The Meaning of the Notion of Mandup in the Usul al-Fiqh

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 191 - 208, 23.06.2021

Mustafa Şeref Aydın , Derviş Dokgöz

Öz

With this article, it is aimed to reveal the meaning and scope of the concept of mandub in usul al-fiqh. For this purpose, the views of scholars of the procedure of fiqh from different schools were revealed and compared. In addition, the way the mandub is fixed and the points where it differs from the wajib are mentioned.
It is seen that the concept of mendub (or nedb) is a widely used concept in the usul al-fiqh. However, it cannot be said that this concept has the same meaning and scope in the eyes of all procedural scholars. The scholars of the procedure attributed different meanings to the concept of mandub according to the schools they belong to. In this way, the difference in meaning of mandub draws attention when reading fiqh-style books. In some cases, this difference in meaning causes confusion.
During the research, it was seen that Hanafis and other majority scholars use the word mandub in a different sense. Majority of scholars named the concept of mendub as wajib for the things that were strictly and definitively ordered to do. In that case, the things that are wanted to be done or considered good, except for orders and demands that express an obligation, are generally named as mandub. By this chance, everything that is below the degree of wajib and that is demanded to be done or considered superior to its abandonment is included in the concept of mandub.
On the other hand, Hanafi procedural scholars are the provisions of the proposal that are ordered to be made or considered well and recommended; they have listed it as fard, wajib, sunnah and futile. As for mandub, that is expressed as another name for nafil in this ranking. In this case, sunnah and mandup are seen as different provisions.
The results we have obtained as a result of this study regarding the meaning expressed by the concept of mandub in usul al-fiqh can be expressed as follows: The concept of mandub means different meanings in the schools of fiqh.
According to Hanafi scholars, the concepts of sunnah and mandub are seen as different types of judgments. Accordingly, the things that were practiced by the Prophet and became a constant practice by Muslims are included in the scope of sunnah. However, the things that were not widely practiced by the Prophet and Muslims but still recommended to be done and which were abandoned were named as mandub or futile. In this case, according to Hanafis, mandub has a rank below sunnah.
According to the majority of the scholars of the procedure, the concept of mandub has a wider meaning and scope than the use of Hanafis. For, they are generally named as mandub, what is wanted to be done or considered good, except for orders and demands that express necessity. As for the determination that a request is mandub, it is understood by demanding what is wanted to be done in a way that does not imply obligation. Or, even though the demand includes an order, it is understood that it has turned into a mandible with evidence showing that there is no obligation.

Anahtar Kelimeler

Usul al-Fiqh, Hukm al-Taklifi, Mandub, Sunnah, Nafil (Supererogatory).

Mendup Kavramının Fıkıh Usulünde İfade Ettiği Anlam

Öz

Mendup (veya nedb) kavramının, fıkıh usulünde oldukça yaygın olarak kullanılan bir kavram olduğu görülmektedir. Buna karşın bu kavramın, bütün usulcüler nazarında aynı anlam ve kapsama sahip olduğu söylenemez. Zira usulcüler, mensup oldukları ekollere göre mendup kavramına farklı anlamlar yüklemişlerdir. Bu durum usul kitapları okunurken dikkati çekmekte ve bazı durumlarda karışıklığa da sebep olmaktadır. Bu nedenle bu makale ile mendup kavramının, fıkıh usulcüleri nazarında ifade ettiği anlamın ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda mütekellimîn metodunu benimseyen usulcülerin kullanımında mendup kavramının, Hanefîlerin kullanımına göre daha geniş anlam ve kapsama sahip olduğu görülmektedir. Zira mütekellimîn usulcüler, vücûbiyet ifade eden emir ve talepler dışında yapılması istenilen veya iyi görülen şeyleri genel olarak mendup kavramı ile ifade etmişlerdir. Hanefî usulcüler ise yapılması emredilen veya iyi görülüp tavsiye edilen teklifî hükümleri; farz, vacip, sünnet ve nafile şeklinde sıralamışlar ve mendubu bu sıralamadaki nafilenin diğer bir ismi olarak ifade etmişlerdir. Bu durumda Hanefîlerin kullanımında mendup, mütekellimîn usulcülerin ıstılahında ifade ettiği anlama göre hem daha dar kapsamlı olmakta, hem de mertebe olarak daha alt bir konumda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usulü, Teklifî Hüküm, Mendup, Sünnet, Nafile.

Kaynakça

• Ahsîkesî, Ebû Abdillâh Hüsâmüddîn Muhammed b. Muhammed. el-Müntehab fî usûli’l-mezheb (Kitâbü’l-Vâfî ile birlikte). 5 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi'l-Kurâ, 1417(h.).
• Âmidî, Seyfüddîn Alî b. Muhammed. el-İhkâm fi usûli’l-ahkâm. thk. Abdurrezzak Afîfi. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-sami‘ıy, 2003.
• Apaydın, Yunus. İslam Hukuk Usûlü. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2017.
• Aslan, Nasi. “Makâsıd/Gâiî İlke Bağlamında Müdâyene Ayetinin Yorumu”. Turkish Studies 13/2 (2018), 193-205.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh. el-Furûku’l-luğaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dâru’l-İlm ve’s-Sekâfe, ts.
• Atar, Fahrettin. “Nafile”. TDV İslam Ansiklopedisi. 32/290-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Basrî, Muhammed b. Ali Ebü’l-Hüseyn. el-Mu‘temed fî usuli’l-fıkh. thk. Halil el-Meys. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403(h.).
• Beyanuni, Muhammad Abu el-Fath. “Hüküm”. TDV İslam Ansiklopedisi. 18/466-468. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer. Minhâcü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2006.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed Abdülazîz. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418(h.).
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-‘Arabiyye. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh. el-Burhân fi usûli’l-fıkh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: y.y., 1399(h.).
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed b. Ömer. Takvîmü’l-edille fi’l-usûl. thk. Halil Muhyiddin. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421(h.).
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn. el-Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali Seyu’l- Mübârekî. 4 Cilt. Riyad: y.y., 1993.
• Fîrûzâbâdî, Ebü't-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya'kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 4 Cilt. Medine: y.y., 1413(h.).
• Habbâzî, Ebû Muhammed Celâleddîn Ömer b. Muhammed. el-Muğnî fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Mazhar Bekâ. Mekke: Câmiatü Ümmi'l-Kurâ, 1403(h.).
• Haddâd, Ebu Bekir Ali b. Muhammed. Cevheratü’n-neyyira alâ Muhtasari’l-Kudûrî. nşr. İlyas Kaplan. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Hâdimî, Ebû Saîd Mehmed b. Mustafa b. Osman. Mecâmiu‘l-hakâik. b.y.: Matbaâyi Âmire, 1308(h.).
• Hallâf, Abdulvahhab. İlmi Usûlü’l-Fıkh. Kahire: Mektebetü’t-Da’veti’l-İslamiyye, 1945.
• Hindî, Ebû Abdillâh Safiyyüddîn Muhammed b. Abdirrahîm. Nihâyetü’l-vüsûl fî dirâyeti’l-usûl. 9 Cilt. Mekke: Mektebetü’t-Ticâriyye, ts.
• İbn Âbidîn, Muhamed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. 13 cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luga. thk. İbrahim Şemsüddin. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2011.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Kitâbü’l-hudûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. Ravzatü’n-nâzır. thk. Şaban Muhammed İsmail. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahîm. Bahru’r-râik şerh-u Kenzi’d-Dekâik. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. Fethu’l-gaffâr bi-Şerhi’l-Menâr. 3 Cilt. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Halebî, 1355(h.).
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osman b. Ömer. Muhtasarü’l-münteha’s-sûl ve’l-emel fi ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. thk. Nezir Hamâdu. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1427(h.).
• İbnü’n-Neccâr, Ebû Bekr Takiyyüddîn Muhammed b. Ahmed el-Fütûhî. Şerhu’l-Kevkebi’l-Münîr. thk. Muhammed Zuhayli-Nezih Hammâd. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1413(h.).
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî. Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl (Bedî‘un-Nizâm). thk. Sa’d b. Aziz b. Mehdi Sülemî. 2 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi'l-Kurâ, 1405(h.).
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm. Nihâyetü’s-sûl fî şerhi minhâci’l-usûl. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Kahraman, Abdullah. Fıkıh Usulü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Kahveci, Nuri. “Fıkıh Usûlü Açısından Emrin Delaleti ve Emre Delalet Eden Lafızlar Üzerine Bir Değerlendirme”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2009), 21-66.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Şerhu Tenkîhi’l-Fusûl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1424(h.).
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. et-Temhîd fî usûli’l-fıkh. thk. Müfid Muhammed Ebû Amşe. 4 Cilt. Cidde: Dâru'l-Medenî, 1406(h.).
• Koca, Ferhat. “Mendup”. TDV İslam Ansiklopedisi. 29/128-130. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Koca, Ferhat. “Sünnet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 38/154-155. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Leknevî, Muhammed Abdülhalîm b. Muhammed Emînillâh. Kamerü’l-akmâr fi Şerhi’l-Menâr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415(h.).
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân. et-Tahbîr fî şerhi’t-Tahrîr. thk. Abdurrahman b. Abdullah el-Cibrîn. 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1951.
• Molla Fenârî, Şemseddin Mehmed (Muhammed) b. Hamza. Fusûlü’l-bedâyi’ fî usûli’ş-şerâi‘. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1427(h.).
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramuz. Mir’âtü’l-usûl fî şerhi Mirkâti’l-vüsûl. İstanbul: Şirketi Sahâfiye-i Osmâniye, 1321(h.).
• Muhammed Ebu Zehra. İslam Hukuk Metedolojisi. çev. Abdülkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınevi, 1994.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdulbâki. 5 Cilt. Beyrut; Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412(h.).
• Nemle, Abdülkerim b. Ali b. Muhammed. İthâfu zevi’l-besâir bi şerhi Ravzati’n-Nâzır. 8 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1417(h.).
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. thk. Hasan Abdulmün‘im Şelebi. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 1421(h.).
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed. Usûlü’l-Pezdevî. Karaçi: Matbaa Câvid Berîs, ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fi ilmi’l-usûl. thk. Taha Câbir Feyyâz el-Alvâni. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r Risâle, ts.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd. et-Tavzîh fî halli gavâmizi’t-Tenkîh (et-Telvîh ile beraber). Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtı‘u’l-edille fi’l-usûl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1997.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-usûl fi netâici’l-ukûl. thk. Abdulmelik Abdurrahman Esad es-Sadi. 2 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1404(h.).
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l Vefa el-Efgânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Siğnâkî, Hüsâmüddîn Hüseyn b. Alî. el-Vâfî fî usûli’l-fıkh. 5 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi'l-Kurâ, 1417(h.).
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. Cem‘u’l-cevâmi‘ fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424(h.).
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. Ref’u’l-Hâcib an Muhtasari İbni’l-Hâcib. thk. Ali Muhammed Muavvad - Adil Ahmed Abdülmevcûd. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1999.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. İrşâdü’l-fühûl ilâ tahkîki’l-hakkı min ilmi’l-usûl. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Fadîle, 2000.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî. et-Tebsıra fi usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1403(h.).
• Tahtâvî, Ahmet b. Muhammed b. İsmail. Hâşiyetü’t-Tahtâvî alâ Merâki’l-Felâh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî. Şerhu Muhtasari’r-Ravza. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1407(h.).
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bahrü’l muhît fi usûli’l-fıkh. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1413(h.).
• Zeydan, Abdülkerim. el-Vecîz fî usûlü’l-fıkh. Bağdat: Müessesetü Kurtuba, 1976.
• Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. 2 Cilt. Şam: Dâru’l-Fikr, 1986.