Hatay (Arap) Alevilerinde Kutsal Bir Zaman Olarak Gadir-i Hum Bayramı ve Kutlama Gelenekleri

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 186 - 208, 24.12.2022

İlbey Dölek

Öz

Dini bayramlar, dinler tarihinde inananlar tarafından kutsalın tezahür ettiği müstesna zamanlar olarak algılanmakta ve kutlanmaktadır. İslam tarihinde Gadir-i Hum denilen yerde vuku bulan olaya dayanan Gadir-i Hum bayramı Sünni ve Şii kaynaklarda farklı şekillerde geçmektedir. İki mezhebin ihtilaf ettiği bu konuyu tekrar tartışmak ya da çözüme kavuşturmak gibi bir amaç bu makalenin kapsamı dışındadır. Aleviler/Şiiler tarafından kutlanan Gadir-i Hum bayramı, Hatay, Adana ve Mersin’de yaşayan Aleviler için de en önemli dini bayramların başında gelir. İslam Tarihinde ilk kez (352/963) Bağdat’ta Büveyhiler devrinde kutlanmaya başlayan Gadir-i Hum bayramı, ülkemizde özellikle Akdeniz bölgesinde Hatay, Adana ve Mersin’de yaşayan Arap Aleviler tarafından her yıl Zilhicce ayının 18’inde kutlanmaktadır. Hatay’da yaşayan Alevilerin Gadir-i Hum bayramı kutlama geleneklerini Dinler Tarihi metodolojisi çerçevesinde ele alan bu çalışmada nitel yönteme dayalı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Katılımcılara on sorudan oluşan bir görüşme formu etik kuruldan gerekli izinler alındıktan sonra gönüllülük esasına göre uygulanmıştır. Araştırmaya gönüllü Alevi vatandaşlar ile kanaat önderleri katılmıştır. Araştırmadan elde edilen nitel veriler Gadir Hum bayramına dayalı gözlemlerle desteklenmiştir. Hatay’da yaşayan Aleviler tarafından Gadir-i Hum bayramı kurbanların kesildiği ve Herise pişirilip dağıtıldığı, türbelerin ziyaret edildiği ve duaların edildiği önemli bir kutsal zaman dilimi olarak algılandığı ve kutlandığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gadir-i Hum, Alevi, Hatay, Kutsal, Bayram, Gelenek, Holy time, Tradition

Feast of Gadir Hum As A Sacred Time (Arabic) Alevis Living in Hatay and Celebration Traditions

Öz

Religious holidays are perceived and celebrated by believers as exceptional times in the history of religions when the sacred is manifested. The festival of Gadir-i Hum, which is based on the event that took place in the place called Ghadir-i Hum in the history of Islam, is mentioned in different ways in Sunni and Shiite sources. It is beyond the scope of this article to re-discuss or resolve this issue where the two sects disagree. Gadir-i hum, celebrated by Alevis, is one of the most important religious holidays for Alevis living in Hatay, Adana and Mersin. Gadir-i Hum, which started to be celebrated for the first time in Islam History (352/963) in Baghdad during the reign of the Buyids, is celebrated every year by Arab Alevis living in the Mediterranean region, especially in Hatay, Adana, and Mersin. The traditions of celebrating the Gadir-i Hum feast of the Alevis living in Hatay discussed within the framework of the methodology of the History of Religions. In this study, a semi-structured interview form based on a qualitative model was used. An interview form consisting of ten questions was applied to the participants voluntarily after obtaining the necessary permission from the ethics committee. 18 people participated in the research. The qualitative data of the research was supported by observations. Gadir-i Hum feast in Hatay is celebrated as an important sacred time when sacrifices are made, "herise" is cooked and distributed, shrines are visited and prayers are made. Gadir Hum Feast Alevis will not only celebrate the one year anniversary of the event that took place in Gadir Hum, but the perfection and finality of the religion will be completed, but also the Prophet. This celebration of appointment as imamate/caliphate of Ali on the 18th of Dhu al-Hijjah month, the sign of unity, solidarity and brotherhood among all people. This form of celebration is the place where the Alevis living in Hatay cooked and distributed the food by sacrificing sacrifices. To express prayers by burning incense and visiting for the Khidr Tomb and other holy places. According to those who participated in the research, Gadir-i Hum is developing at the beginning of the most important holidays, which are seen as the festival of peace, love, brotherhood, custody, and sayyids. Ghadir- Hum, seen on a map in Islamic History for Muslims, is heavily loaded with the history of the city. These meanings are the perfection of religion, Hz. The teaching of Ali's imam and caliph will depend on and depend on Allah's love for the Holy Quran and Ahl al-Bayt. We conducted, the demand to declare the Gadir Hum day as a public holiday is very important for unity, solidarity and brotherhood İn the studies on Gadir Hum and in the interviews.

Anahtar Kelimeler

Gadir-i Hum, Alevi, Hatay, Holy time, Tradition

Kaynakça

• Akdoğan, Mehmet N. Tarihsel ve Aktüel Boyutlarıyla Gadir-i Hum. Ankara: TDV Yay. 2021.
• Bingöl, Esra, “İtikadi ve Tarihi Yönleriyle Gadir-i Hum Uygulamaları (Halkalı Örneği)”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019.
• Demir, Ahmet İ., Şanlı, Yaşar. "Cem Dergisi’ne Göre Alevilik’te Sosyal Hayat, Kurumlar ve Gelenekler". Recep Tayyip Erdoğan Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11, 2017, s.7-51
• Demir, Habip, "Günümüz İran Şiiliğinde Kutsal Gün ve Geceler". e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10 / 2, 2017, ss.315-351. https://doi.org/10.18403/emakalat.356099
• Demirel, Yasemin, Hatay-Samandağ Özelinde Nusayrilik ve Ziyaret Kültürü, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2019.
• Dönmez, Mehmet, "Hatay Aleviliğinde İnanç Önderlerinin İbadeti İdrak Ediş Tarzları". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 0/54 (2010), ss.213-224
• Emini, Allame, çev. Seyyid Ali Hüseyni Bohti, El-Gadir, Gadir-i Hum, İstanbul: İmam Rıza Dergâhı Yayınları, 2021.
• Ertekin, Ertuğrul, Gadir-i Hum ve İslam Tarihindeki Önemi Üzerine Ayetullah Asıfi ve Ayetullah Hekim ile Söyleşi, Şiilik Araştırmaları I (ed. O. K. Sarıalioğlu), İstanbul: Önsöz Yay. 2018
• Eryılmaz, Hasan, "Sahih Hadis Anlayışının Vahyin Anlaşılmasındaki Rolü". Tevilat 3 / 1, 2022, ss. 13-32. https://doi.org/10.53352/tevilat.1096165
• Eskiocak, Nasreddin, Alevilik Nedir? Antakya: Alevi İslam İnancını Yaşatma Derneği Yayınları, 6. basım, Antakya, 2015.
• Fığlalı, Ethem R. Çağımızda İtikadi Mezhepler Tarihi, İzmir İlahiyat Vakfı Yay. İzmir, 2004.
• Fığlalı, Ethem R. “Gadir-i Hum” TDV İslâm Ansiklopedisi 13: 279. Ankara: TDV Yay. 2005.
• Güner, Ahmet, “Büveyhîler devrinde Bağdat’ta Kerbela / Aşure, Gadir-i Hum ve benzeri Şiî uygulamaları”, Çeşitli yönleriyle Kerbela, Yıldız, A. ve Aksu, A. (Ed.), C.1, ss.325-329, Asitan Yayınları, Sivas, 2010.
• Keser, İnan, Kent Cemaat Etnisite Adana ve Adana Nusayrileri Örneğinde Kamusallık, Ütopya yayınevi, Ankara, 2008.
• Kirman, M. Ali, Halil Apaydın ve Mehmet Günaydın, Ezan İbadete Çağrı Olarak, İstanbul, Rağbet Yay. 2007.
• Mertcan, Hakan, Türk Modernleşmesinde Arap Aleviler, 3. baskı, Karahan Kitabevi, Adana, 2015.
• Ortaylı, İlber, “Alevilik, Nusayrilik ve Bab-ı Ali” Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayriler, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2013.
• Ökten, Ali İ. Anadolu’nun Sırlı Aynası: Arap Alevileri (Nusayriler), Karahan Kitabevi, Adana, 2017
• Över, Gökmen, Nusayrilerde Kadın, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep, 2011.
• Özaslan, Ayşegül, “Gadir-i Hum” Türkiye’de Yaşayan Geleneksel Kutlamalar, haz. M. Öcal Oğuz & Erkan Aslan, Ankara, 2020.
• Turan, Fatma A. Nusayrilerde Gadir Hum, Firaş ve Mubahale Bayramları, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı.54, 2010, ss.291-297.
• Türk, Hüseyin, “Antakya’da Dinlerarası Hoşgörü ve Habib-i Neccar Örneği” Folklor/Edebiyat, 22 (87), 2016, ss.155-172.
• Türk, Hüseyin, “Nusayriliğin Tarihi Kökeni ve Gelişmesi”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı.17, 2018: ss.51-73.
• Türk, Hüseyin, “Nusayrîlik İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri”, Folklor Edebiyat Dergisi, cilt VII, sayı 28.
• Türk, Hüseyin, Anadolu’nun Gizli İnancı Nusayrîlik İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri, İstanbul 2010.
• Türk, Hüseyin, Anadolu’nun Gizli İnancı: Nusayrilik, İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri, Kaknüs Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• Vorhoff, Karin, “Söylemde ve Hayattta Alevi Kadınına Kısa Bir Bakış”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayriler, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2013.
• Yenmiş, Nihad, “Arap Aleviliğinde Kutsal Günler ve Bayramlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2010, Sayı 54, ss.299-314.
• Yeral, Ali, Ehl-i Beyt Aleviliği, İstanbul: Kevser yayıncılık, 2. Baskı 2022.
• Yeral, Ali, Gadir Konferansıının Doğuşu, İstanbul: Kevser Yayıncılık, 2022.