The Issue of Causation (Ta'lîl) with Deficient Effective Cause (Kâsır Illet) in Fiqh Method

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 302 - 322, 24.12.2022

Yusuf Bulutlu , Mohammad Ali Yousef Abu-eid

Öz

The issue of justification with the minor cause is one of the issues in which the fundamentalists differed in one of the most important fundamentalist chapters, which is the chapter on analogy, which is considered one of the most important overall evidence in the science of jurisprudence. Where the fundamentalists mention it in the fundamentalist books next to mention the evidence of the Book, the Sunnah and the consensus. This study dealt with the issue of the permissibility of justification for the minor cause of the fundamentalists, as some fundamentalists permitted this, and another group of the fundamentalists rejected it. The study included, in general, a conceptual reading of the most important concepts that should be clarified in the course of studying this issue, which are the concepts of (cause), (measurement), (shortness) and (transgression). Where the study touched on the meanings of these terms, linguistically and idiomatically; As idiomatic meanings are placed in sciences by observing their linguistic meanings, and this was followed by the analytical reading in this study, which included liberating the place of conflict in which the fundamentalists differed on this issue; Because of the importance of this in explaining the exact location in which they differed, then this was followed by mentioning the statements of the fundamentalists on this issue, with an explanation of the evidence on which each group of the fundamentalists relied on what they went to, and a discussion of these evidences in brief, and all of that was followed by a statement The most correct opinion on this issue from the point of view of researchers. Then the study concluded with a brief conclusion that includes the most important results reached by the researchers.

Anahtar Kelimeler

Measurement, Jurisprudence Origins, Limitation, Exceeding.

التعليل بالعلة القاصرة في القياس الأصولي دراسة تأصيلية

Öz

تُعتبر مسألة التعليل بالعلة القاصرة إحدى المسائل التي اختلف فيها الأصوليون في أحد أهم الأبواب الأصولية، وهو باب القياس، حيث أجاز ذلك بعض الأصوليين، ورفضه فريق آخر من الأصوليين؛ حيث اشترطوا في العلة القياسية أن تكون متعدية. وقد تضمنت الدراسة بياناً لمفاهيم لا بد من بيانها في مقام بحث هذه المسألة وهي (العلة) و (القياس) و (القصر) و (التعدية)، متبوعاً بتحرير محل النزاع الذي اختلف فيه الأصوليون في هذه المسألة؛ لما في ذلك من أهمية في بيان المحل الدقيق الذي اختُلف فيه، ثم بذكر الأقوال فيها، والأدلة التي استند إليه كل فريق من الأصوليين فيما ذهب إليه، وقد ختمت ببيان القول الراجح في هذه المسألة من وجهة نظر الباحثين.

Anahtar Kelimeler

العلة، القياس، أصول الفقه، العلة القصر، التعدية, Fıkıh Usûlü, İllet, Kıyâs, Kâsır İllet, Te‘diye., Measurement, Jurisprudence Origins, Limitation, Exceeding.

Fıkıh Usulünde Kâsır İlletle Ta‘lîl Meselesi

Öz

Kâsır illetle ta‘lîl, fıkıh usulünün en önemli başlıklarından biri olup kıyas bağlamında bir çok usulcü tarafından üzerinde ihtilaf edilen bir konu olmuştur. Fıkıh usulü âlimlerinin bir kısmı kâsır illetle ta‘lili caiz görürken, diğerkısmı ise illetin müteaddî (geçişli) olmasını şart koşarak kâsır illetle ta‘lîlin yapılamayacağı görüşündedir. Bu çalışmada söz konusu problemin anlaşılması bağlamında bilinmesi zorunlu olan “illet”, “kıyas”, “kasr” ve “te‘diye” kavramları açıklanmış, kavramların dil ve terim anlamlarına değinilmiştir. Bilimlerde terim anlamlarının yerleştirildiğinde, dilsel anlamların gözetildiği göz önüne alınarak bu konudaki ihtilafın ve çatışmanın noktasal yerinin belirlenmesi için çalışmada analitik okuma izlemiştir. Ardından ihtilafın tam olarak anlaşılabilmesi için usulcülerin fikir ayrılığına düştüğü noktalar belirlenerek konu detaylı bir şekilde incelenmiştir. Akabinde görüşlerin dayanak olarak ileri sürdükleri delillerin yanında her iki grubun kâsır illetle ta‘lîlin cevazı hakkındaki görüşleri aktarılmıştır. Her iki tarafın delilleri tek tek değerlendirilerek bu konudaki güçlü deliller belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda üç önemli bulguya rastlanılmıştır. Bunlardan ilki, kasır illetin mansûs ve müstanbit olabileceği, mansûs olan illet-i kâsıranın illet olarak ittifakla kabul edildiği, ihtilafın illet-i kasıranın müstanbit olan türünde olduğudur. İkincisi kâsır illetin müstanbit olanında icma olduğu bazıları tarafından iddia edilmişse de bu iddianın doğru olmadığı bu nedenle Subkî’nin bu rivayeti garip bulduğudur. Son olarak Hanefiler arasında kâsır illetle hüküm konusunda ihtilaf olduğu Irak Hanefileri ile Semerkant Hanefileri arasında görüş varlılığın net olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışma sonucunda araştırmacılar tercih ettikleri görüş ve karşı görüş delillerini eleştirel değerlendirerek kâsır illetle ta’lil yapılabileceği sonucuna varmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, İllet, Kıyâs, Kâsır İllet, Te‘diye., Measurement, Jurisprudence Origins, Limitation, Exceeding.

Kaynakça

• Âmidî, Ali bin Muhammed. el-İhkâm fi usuli’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Baskı. 2008.
• Basrî, Ebu Hüseyin el-Basri. el-Mu‘temed fi usuli’l-fkıh. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım. 1403.
• Beydâvî, Abdullah bin Ömer. El-Minhâc maa şerhi’l-İsnevî ve’l-Bedehşî. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1. Baskı. 2005.
• Buhâri, Abdülaziz bin Ahmed. Keşfu’l-esrâr an usûli’l-Pezdevî. Beyrut: Dâru’l-kitab’il-ilâmi, ts.
• el-Bennânî, Abdurrahman bin Câdullah. Hâşiyetu’l-Bennânî ala bedru’t-tâli’. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Baskı 2005.
• el-Cürcânî, Ali bin Muhammed. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,1. Baskı. 1403.
• el-Cüveynî, Abdülmelik bin Yusuf. el-Burhân fi usûli’l-fkıh. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,1. Basım. 2001.
• el-Ferâhidî, Halil bin Ahmed. Mu’cemu’l-ayn. y.y. Mektebetu dâru’l-hilâl, ts.
• el-Feyrûzâbâdî, Muhammed bin Yakub. el-Kâmus’ul-muhît, Beyrut: Müessesetü’r- risâle,3. Baskı. 1979.
• el-Hindî, Muhammed bin Abdurrahim. Nihâyetu’l-vusûl ila dirâyeti’l-usûl. Mekke: Mektebetu’l-Bâz, 1. Basım. 2007.
• el-Humeyrî, Neşvân bin Saîd. Şemsu’l-u’lûm ve devâi kelâmı’l-Arab mine’l-kulûm. thk. Hüseyin Ömerî. Beyrut: Dâru’l-fikir, 1. Basım.1420.
• el-Kelûzânî, Mahfuz bin Ahmed. et-Temhid fi usuli’l-fkıh. Beyrut: Dâru-ihyâi’t-turâsı’l-Arabî, ts.
• el-Mahallî, Muhammed bin Celaluddin. el-Bedru’t-tâli bişerhi cemu’l-cevâmi’. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım. 2005.
• el-Mutî’î, Muhammed Behît. Süllemu’l-vusûl, fi şerhi nihâyeti’s-sûl. Mektebetu bahru’l-ulûm, ts.
• en-Nemle, Abdülkerim. el-Mühezzeb fi usuli’l-fıkhi’l-mukâren. Riyad: Mektebetur-rüşd, 1. Basım. 1999.
• Ermevî, Mahmud bin Ebu Bekir. et-Tahsîl mine’l-mahsûl. Beyrut: Müessesetü’r- risâle,1. Baskı. 1988.
• er-Racrâcî, Hüseyin bin Ali. Rafu’n-nikâb an tenkîhı’ş-Şihâb. Riyad: Mektebetu’r-rüşd 1. Basım. 1425.
• er-Râzî, Ahmed bin Firâs. Mu’cemu Mekâyisi’l-lugâh. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1979.
• er-Râzî, Muhammed bin Ebî Bekir. Muhtâru’s-Sihâh. thk. Yusuf Şeyh Muhammed. Beyrut: Dâru’l-asriyye, 5. Basım. 1420.
• er-Râzî, Muhammed bin Ömer. el-Mahsûl mine’l-Usûl, Beyrut: Dâru ihyâi turâsi’l-Arabî, 1994.
• er-Râzî, Muhammed bin Ömer. el-Meâlimu fi usûli’l-fkıh. Beyrut: Dâru Âlemi’l-kütüb, 1999.
• er-Rehûnî, Yahya bin Musa. Tuhfetu’l-mesûl fi şerhî muhtasaru muntahâ’s-sûl. Dubâi: Dâru’l-Buhûsi li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1. Basım. 2002.
• es-Sa’dî, Abdulhakîm. Mebâhisi’l-ille inde’l-usûliyyin. Beyrut: Dâru beşâiri’l-İslamiyye, 2. Basım. 2000.
• es-Sem’ânî, Mansûr bin Muhammed. Kavâtı’u-l-edille, mine’l-usûl. thk. Muhammed Hasan. Dâru’l-kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım. 1999.
• es-Sübkî, Abdulvehhâb bin Ali. el-İbhâc bi-Şerhi’l-minhâc. Dâru İbn Hazm, 1. Basım. 2004.
• eş-Şevkânî, Muhammed Ali. İrşadi’l-fuhûl ila tahkiki’l-hakkı min ilmi’l-usûl. thk. Ahmad Izzu. Beyrut: Dâru’l-fikri’l-Arabî, 1. Basım. 1999.
• et-Tilmisânî, Muhammed bin Ahmed. Miftahi’l-vusûl ila binai’l-furû a’la’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,1. Baskı. 1983.
• ez-Zerkeşî, Muhammed bin Bahâdır. Bahru’l-muhît fi usûli’l-fkıh. Beyrut: Dâru’l-kütüb, 1994.
• ez-Zincânî, Mahmud bin Ahmed. Tahrîcu’l-füru’ ala’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r- risâle, 3. Baskı. 1979.
• Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed bin Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,1. Basım. 1993.
• İbn Âkîl, Ali. el-Vâdıh fi usûl’il-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r- risâle,1. Baskı. 1999.
• İbn en-Neccâr, Muhammed bin Ahmed. Şerhu’l-kevkebi’l-münir fi usuli’l-fkıh. Mekke: Mektebetu abîkan, 2. Baskı. 2009.
• İbn Hâcip, Osman bin Ömer. Muhtasaru’l-müntaha’l-Ûsulî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,
• İsfahânî, Mahmud bin Abdurrahman. Şerhu’l-minhâc. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, ts.
• İsnevî, Cemal bin Abdurrahim. Et-Temhid fi tehrîci’l-füru’ ala’l-usul. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2011.
• Muhtâr, Ahmed. Mu’cemu’l-lugâtı’l-arabiyye el-muâsıra. Beyru: Âlemu’l-kütüb, 1429.
• Sadruş-Şerîa, Abdullah bin. Mesud. et-Tavdîh ala’t-tenkîh. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Taftazânî, Mesud bin Ömer. et-Telvîh ala’t-tavdîh. y.y. Mektebetu Sabîh ts.