The Validity, Reliability, and the Compilation Process of Riwāyahs and Interpretational Narrations of the Parable of the Companions

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 67 - 104, 23.06.2021

Ahmet Sait Sıcak

Öz

The parable of the Companions of the City (Ashāb al-Qarya) was narrated in the verses 13-29th in Sūrah Yāsīn, yet the location and persons mentioned are left vague. Throughout history, in various works of tafsir, as well as hadith, history and geography sources, there are many explanations and interpretations of the parable regarding such vague points. Starting with the early periods of tafsir studies, there are two distinct approaches to the narration of information regarding the parable: one narrating events following a storyline and one without a storyline. This study focuses on the value of sources and the contextual development on the basis of the distinction between story and discourse.
In the early periods of tafsir studies, it was observed that in the contextual development of the explanations for the parable of the Companions of the City (Ashāb al-Qarya) there was an emphasis on the religious values and conveying information the without paying attention to the storyline. Specific to this parable, it was determined that the information conveyed is not reliable, and especially those pieces of information based on Isrāʾīliyyāt lack in isnād (support) and have false beliefs. In tafsir tradition, the first case of narration with a storyline was conveyed in the tafsir of Muqātil b. Sulaymān (d. 150/767). This narration without supporting source does not have a complete storyline, only explaining the relevant verse. If we take into consideration the narration of al-Nuwayrī (d. 733/1333) creating an encyclopedic work, the first narrative which has a storyline and covers the parable completely was produced by Ḥamza al-Kisāʾī (d. 189/805) in the literature on the history of the prophets. Abu al-Layth al-Samarqandī (d. 373/983) produced a prominent work of tafsir based on the fact that it was the first voluminous work, although it was not cited in the later tafsir works. Compared to two previous works (al-Kisāʾī and al-Samarqandī), Abu Ishāq al-Thaʿlabī’s (d. 427/1035) narrative is brief and makes partial references to sources, though it does not have concrete support, yet generally it was commonly cited in works of tafsir, though generally his name was not clearly mentioned. That his narratives are preferred can be attributed to the fact that he explained the course of events by using other verses of Qur’ān within its own contexts without detailing them excessively. Since there were flaws in the isnād (support) along with many elements without historicity and objective information in the mentioned four narratives; about the story, starting from the seventh century of Hijra, especially in the 20th century and after, many criticisms were levelled at the claims that Antioch could be the city from which the messengers came and the prophets could be disciples of Jesus. Contrary to popular belief, in tafsir tradition it is possible to mention some good cases of narratives based on Isrāʾīliyyāt in order to understand the intricacies of meaning in the Qur’ān.
As a result of this study, it was observed that the riwāyahs regarding the parable of the Companions of the City assume that persons and events evaluated only on the basis of Isrāʾīliyyāt lead researchers to make misleading generalization, since Isrāʾīliyyāt consists of two different resources: Jewish and Christian, especially Jewish ones. There are at least two versions of the parable possibly attributable to Jewish and Christian sources, and such riwāyahs are incorporated into each other and combined into a single parable. Interpreting riwāyahs in this way leads to anachronism and errors in logic. The elements of exposition and other explanations and interpretations in the parable of the Companions of the City, as in other Qur’ān parables, will lead to a better understanding of Qur’ān without reducing the purpose of parables narrated in the Qurʾān to historicity, and such parables will be regarded as an excellent example and will be encountered by those spreading the messages of Allah in every century. This point shows that narratives concerning Ashāb al-Qarya is identified as a qiṣṣa in relevant literature, as a parable in Qur’ān and as historical representation narration by Qur’ānic interpreters. 

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Vagueness of Meaning (Mubhamāt al-Qurʾān), Representative Narration, Yāsīn, Aṣḥāb al-Qarya, Isrāʾīliyyāt, Antioch, Story, Discourse.

Ashâbü’l-Karye Kıssası Hakkındaki Rivâyetlerin ve Tefsir Anlatılarının Sıhhati, Bağlayıcılığı ve Telif Süreci

Öz

Yâsîn sûresi 13-29. âyetlerde anlatılan Ashâbü’l-karye kıssasında; yer, zaman ve şahıslar müphem bırakılmıştır. Tarih boyunca başta tefsir olmak üzere hadis, tarih ve coğrafya gibi farklı alanlarda yazılmış eserlerde bu kıssada geçen müphemlere dair birçok açıklama bulunmaktadır. Araştırmanın konusunu bu açıklamaların kaynak değeri ve metinsel içeriğinin gelişimi oluşturmaktadır. Yapılan çalışmada eserlerde aktarılan açıklamalar; rivâyetlerin kaynakları, ravîler, müellifler ve eserler üzerinden anlamlandırılmıştır. Böylelikle tefsire dair eserlerde olay örgüsü; Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri ve bütünselliği içerisinde ayrıntılandırılan fakat zamanla tarihî gerçeklik ve nesnel bilgiyle desteklenmeyen birçok unsurun dahil olduğu Ashâbü’l-karye kıssasına dair aktarımların bilgi değeri ve öykü-söylem ayrımı üzerinden anlatının metinsel gelişimi gösterilmiş olacaktır. Araştırma sonucunda; Ashâbü’l-karye kıssası hakkındaki rivâyetlerin aynı şahıslara ve olaylara ait İsrâilî bilgiler şeklinde tanımlanmasının yanlış anlaşılmaları beraberinde getirdiği, kıssa hakkında -muhtemelen Yahudi ve Hristiyan kaynaklarına dayanan- en az iki farklı anlatının bulunduğu, süreç içerisinde bu anlatıların tefsirlerde birleştirildiği görülmüştür. Anlatıların bu şekilde telif edilmesi kıssa ögelerine dair mantıksal çelişkilere ve anakroniğe sebep olmuştur. Her ne kadar genel teamül farklı olsa da tefsir geleneğinde Kur’ân’ın anlam inceliklerini anlama adına İsrâiliyat’a dayanan bu kıssa anlatılarının etkin rol üstlendiği bazı olumlu örneklerden bahsetmek de mümkündür. Ashâbü’l-karye kıssasındaki anlatım ögelerini ve tefsirlerde yer alan bu konudaki açıklamaları diğer Kur’ân kıssalarında olduğu üzere kıssanın hakikati göz ardı edilmemekle birlikte tarihsel gerçekliğe indirgemeksizin, Allah’ın mesajını iletenlerin hemen her asırda karşılaşacakları evrensel bir örnek olarak algılamak Kur’ân’ın daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Bu hususu literatürde kıssa olarak tanımlanan Ashâbü’l-karye anlatılarının; Kur’ân’da mesel kelimesiyle, usulcüler tarafından da buna paralel olarak tarihî-temsîlî kıssa şeklinde isimlendirilmesi desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mübhemâtü’l-Kur’ân, Temsîlî Anlatım, Yâsîn Sûresi, Ashâbü’l-karye, İsrâiliyat, Antakya, Öykü, Söylem.

Kaynakça

• Aba, Veli. “Yâsin Sûresi’nin Ölülere Okunması (Rivâyetler Bağlamında Bir Analiz)”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2018), 121-142.
• Abdülmelik, Butrus vd.. Kāmûsü’l-Kitâbi’l-Mukaddes. Kahire: Dâru’s-Sekâfe, 1991.
• Ahmed b. Hanbel. Fezâili’s-sahâbe. thk. Vasiyyullâh Muhammed Abbâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuʿayb el-Arnaût vd.. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Akbaş, Mustafa Yasin. Hadis Edebiyatında Kitâbu’t-Tefsîrler ve Taberî Tefsiri ile Karşılaştırılması. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmud. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’s-Sebʿi’l-Mesânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Askalânî, İbn Hacer. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Askalânî, İbn Hacer. Lisânü’l-Mîzân. Beyrut: Müessesetü’l-Aʿlemî, 1390/1971.
• Ayyâşî, Ebü’n-Nasr Muhammed b. Mesʿûd, Tefsîru’l-ʿAyyâşî. Kum: Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1421/2001.
• Bağdadî, Hatîb. el-Câmiʿ li-ahlâki’r-râvî ve âdâbu’s-sâmiʿ. thk. Mahmûd Tahhân. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, 1403/1983.
• Bağdâdî, Hatîb. Târîhu Bağdâd. thk. Beşâr ʿAvâd Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• Bakır, Abdülhalik. “Yakut el-Hamevi’nin Antakya Şehri İle İlgili Naklettiği Bilgilerin Değerlendirilmesi”. Orta Doğu Araştırmaları Dergisi 7/1 (2009), 1-18.
• Beğavî, Hasan b. Mesûd b. Muhammed b. Ferrâ. Meʿâlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1420/2000.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddîn. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1418/1997.
• Booth, Wayne C. The Rhetoric of Fiction. Chicago: The University of Chicago Press, 2. Ed., 1983.
• Brinner, William M. “İslam ve Yahudi Geleneğinde Peygamberler ve Peygamberlik”, çev. Salih İnci, Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi 1/2 (2018), 147-176.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. Nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. B.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Büyük, Enes. “Tefsirde İsrâiliyyât’ın Arap Kültürüyle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 14/2 (2014), 91-110.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsir Sahasında İsraîliyyâta Kısa Bir Bakış”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 1/6 (1962), 8-11.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Cerrâr, Me’mûn Ferîz. Hasâisu’l-kıssati’l-İslâmiyye. Cidde: Dâru’l-Menâra, 1988.
• Chatman, Seymour. Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film. London: Cornell University Press, 1980.
• Cürcânî, Ebû Ahmed Abdullah b. ʿAdî. el-Kâmil fî duʿafâi’r-ricâl. Beyrut: el-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• Çalışkan, Muhammed Selman. Kur’ân’da Ashâb-ı Karye Kıssası. İstanbul: Kitâbî, 2019.
• Çalışkan, Necmettin. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Ashâbü’l-karye ve Habîb En-Neccâr”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/30 (2017), 108-122.
• Çalışkan, Necmettin. “Kehf Sûresi Bağlamında Hz. Mûsâ ve Sâlih Kul (Hızır) Kıssası ve Antakya’da Hızır İnancının Sosyo-Kültürel Etkileri”. Toplum Bilimleri Dergisi 9/18 (2015), 243-262.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İFAV Yayınları, 41. Basım, 2017.
• Deylemî, Ebû Mansûr Şehredâr b. Şîrûye b. Şehredâr. el-Firdevs bi me’sûri’l-hitâb. thk. Said b. Besyûnî Zeyğlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1406/1986.
• Dûrî, Abdülazîz. The Rise of Historical Writing among Arabs. ed. & çev. Lawrence I. Conrad. Princeton: Princeton Legacy Library, 1983.
• Ebû Şehbe, Muhammed. el-İsrâiliyyât ve’l-mevzuʿât fî kütübi’t-tefsîr. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 4. Basım, 1407/1987.
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhyiddîn Muhammed b. el-İmâd Mustafa el-ʿİmâdî. Tefsîru Ebussuûd İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Endelûsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf b. Hayyân Esîru’d-Dîn. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkı Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420/2000.
• Esyûtî, Tâhir Saîd & Hasan Sâlim el-Hebşân. “eş-Şübühâtü havle’l-İmâm Ebî Bekr Muhammed b. el-Hasen en-Nakkāş (t: 266/351 h.) ve Tefsîruhû ‘Şifâü’s-Sudûr’” Mecelletü Câmiʿati’ş-Şârika li’l-ʿUlûmi’ş-Şerʿiyyeti ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye 17/2 (2020), 709-742.
• Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Himyânü’z-zâd ilâ yevmi’l-meâd. Ummân: Vizâratü’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1408/1988.
• Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Teysîru’t-tefsîr li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Maskat: Vizâratü’t-Türâsi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1406/1986.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meʿâni’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye, t.y..
• Hauglid, Brian Michael. al-Tha’labî’s Qisas al-anbiyâ: Analysis of the Text, Jewish and Christian Elements, Islamization, and Prefiguration of the Prophethood of Muhammad. Utah: The University of Utah, 1998.
• Havvâ, Saîd. el-Esâs fi’t-tefsîr. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1424/2003.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî. Lübâbü’t-te’vîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk. Abdusselâm Muhammed Ali Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1995.
• Hevvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru Kitâbillâhi’l-ʿAzîz. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1990.
• Horst, Heribert. “Taberî’nin Kur’an Tefsiri’ndeki Rivayetler”. çev. Sabri Çap. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2016), 309-328.
• Huli, Emin. “Tefsir ve Tefsir’de Edebî Tefsir Metodu”. çev. Mevlüt Güngör. İslâmî Araştırmalar 2/7 (1988), 32-41.
• İbn Abbâs, Abdullah b. Abbâs b. Abdilmuttalib. Tenvîru’l-mikbâs min tefsîri İbn Abbâs. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs. el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Kahire: Doktor Hasan Abbâs Zekî, 1419/1998.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâi’r-ricâl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr mine’t-tefsîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1404/1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. Thk. Abdüsselâm Abdüsşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• İbn Ebî Hâtim. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʿAzîm. thk. Es’ad Muhammed Tayyib. el-Memleketü’l-ʿArabiyetü’s-Suûdiyye: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım, 1419/1998.
• İbn Ebû Hâtim. el-Cerh ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1271/1952.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Îsâ el-Mürrî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʿAzîz. thk. Ebû Abdillah Hüseyin b. Ukkâşe & Muhammed b. Mustafa el-Kenz. Kahire: el-Fârûkü’l-Hadîse, 1423/2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân. es-Sikât. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ ʿImâdüddîn İsmâil b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʿAzîm. thk. Sâmi b. Muhammed Selâme. B.y.: Dâru Tayyibe, 1999/1420.
• İbn Saʿd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Saʿd b. Menî’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1410/1990.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. el-Cevâbu’s-sahîh li-men beddele dîne’l-Mesîh. Riyad: Dâru’l-ʿÂsıme, 3. Basım, 1419/1999.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Şeyhu’l-İslâm İbn Teymiyye Tefsîri. İstanbul: Karınca & Polen Yayınları, 2017.
• İbn Vehb, Ebû Muhammed ʿAbdullâh. Tefsîru’l-Kur’ân mine’l-câmiʿ. nşr. Miklos Muranyi. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 2003.
• Itr, Nûreddin Muhammed Halebî. ʿUlûmü’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dimeşk: Dâru’s-Sabah, 1414/1993.
• Karakış, Mahmut. Yasin Sûresiyle İlgili Rivâyetler ve Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Ünv. Sosyal Bilimler Enst., Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Kâsımî, Cemaleddîn. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• al-Kisaʾi, ʿAbdallah. Vita Prophetarum. ed. Isaac Eisenberg. Lugduni-Batavorum: E. J. Brill, 1922-1923.
• Konevî, İsmâil Efendi & İbn Temcîd. Hâşiyetâ’l-Konevî ve’bni Temcîd ʿale’l-Beyzâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrâhîm Atfîş. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1383/1964.
• Mâtürîdî, Muhammed İbn Muhammed İbn Mahmûd Ebû Mansûr. Tefsîru’l-Mâturîdî (Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne). thk. Mecdî Bâselûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî. Tefsîru’l-Mâverdî en-nüket ve’l-ʿuyûn. thk. es-Seyyid İbn Abdi’l-Maksûd b. Abdi’r-Rahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihâru’l-envâri’l-câmiʿa li-düreri ahbâri’l-eʾimmeti’l-ethâr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi'l-ʿArabî, 1420/2000.
• Mekkî, b. Ebû Tâlib. el-Hidâye ilâ bülûgi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Kur’ân ve tefsîrihî ve ahkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. eş-Şârika: Câmiʿatü’ş-Şârika Külliyetü’ş-Şeriʿa ve’d-Dirasâti’l-İslâmiyye, 1429/2008.
• Mesʿûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcü’z-zeheb ve meʿâdinü’l-cevher (fî tühafi’l-eşrâf mine’l-mülûk ve ehli’d-dirâyât). Kum: Dâru’l-Hicre, 1409/1988.
• Mevdûdî, Seyyid Ebü’l-Aʿlâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2002.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1375/1956.
• Mütehassıs Ulemâ Heyeti, el-Mevsûʿatü’l-Kur’âniyyeti’l-mütehassasa. Mısır: el-Meclisü’l-Aʿlâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1422/2002.
• Nekra, Tihâmî. Saykûlûciyyetü’l-kıssa fi’l-Kur’ân. Tunus: eş-Şirketü’t-Tunusiyye, 1974.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Nîsâbûrî, Ebu Abdullah Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1410/1990.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn el-Hasan b. Muhammed b. Hüseyn el-Kımmî. Garâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-Furkân. thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1416/1996.
• Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi ve’l-Vesâigi’l-Kavmiyye, 1423/2003.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an Kıssaları Bağlamında İsrâiliyyât Meselesine Farklı Bir Yaklaşım -Tefsirde İsrâiliyyât Karşıtı Söylemin Tahlil ve Tenkidi-”. İslâmî İlimler Dergisi 9/1 (2014), 11-68.
• Öztürk, Mustafa. “Ölülere Dua ve İstiğfar Niyetiyle Kur’an Okuma Meselesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 3/1 (2019), 85-106.
• Pânîpetî, Muhammed Senâullah. et-Tefsîru’l-mazharî. Pakistan: Mektebetü’r-Rüşdiyye, 1412/1992.
• Rabât, Halid & Îd, Seyyid İzzet. el-Câmiʿ li-ʿulûmi’l-İmâm Ahmed. Feyyûm: Dâru’l-Felâh, 1430/2009.
• Saʿlebî, Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhammed İbn Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1422/2002.
• Saʿlebî, Nîsâbûrî. Kasasu’l-enbiyâ: ʿArâisü’l-mecâlis. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1405/1985.
• al-Thaʿlabī. ʿArāʾis al-Majālis fi Qisas al-Anbiyāʾ or “Lives of The Prophets”. çev. William M. Brinner. Leiden: Brill, 2002.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. Alâ tarîki’t-tefsîri’l-beyânî. Amman: Dâru’l-Fikr, 1434/2013.
• Sanʿânî, ʿAbdurrezzâk. Musannef. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Sanʿânî, ʿAbdürrezzâk. Tefsîru ʿAbdürrezzâk es-Sanʿânî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1410/1990.
• Savut, Harun. “Yasin Suresinde Bahsi Geçen Resul Kavramının Rivayetler Bağlamında Analizi”. Turkish Studies 11/5 (2016), 461-480.
• Schwarzbaum, Haim. Biblical and Extra-Biblical Legends in Islamic Folk Literature. Waldorf-Hessen: Verlag für Orientkunde Dr. H. Vorndran, 1982.
• Semʿânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm & Ğanîm b. Abbâs b. Ğanîm. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tefsîru’s-Semerkandî: Bahru’l-ʿulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/1993.
• Sezgin, Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-ʿArabî: ʿulûmü’l-Kur’ân ve’l-hadîs. nakalehu ile’l-ʿArabiyye: Mahmûd Fehmî Hicâzî; raceʿa ʿArefe Mustafâ, Saʿîd Abdurrahîm. Riyad: Câmiʿatü’l-İmâm Muhammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 1411/1991.
• Sıcak, Ahmet Sait. “Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/2 (2019), 739-763.
• Sıcak, Ahmet Sait. “Kur’ân’da Tasrîf Olgusu ve Kur’ân Kıssalarında Karye/Medîne Kelimelerinin Tasrîfi”. Şarkiyat Dergisi 11/2 (Ağustos 2019), 734-762.
• Sıcak, Ahmet Sait. Kur’an Tefsirinde Öznellik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Sufyân es-Sevrî, Ebû ʿAbdullâh Sufyân b. Saʿîd b. Mesrûk el-Kûfî. Tefsîru’s-Sevrî. nşr. Ebû Caʿfer Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1403/1983.
• Süyûtî, Celâleddîn. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. Mısır: el-Heyʾetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmmetü li’l-Kitâb, 1393/1974.
• Süyûtî, Celâleddîn. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri’l-me’sûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1413/1993.
• Şahin, Süreyya. “Kısas-ı Enbiyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/495-496. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm: es-Sirâcü’l-münîr. Kahire: Matbaʿatü Bûlâg, 1285/1868.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Ahmed b. Eyyûb. Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 3. Basım, 1414/1994.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. B.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleymân. Mevsûatü’t-Tefsîri’l-Me’sûr. Beyrut: Dâru İbn Hazm & Merkezü’d-Dirâsâti ve’l-Ma’lûmâti’l-Kur’âniyyeti, 1439/2018.
• Tûsî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Hasen b. Alî. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Ulutürk, Muammer. “Katolik Hıristiyanlığına Göre İsa’nın Halefi ve ilk Para Havari Simun Petrus”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 6/1 (2006), 145-167.
• Vanî Mehmed Efendi. Arâisü’l-Kur’ân Kur’ân’ın Gelinleri. çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2020.
• Yahyâ b. Sellâm. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1455/2004.
• Zâyidî, Muhammed. “Kitâbü’l-Mübtedei fî kasası’l-enbiyâʾ ʿaleyhimü’s-selâm”. Câmiʾatü Ümmi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1428/2008.
• Zeccâc, Ebu İshâk. Meʿâni’l- Kur’ân ve îʿrâbuh. thk. Abdulcelil Abduh Çelebî. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. ʿUsmân. Siyeru aʿlâmü’n-nübelâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. el-İtticâhâtü’l-münharife fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm devâfiʿuhâ ve defʿuhâ. Kahire: Mektebetü Vehbe, 3. Basım, 1406/1986.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidı’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1407/1987.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kâhire: Dâru ihyâʾi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1376/1957.
• Zeyd b. Ali. Garîbu’l-Kur’ân li Zeyd b. Ali. Haydarâbâd: Taj-Yusuf Foundation Trust, 1422/2001.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Matbaʿatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, ts.