-Necât

Kaynakça

• Alper, Ö. M. (2010). İbn Sînâ. İstanbul: İsam Yayınları.
• Alper, Ö. M. (1999). İbn Sînâ. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 20, ss. 337-345). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Arûzî, N. (1387 şh.). Çehâr makale. (tsh. Muhammed Kazvînî). Tahrân: Şirket-i Kalem.
• Âştiyânî, A. İ. (1334 hş.). Çend nokte râci‘ be bendegânî û âsâr-ı İbn-i Sînâ. Çeşnâme-i İbn Sînâ içinde (ss. 198-205). c: I-II. Tahrân: Encumen-i Âsâr û Mefâhir-i Ferhengî.
• Bîniş, T. (1371 hş.). Pîşgoftâr. Se risâle-i Fârsî der mûsîkî içinde (ss. 1-13). Tahrân: Merkez-i Neşr-i Dânışgâhî.
• Bogoutdinov, A.M. (1950). A notable philosophical production of the Tadjik people: İbn Sînâ Donish-nameh. (Rusçadan çev. H. F. Mins), Philosophy and Phenomenological Research, 11 (1), 25-39.
• Bosworth, C. E. (1984). Ala-al-Dawla Muhammad. Encyclopedia Iranica içinde (c. I/7). pp. 773-774.
• Cihan, A. K. (1996). İbn Sînâ’nın eş-Şifâ adlı eseri. Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 176 198.
• Çelebi, K. (1941). Keşfu’z-zunûn. I-II. İstanbul: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî.
• Demirkol, M. (2014). Dânişnâme-i alâî’nin İslam felsefesi literatüründeki yeri. Akademide felsefe hikmet ve din içinde (ss. 75-83). Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları.
• Fahri, M. (1992). İslam felsefesi tarihi. (çev. Kasım Turhan). İstanbul: İklim Yayınları.
• el-Gazzâlî. (2001). Felsefenin temel ilkeleri/Makasıdu’l-felâsife. (çev. C. Erdemci). Ankara: Vadi Yayınları.
• Gutas, D. (2010). Sınırları olmayan akıl: İbn Sînâ’da mistisizmin mevcut olmayışı üzerine. İbn Sînâ’nın mirası içinde (ss. 169-190). (çev. M. C. Kaya), İstanbul: Klasik Yayınları.
• Güner, A. (2001). Kâkûyîler. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 24, ss. 219-221). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• İbn Ebî ‘Useybi‘a (ty.). Uyûnu’l-enba’ fî tabakâti’l-etibbâ’. (thk. Nizâr Rızâ). Beyrut: Darü'l Mektebeti'l-Hayat.
• Ebu’l-Hayr Razi, Ş. (1362 hş.). Nuzhetnâme-i ‘alâî. (tsh. Ferheng Cihanpovr), Tahrân.
• İbn Sînâ. (2013). el-Adhaviyye fi’l-me‘âd. Felsefe ve ölüm ötesi içinde (ss.1-46). (çev. Mahmut Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları.
• İbn Sînâ. (1383/2004). Dânişnâme-i ‘alâî:İlâhiyyât, (thk. Muhammed Mu‘în), Hemedân: Dânişgâh-i Bû Alî Sînâ.
• İbn Sînâ. (1391hş.). Dânişnâme-i ‘alâî:Mantık. Risâle-i mantık-ı Dânişnâme-i ‘Alâî içinde (tsh. Nevâb Mekrabî). Tahrân: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmî-yi Sadrâ.
• İbn Sînâ. (1371hş.). Dânişnâme-i ‘alâî:Mûsîkî. Se rîsâle-i Fârsî der mûsîkî içinde (ss.17-29). (haz. Takî Bîniş), Tahrân: Merkez-i Neşr-i Dânışgâhî.
• İbn Sînâ. Dânişnâme-i ‘alâî:Riyâziyyât. Kitâbhâne-i Millî-yi Cumhûr-i İslâmî, no: 1414. Tahrân.
• İbn Sînâ. (1331hş.). Dânişnâme-i ‘alâî:Tabî‘iyyât, (tsh. Seyyid Muhammed Meşkût), Tahrân: İntişârât-i Encumen-i Âsâr-i Millî.
• İbn Sînâ. (2005). İşaretler ve tembihler (çev. A. Durusoy, M. Macit ve E. Demirli), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İbn Sînâ. (1993). Kitâbu’l-mubâhasât, İbn Sînâ’nın el-mübâhasât’ı içinde. (haz. M. Emin Koç). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İbn Sînâ. (2005). eş-Şifâ:İlâhiyyât the metaphysics of the Healing, a parallel English-Arabic text. (trans. M. Marmura). Utah: Brigham Young University Press.
• İbn Sînâ. (2006). eş-Şifâ:Mantığa giriş /Medhal. (çev. Ö. Türker), İstanbul: Litera Yayınları.
• İbn Sînâ. (1992). en-Necât fî’l-mantık ve’l-ilâhiyyât. I-II. (thk. Abdurrahman Umeyra). Beyrut: Daru'l-Cîl.
• İbn Sînâ. (2004). Uyûnu’l-hikme. İbn Sînâ Risaleler içinde (ss. 65-91). (çev. A. Açıkgenç ve M.H. Kırbaşoğlu). Ankara: Kitâbiyât Yayınları.
• Kutluer, İ. (2010). eş-Şifâ. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 39, ss.131-134). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kutluer, İ. (2008). Makâmâtü’l-ârifîn: İbn Sînâ felsefesinde mistik terminoloji sorunu. Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 31-52). I-II. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi A.Ş. Yayınları.
• Meşkût, M. (1331 hş.). Mukaddime. Dânişnâme-i ‘alâî:Tabî‘iyyât içinde (ss. 1-9). Tahrân: İntişârât-i Encumen-i Âsâr-i Millî.
• Morewedge, P. (1973). The metaphysica of Avicenna. New York: Columbia University Press.
• Mu‘in, M. (1383/2004). Mukaddime. Dânişnâme-i ‘alâî:İlâhiyyât içinde (ss. ا- كط/1-29) Hemedân: Dânişgâh-i Bû Alî Sînâ.
• Nasr, S. H. (1997). İran’da felsefe ve kozmoloji. Makaleler II içinde (ss. 103-123). (çev. Ş. Yalçın). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Nasr, S. H. (2012). İslam felsefesi geleneğinde Farsça felsefî çalışmaların önemi. (çev. M. Vural). İslamî Araştırmalar Dergisi, 23, 73-78.
• Reşnûzâde, B. (1389 hş.). Dânişnâme-i ‘alâyî. Kitâb-i Mâhi ‘Ulûm-i Fenûn, 128, 81-83.
• Rieu, C. (1881). Catalogue of the Persian manuscripts in the British museum, Londra: British Museum.
• Rızâî, M. ve Seâdet, A.(1389 hş.). Rûykerd-i işrâki-yi İbn-i Sînâ der hestîşınâsî. Ma‘rifet-i Felsefe, 3, 55-87.
• Topdemir, H. Gazi. (2009). İbn Sînâ. İstanbul: Say Yayınları.
• Usta, M. (1388 hş.). Kitâbşınâs-i İbn-i Sînâ. Humâyiş-i Beyne’l Milelî İbn Sînâ içinde (ss.1-68), Hemedân
• Yazıcı, T. ve Öztürk. (2000). M. İran. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 22, ss.413-416). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. http://www.loghatnaameh.org/dehkhoda. (Erişim tarihi: 04.09.2018).