Bir kültürel anlatı olarak otlu peynir

Yıl 2023, , 109 - 118, 30.06.2023

Mehmet Fuat Levendoğlu

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1283533

Öz

Van ilinin marka değerlerinden biri olan otlu peynir, tescillenmiş yöresel bir besindir. Otlu peyniri özel kılan niteliklerin ve kültürel değerlerin anlatılardan yola çıkarak nasıl inşa edildiğini ele alan bu makalede, otlu peynir etrafında şekillenen yaşam tarzlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmada, katılımcıların anlatılarından yola çıkarak Van’da bu peynire atfedilen anlamlar, ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ayrıca konu hakkında yapılmış bilimsel çalışmalar gözden geçirilerek otlu peynir tarihsel bir bağlam içerisinde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede; geleneksel beslenme uygulamaları ve günümüzde yaşanan kültürel değişim ve dönüşümlerin yarattığı durumların tespit edilmeye ve otlu peynir etrafında şekillenen pratiklerin bir gelenek olarak günümüzde nasıl inşa edildiği, yerellik inşası ve aidiyet kavramları çerçevesinde otlu peynirin bir maddi kültür öğesi olarak anlamlandırılışı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Van’da üretilen otlu peynire katılan ve bazıları endemik türde olan otlar, peynire kattığı koku, tat ve besin değeri açısından otlu peyniri diğer peynirlerden ayırır. Dünyadaki bazı peynirlerin üretiminde olduğu gibi, otlu peynirin de çiğ süt ile yapılması muhafaza aşamasında birtakım riskler ortaya çıkarmakta ve bu riskleri önlemek adına süregelen muhafaza pratikleri de kendi içerisinde önemli hale gelmektedir. Çalışmada, bir yandan otlu peynirin üretimi, olgunlaştırılması ve muhafaza yöntemi göz önünde bulundurularak, yöre insanının anlatıları ışığında otlu peynirin tüketimi ve ekonomik değeri üzerinden şekillenen bir kültürel hikâye oluşturulurken, bir yandan da yöredeki beslenme alışkanlıkları ve pratikleri içindeki ayrıcalıklı değeri ele alınmıştır. Farklı coğrafyalarda üretilen otlu peynir benzeri peynirler ile olan benzerlik ve farklılıklarının, katılımcılar tarafından ifade ediliş tarzları üzerinde ayrıca durulmuş ve tüm bu özgüllükleri içerisinde yöredeki insanların yaşantıları açısından otlu peynir etrafında gelişen pratiklerin sürekliliği ve değişimi tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Otlu peynir, Van, sosyal antropoloji, kültür, beslenme

Herby cheese as a cultural narration

Öz

Herby cheese, one of the brand values of Van province, is a registered local food. There are many academic studies and publications on herby cheese. In this study, the historical and cultural story of herby cheese is evaluated. In this article based on the narratives of the participants, not only the qualities and cultural values that make herby cheese significant are highlighted but also the lifestyles shaped around herby cheese are revealed. It is the aim of this study to reveal the meanings attributed to herby cheese in Van. In addition to that, the scientific studies on the subject were reviewed and herby cheese was also tried to be evaluated in a historical context. In this context; Discussions on how traditional nutrition practices are recreated by the cultural changes and and how the practices shaped around herby cheese are constructed as a tradition have also been analyzed. The herbs that are added to the herby cheese produced in Van, some of which are endemic, distinguish the herby cheese from other cheeses in terms of the smell, taste and nutritional value they add to the cheese. As in the production of some cheeses in the world, making herby cheese with raw milk poses some risks during the preservation phase, and the ongoing preservation practices to prevent these risks become important in themselves. In the study considering the production, maturation and preservation method of herby cheese, a cultural story shaped by the consumption and economic value will be tried to put forward. Besides, its privileged position in the eating habits and practices in the region will also be discussed. Not only the expressions of the similarities and differences with other cheeses produced in different geographies are emphasized, but also the continuity and change of the practices developed around herby cheese in terms of the lives of the people in the region, will also be taken into consideration.

Anahtar Kelimeler

Herby cheese, Van, social anthropology, culture, nutrition

Kaynakça

• Aksoy Sugiyama, C. (2014). Üremeye dair yaygın söylemler: Ortadoğu bağlamında Türkiye’yi yeniden değerlendirmek. Antropoloji, (28), 1-26. https://doi.org/10.1501/antro_0000000300
• Brković, Č. (2008). Governing the sense of belonging: An anthropological analysis of” culture” and” identity” in the constitution of the Republic of Serbia. Etnoantropološki problemi/Issues in Ethnology and Anthropology, 3(2), 59-76. https://doi.org/10.21301/eap.v3i2.4
• Bulut, M. (2017). Geçiş Ritüellerinden Doğum: Sağaltım Yolları? Electronic Turkish Studies, 12(21), 121-132. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.12019
• Cuj, M., Grabinsky, L., ve Yates-Doerr, E. (2021). Cultures of nutrition: Classification, food policy, and health. Medical Anthropology, 40(1), 79-97. https://doi.org/10.1080/01459740.2020.1826475
• Çiçekli, A. (2019). Van güzel, kahvaltı Van’da güzel. E. Çağlayan (Ed.) içinde, Dünyada Van (s. 423). İletişim Yayınları.
• Diamond, J. (2006). Tüfek, Mikrop ve Çelik (Ü. İnce, Çev.). TÜBİTAK Yayınları.
• Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA). (2023). Çanak çömlek. Urartular. https://www.urartular.com.tr/alticerik/64/canak-comlek.html
• Ellen, R., Lycett, S. J., ve Johns, S. E. (Ed.). (2013). Understanding cultural transmission in anthropology: A critical synthesis (Vol. 26). Berghahn Books.
• Erol, M. (2016). Yerlilik düşüncesi. Profil Yayıncılık.
• Ertuğrul, E. (2015, Ağustos 5). Van’daki Hoşağ Kalesi’nde 250 yıllık otlu peynir bulundu. Arkeofili. https://arkeofili.com/vandaki-hosap-kalesinde-250-yillik-otlu-peynir-bulundu/
• Goody, J. (2013). Yemek, mutfak, sınıf. (M. G. Güran, Çev.). Pinhan Yayıncılık.
• Ichijo, A., ve Ranta, R. (2018). Yemek ve ulusal kimlik (E. Ataseven, Çev.). İstanbul.
• İnnova. (2023). Türkiye’nin peynir haritası. İnnova, (79). https://www.innova.com.tr/birarada/assets/pdf/79-Turkiyenin-Peynir-Haritasi.pdf
• Kahvaltı. (2014, Eylül 1). “Kahvaltının mutlulukla bir ilgisi olmalı”. Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kahvaltinin-mutlulukla-bir-ilgisi-olmali-113289
• Kindstedt, P. (2012). Cheese and culture: A history of cheese and its place in western civilization. Chelsea Green Publishing.
• Levendoğlu, M. F. (1994). Van ve yöresi geleneksel beslenme modelinin sosyal antropolojik yönden tetkiki [Yayımlanmamış lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Antropoloji ve Etnoloji Bölümü, Ankara.
• Levendoğlu, M. F. (2019). Toplumsal ve kültürel hayatın politize oluşu: 1990 sonrası Van örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/88509
• Llobera, J. R. (2007). An invitation to Anthropology: The structure, evolution and cultural identity of human societies. Berghahn Books.
• Matossian, M. K., ve Villa, S. H. (2006). 1914 öncesi Ermeni köy hayatı. (A. Yılmaz, Çev.). Aras Yayıncılık.
• Metcalf, J. (2011). Fermenting ethics. Kroeber Anthropological Society Papers, 100(1), 146-148.
• Mirza, G. A. (2016). Yorumsamacı antropoloji ve Clifford Geertz. International Journal of Human Sciences, 13(2), 3482-3491. https://doi.org/10.14687/jhs.v13i2.3787
• Montel, M. C., Buchin, S., Mallet, A., Delbes-Paus, C., Vuitton, D. A., Desmasures, N., ve Berthier, F. (2014). Traditional cheeses: Rich and diverse microbiota with associated benefits. International Journal of Food Microbiology, 177, 136-154. https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro.2014.02.019
• Paxson, H. (2012). The life of cheese: Crafting food and value in America. University of California Press. https://doi.org/10.1525/9780520954021
• Renn, O., ve Walker, K. (2008). Listeria in raw milk soft cheese: Acase study of risk governance in the United States using the IRGC framework. A. J., Knight, M. R. Worosz, E. C. Todd, L. D. Bourquin, ve C. K. Harris (Ed.) içinde, Global risk governance: Concept and practice using the IRGC framework (s. 179-220). Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-6799-0_9
• Şeker, B. D. (2022). Kültürleşme ve turizm ilişkisi. Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 139-154. https://dergipark.org.tr/en/pub/visbid/issue/74420/1199124
• Ulin, R. C. (1992). Beyond explanation and understanding: Anthropology and hermeneutics. Dialectical Anthropology, 17, 253-269. https://doi.org/10.1007/BF00243365
• Vendra, M. C. C. (2020). Paul Ricœur and Clifford Geertz: The harmonic dialogue between philosophical hermeneutics and cultural anthropology. Études Ricoeuriennes/Ricoeur Studies, 11(1), 49-64. https://doi.org/10.5195/errs.2020.488