Ticaret Kavramı Bağlamında Kur’ân’da Uhrevî Ticaret

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 145 - 173, 23.06.2021

Murat Oral

Öz

Cahiliye dönemi toplumu, Allah ile bağlantısını bütünüyle koparmış veya Allah ile ilişkisini sorunlu hâle getirmiş, şirkin ve hurafelerin henüz yozlaştırmadığı saf/katışıksız vahyin ortamından olabildiğince uzaklaşmış, çok azı haricinde dünya hayatı dışında bir hayatın varlığını tanımayan veya böyle bir hayata aldırmayan, dolayısıyla yalnızca dünya için çalışan insanlardan oluşuyordu. Bu insanlar, dünyaya o kadar meyilli kimselerdi ki Kur’ân’da geçtiği gibi onlar, dünya hayatını yalnızca yeme-içmeden ve var olan nimetlerden yararlanmaktan ibaret görüyorlardı. Bu açıdan onların, Allah’ın kendisine kulluk etmesi için yarattığı “insan” ile bir ilişkileri kalmamıştı. Onların içinde bulundukları bu durum, hayatlarının sosyal, siyasal ve ekonomik yönlerine yansıdığı gibi onların kullandıkları kavramlara da nüfuz etmişti. Kullandıkları kavramların anlamları, genellikle materyalist ve dünyevi bir temele dayanıyordu. Kavramların anlamları, dünyada sağladıkları faydalarla sınırlıydı. İnsanın ilgisini ve bakış açısını dünyadan gerçek hayat olan ahiret hayatına çevirmek amacıyla gelen İslam, cahiliyye insanının sürdürdüğü dünya hayatının sosyal, siyasal ve ekonomik yönlerini ıslah etmekle yetinmedi. Aynı zamanda onların zihniyetlerini ve tasavvurlarını düzeltmeye ve doğru yörüngesine oturtmaya çalıştı. İnsanın, içine dünyevi manaları doldurduğu kavramlara yeni anlamlar yükledi ve böylece kullanmış oldukları kelime ve kavramlara yeni ve canlı bir bakış açısıyla yaklaşılmasını sağladı. Bu anlamda Kur’ân’da üzerinde durulan kavramlardan biri “ticaret” kavramıdır. Kur’ân, Allah ile kulun arasında meydana gelen bir ticaret sözleşmesinden de söz etmekte, bu konuyu ayrıntılı bir şekilde işlemekte, bu bağlamda söz konusu ticaretin konusundan, taraflarından, şartlarından, kazancından ve kaybından bahsetmektedir. Kur’ân’ın bu kavram üzerinde gerçekleştirdiği değişikliklerin ve onun anlam alanına kazandırdığı uhrevi boyutun, uhrevi ticarete yönelik detaylı açıklamalarının ve değerlendirmelerinin bilinmesinin, İslam’ın olaylara/hayata yönelik bakış açısının anlaşılmasına katkı sağlayacağı düşüncesiyle ilgili konunun incelenmesi uygun görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Allah, Mümin, Ticaret, Kazanç, Gayrimüslim

Kaynakça

• ‘Adevî, S. (t.y.) İhdâu’d-Dîbâce bi-Şerhi Suneni İbni Mâce. b.y.: Dâru’l-Yakîn.
• Ahmed b. Hanbel, E. A. A. B. M. (1421/2001). Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Ş. Arnaût – ‘Â. Mürşid – Diğerleri. b.y.: Müessesetu’r-Risâle.
• Alûsî, Ş. M. B. A. (1415). Rûhu’l-Me‘ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-‘Azîmi ve’s-Seb‘i’l-Mesânî. thk. A. A. Atıyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Beğavî, E. M. M. H. B. M. (1420). Me‘âlimu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân. thk. A. el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Buhârî, E. A. M. B. İ. (1422). Sahîhu’l-Buhârî. thk. M. Z. B. N. en-Nâsır. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât.
• Cessâs, E. B. A. B. A. (1405). Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. M. S. el-Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
• Çalışkan, N. (2018). Kur’ân’da Ticarî Ahlak Kuralları ve Günümüzdeki Yansımaları. ANTAKİYAT/Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1, 22-42.
• Ebû Dâvud, S. B. E. S. (1430/2009). Sunenu Ebî Dâvud. thk. Ş. Arnaût – M. K. Karabelli. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye.
• Ebû Ubeyd, K. B. S. (1421/2000). Kitâbu’l-İmân. thk. M. N. el-Elbânî. b.y.: Mektebetu’l-Me‘ârif.
• Eş‘arî, E. H. A. B. İ. (1397). el-İbâne ‘an Usûli’d-Diyâne. thk. F. H. Mahmûd. Kahire: Dâru’l-Ensâr.
• Ezherî, E. M. M. B. A. (2001). Tehzîbu’l-Luğa. thk. M. I. Mur‘ib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
• Fahreddin Râzî, E. A. M. B. Ö. (1420). Mefâtîhu’l-Gayb. (3. Baskı). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
• Güneş, C. (2019). Kur’ân’ın Ticaret Dili ve Kavramları. Umde Dini Tetkikler Dergisi, 2/1, 101-125.
• Hâkim, E. A. H. B. M. (1411/1990). el-Müstedrek ‘ala’s-Sahîhayn. thk. M. A. ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbn Atıyye, E. M. A. B. G. (1422). el-Maharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. A. A. Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, E. M. A. B. E. H. (1419). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm li İbni Ebî Hâtim. thk. E. M. et-Tîb. (3. Baskı). Suudi Arabistan: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz.
• İbn Ebî Zemenîn, E. A. M. B. A. (1423/2002). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz. thk. E. A. H. B. Ukâşe – M. B. M. el-Kenz. Kahire: el-Fârûk el-Hadîse.
• İbn Ebi’l-‘İzz, S. M. B. A. M. (1417/1997). Şerhu’l-‘Akîdeti’t-Tahaviyye. thk. Ş. Arnaût – A. B. M. et-Türkî. (10. Baskı). Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
• İbn Hacer el-Askalânî, E. F. A. B. A. (1379). Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• İbn Kesîr, E. F. İ. B. Ö. (1420/1999). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. S. B. M. Selâme. (2. Baskı). b.y.: Dâru Taybe.
• İbn Kudâme, E. M. M. A. B. A. (1420/2000). Lum‘atu’l-İ‘tikâd. nşr. Vizâratu’ş-Şuûni’l-İslâmiyye. (2. Baskı). Suudi Arabistan: y.y.
• İbn Mâce, E. A. M. B. Y. (1430/2009). Sunenu İbni Mâce. thk. Ş. Arnaût – ‘Â. Mürşid – M. K. K. – A. Harzullah vd. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye.
• İbn Manzûr, C. E. M. B. M. (1414). Lisânu’l-‘Arab. (3. Baskı). Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Mübârek, E. A. A. B. M. (1972). el-Cihâd. thk. N. Hammâd. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye.
• İbn Receb, Z. A. B. A. (1422/2001). Câmi‘u’l-‘Ulûm ve’l-Hikem. thk. Ş. Arnaût – İ. Bâces. (7. Baskı). Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
• İbn Teymiyye, E. A. T. A. B. A. (1416/1995). Mecmû‘u’l-Fetâva. thk. A. B. M. B. Kâsım. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd li-Tibâ‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf.
• İbnu’l-Cevzî, E. F. C. A. B. A. (1422). Zâdu’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. thk. A. el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• İsmâ‘îlî, E. B. A. B. İ. (1412). İ‘tikâdu Eimmeti’l-Hadîs. thk. M. B. A. el-Humeyyis. Riyâd: Dâru’l-‘Âsime.
• Kirman, M. Ali “Dinin Ekonomik Modeli Küreselleşme Sürecinde Dine Yeni Bir Yaklaşım”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 / 18-19 (Ocak 2005): 147-161.
• Kurtubî, E. A. Ş. M. B. A. (1384/1964). el-Câmi‘u li-Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. A. el-Berdûnî – İ. Atfîş. (2. Baskı). Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye.
• Mâturîdî, E. M. M. B. M. (t.y.). et-Tevhîd. thk. F. Halîf. İskenderiye: Dâru’l-Cemâ‘âti’l-Mısriyye.
• _____. (1426/2005). Te’vîlâtu Ehli’s-Sunne. thk. M. Baslûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Mâverdî, E. H. A. B. M. (t.y.). en-Nuketu ve’l-‘Uyûn. thk. S. B. Abdulmaksud. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Müslim, E. H. M. B. H. (1431). Sahîhu Muslim. Kahire: Dâru İyhâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye.
• Müzenî, E. İ. İ. B. Y. (1415/1995). Şerhu’s-Sunne. thk. C. ‘Azzûn. Suudi Arabistan: Mektebetu’l-Gurabâi’l-Eseriyye.
• Nedvî, E. H. A. (2015). Müslümanların Gerilemesiyle Dünya Neler Kaybetti, trc. A. Tırabzon – M. Acıoğlu. (2. Baskı). İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Nesâî, E. A. A. B. Ş. (1406/1986). es-Sunenu’s-Suğra. thk. A. Ebû Ğudde. (2. Baskı). Halep: Mektebu’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye.
• Nevevî, E. Z. M. Y. B. Ş. (1392). el-Minhâc Şerhu Sahîhi Muslim b. Haccâc. (2. Baskı). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
• Okşar, Y. (2021). Peygamberlik Olgusu. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Özçelik, H. (2010). Hadislere Göre Günahların Bağışlanma Yolları I. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34, 139-166.
• Özçelik, H. (2011). Hadislere Göre Günahların Bağışlanma Yolları II. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 81-101.
• Sa‘dî, A. B. N. (1420/2000). Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahman fî Tefsîri Kelami’l-Mennân. thk. A. B. M. el-Luveyhık. b.y.: Muessesetu’r-Risâle.
• Semerkandî, E. L. N. B. M. (1413/1993). Bahru’l-‘Ulûm. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Sıcak, A. S. (2018). “Suç-Ceza Uyumu Açısından Kur’ân’da “حَاقَ” Kökünün Kullanımı”. 10. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Spor Kongresi, ed. E. Eyuboğlu – S. Baskın. 613-620. Rize: Saybilder Yayınları.
• Şınkitî, M. E. B. M. M. (1415/1995). Edvâu’l-Beyân fî Îdâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Taberî, E. C. M. B. C. (1422/2001). Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te‘vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. A. B. A. et-Türkî. b.y.: Dâru Hicr.
• Tirmizî, E. İ. M. B. İ. (1998). Sunenu’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• Zebîdî, E. F. M. B. M. (t.y.). Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, thk. Heyet. b.y.: Dâru’l-Hidâye.
• Zemahşerî, E. K. C. M. B. A. (1419/1998). Esâsu’l-Belâğa. thk. M. B. ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.