Cumhuriyetin 100. yılında insanlık tarihine damgasını vuran Çorakyerler Omurgalı Fosil Kazısı

Yıl 2023, , 67 - 77, 29.10.2023

Ayla Sevim Erol

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1379987

Öz

Cumhuriyetin yüzüncü yılında insanlık tarihinin değişimine damgasını vuran Anadoluvius turkae’nin yer aldığı Çorakyerler, Çankırı ilinin merkez ilçesinde yer alıyor. Çorakyerler Geç Miyosen dönemine yani yaklaşık 9 milyon yıl öncesine tarihlenen bir fosil mevkisidir. Burada yıllardır yürütülen sistemli kazılar sonucunda 43 türe ait binlerce tanımlanabilir numaralı fosil buluntu ortaya çıkarıldı. Bu fosil buluntuları arasında Carnivor, Artiodactyl, Perissodactyl ve Primat takımlarına ait çok önemli ve yerel olarak eşsiz türlerin fosilleri bulunmuştur. Bu benzersiz buluntular arasında yeni tanımlanan iki cins ve iki tür yer alıyor. Yeni cinslere Anadolivius turkae ve Gangraia anatolica, yeni türlere ise Qurliqnoria chorakensis ve Hystrix kayae isimleri verildi. Bunlar Çorakyerler mevkiinde ortaya çıkarılan en önemli buluntulardır. Bunlar arasında Anadoluvius turkae hominin evriminin tarihini değiştiren ve homininlerin Afrika’dan ortaya çıktığı hipotezine aykırı bir hipotez ortaya koyan çok önemli bir buluntudur. Bu yeni bulgu, homininlerin Anadolu ve Akdeniz bölgesinde çeşitlendikten sonra Afrika’ya göç ettiğinin kanıtı niteliğindedir. Anadolivius turkae’nin yanı sıra Çorakyerler kazısında ortaya çıkan diğer önemli buluntular da benzer lokalitelere referans teşkil etmektedir. Çorakyerler kazıları hâlen devam etmekte olup, her yıl yeni türlerin buluntuları ortaya çıkarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çorakyerler, Anadoluvius turkae, Gangraia anatolica, Qurliqnoria chorakensis, Hystrix kayae

Teşekkür

Çorakyerler kazıları Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığı ve Türk Tarih Kurumu Başkanlığınca sağlanan maddî destek ile yürütülmektedir. Her üç kuruma da ayrı ayrı teşekkür ederim. Ayrıca Çankırı Valiliği, Çankırı Belediye Başkanlığı, Çankırı İl Kültür Müdürlüğü ve Çankırı Müze Müdürlüğü de her yıl çalışmalarımıza aynî yardımlarda bulunmaktadır. Bu kurum ve kuruluşlardan bize destek olan amir ve personele şükran borçluyuz. Bununla birlikte her yıl ekibe dâhil olup fosillerimizin sistematik analizlerinin oluşturulması ve tür tanımlamalarının yapılmasında yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Tanju Tümel Kaya ve Dr. Öğretim Üyesi Serdar Mayda hocalarımıza teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca en zor zamanımda kazı başkan yardımcılığımı üstlenerek ekiple uyumlu bir şekilde kazı çalışmalarımızın yürütülmesinde destek olan Dr. Tolga Köroğlu’na sonsuz teşekkürler. Çorakyerler kazısı için her yıl Kültür ve Turizm Bakanlığınca görevlendirilen Bakanlık temsilcilerimizin her biri ekiple uyum içerisinde çalışarak bize çok yardımcı olmuşlardır, tek tek isimlerini sayamayacağım tüm bakanlık temsilcilerimize sonsuz teşekkürler. Başlangıcından bugüne kadar heyette yer almış olan ve isimlerini tek tek sayamayacağım tüm akademisyen hocalarımız ile yıllardır hiçbir karşılık beklemeden büyük bir özveriyle çalışmalarımıza katılarak yardımcı olan tüm öğrencilerimize sonsuz teşekkür ediyorum.

Çorakyerler Vertebrate Fossil Excavation that marked the history of humanity in the 100th anniversary of the republic

Öz

Çorakyerler, where Anadoluvius turkae was discovered that left its mark on the history of humanity in the centenary of the Republic, is located in the central district of Çankırı province. Çorakyerler is a fossil locality dating back approximately 9 million years to the Late Miocene period. As a result of systematic excavations carried out here for years, thousands of identifiable numbered fossil finds belonging to 43 species were unearthed. These fossil finds include very important and locally unique species belonging to the orders Carnivora, Artiodactyla, Perissodactyla, and Primates. These unique finds include two newly described genera and two species. While the new genera were named Anadolivius turkae and Gangraia anatolica, the new species were named Qurliqnoria chorakensis and Hystrix kayae. These are the most important finds discovered in the Çorakyerler locality. Among these, Anadoluvius turkae is a crucial find that changed the history of the hominin evolution and put forward a hypothesis contrary to the one supporting that hominins emerged from Africa. This new finding is evidence that hominins migrated to Africa after diversifying in Anatolia and in the Mediterranean region. In addition to Anadolivius turkae, other important finds discovered during the Çorakyerler excavation also serve as references to the similar localities. Çorakyerler excavations are still continuing and finds of new species are being discovered every year.

Anahtar Kelimeler

Çorakyerler, Anadoluvius turkae, Gangraia anatolica, Qurliqnoria chorakensis, Hystrix kayae

Kaynakça

• Gaudry, A. (1862). Animaux fossiles et géologie de l'Attique: d'après les recherches faites en 1855-56, et en 1860 sous les auspices de l'Académie des sciences,Vol. 1. F. Savy.
• Geraads, D., Spassov, N., ve Kovachev, D. (2001). New Chalicotheriidae (Perissodactyla, Mammalia) from the Late Miocene of Bulgaria. Journal of Vertebrate Paleontology, 21(3), 596-606. https://doi.org/10.1671/0272-4634(2001)021[0596:NCPMFT]2.0.CO;2
• Güleç, E. S., Sevim, A., Pehlevan, C. ve Kaya, F. (2007). A new great ape from the late Miocene of Turkey. Anthropological Science, 115(2), 153-158. https://doi.org/10.1537/ase.070501
• Halaçlar, K., Erol, A. S., Köroğlu, T., Rummy, P., Deng, T., ve Mayda, S. (2023). A new Late Miocene Hystrix (Hystricidae, Rodentia) from Turkey. Integrative Zoology, (Erken Görünüm). https://doi.org/10.1111/1749-4877.12754
• Heissig, K. (1999). Family Chalicotheriidae. G. E. Rössner, ve K. Heissig (Ed.) içinde, The Miocene land mammals of Europe (s. 189-192). F. Pfeil.
• Ilgar, A. (2015). Miocene sea-level changes in northernmost Anatolia: Sedimentary record of eustasy and tectonism at the peri-Pontide fringe of Eastern Paratethys. Sedimentary Geology, 316, 62-79. https://doi.org/10.1016/j.sedgeo.2014.11.006
• Kaymakci, N. (2000). Tectono-stratigraphical evolution of the Çankırı basin (Central Anatolia, Turkey) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Utrecht University. https://hdl.handle.net/11511/70493
• Konidaris, G. E., Koufos, G. D., Kostopoulos, D. S., ve Merceron, G. (2016). Taxonomy, biostratigraphy and palaeoecology of Choerolophodon (Proboscidea, Mammalia) in the Miocene of SE Europe-SW Asia: Implications for phylogeny and biogeography. Journal of Systematic Palaeontology, 14(1), 1-27. https://doi.org/10.1080/14772019.2014.985339
• Konidaris, G. E., Roussiakis, S. J., Theodorou, G. E., ve Koufos, G. D. (2014). The Eurasian occurrence of the shovel-tusker Konobelodon (Mammalia, Proboscidea) as illuminated by its presence in the late Miocene of Pikermi (Greece). Journal of Vertebrate Paleontology, 34(6), 1437-1453. https://doi.org/10.1080/02724634.2014.873622
• Kostopoulos, D. S., Erol, A. S., Mayda, S., Yavuz, A. Y., ve Tarhan, E. (2020). Qurliqnoria (Bovidae, Mammalia) from the Upper Miocene of Çorakyerler (Central Anatolia, Turkey) and its biogeographic implications. Palaeoworld, 29(3), 629-635. https://doi.org/10.1016/j.palwor.2019.10.003
• Kostopoulos, D. S., Sevim Erol, A., ve Mayda, S. (2023). Late Miocene ‘ovibovin’ bovids (Mammalia, Bovidae) from Çorakyerler, Turkey. Journal of Vertebrate Paleontology, e2232850. https://doi.org/10.1080/02724634.2023.2232850
• Kostopoulos, D. S., Sevim Erol, A., Yavuz, A. Y., ve Mayda, S. (2021). A new late Miocene bovid (Mammalia: Artiodactyla: Bovidae) from Çorakyerler (Turkey). Fossil Record, 24(1), 9-18. https://doi.org/10.5194/fr-24-9-2021
• Lönnig, W. E. (2011). The evolution of the long-necked Giraffe (Giraffa Camelopardalis L.): What do we really know? : Testing the theories of gradualism, macromutation, and intelligent design. Verlagshaus Monsenstein und Vannerdat. http://ad-multimedia.de/evo/long-necked-giraffe_mU.pdf
• Lüttig, G., ve Steffens, P. (1976). Explanatory notes for the paleogeographic atlas of Turkey from the Oligocene to the Pleistocene. Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe.
• Mayda, S., Sevim Erol, A., Yavuz, A. Y. (2015). Carnivora from Çankırı Çorakyerler hominoid locality. K. Sayıt (Ed.) içinde, 68th geological congress of Turkey (s. 488-489). TMMOB Chamber of Geological Engineers of Turkey. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/00f7c1630b6e86b_ek.pdf
• Mayda, S., ve Sevim Erol, A. (2023). Anadolu Geç Miyosen’inden (Çankırı-Çorakyerler) Bir Fosil Ursidae (Ayıgiller) Kaydı E. Bozkurt, Ö. Dumanlılar, M. Akyıldız, K. K. Yılmaz, B. Coşkun Tunaboylu, Z. Ö. Cihan, Ö. Yağbasan, ve Ş. Açıkel (Ed.) içinde, 75th geological congress of Turkey with international participation (s. 528). TMMOB Chamber of Geological Engineers of Turkey. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/24f25904af8a59f_ek.pdf
• Pickford, M. (2003). New Proboscidea from the Miocene strata of the lower Orange River Valley, Namibia. Memoir Geological Survey Namibia 19, 207-256.
• Rögl, F. (1999). Mediterranean and Paratethys: Facts and hypotheses of an Oligocene to Miocene paleogeography (short overview). Geologica Carpathica: International Geological Journal, 50(4), 339-349. http://www.geologicacarpathica.com/browse-journal/volumes/50-4/article-138/#
• Saraç, G. (2003). Türkiye omurgalı fosil yatakları. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Sevim Erol A., Yavuz A.Y., Mayda S., Tarhan E., Sönmez Sözer Ç., Mutlu, H., Karakütük, S., ve Kaya, T. T. (2018). Çorakyerler Kazısı 2016 çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 39(1), 521-536. https://dar.vin/kazi39-1
• Sevim Erol, A., Yavuz, A. Y., Tarhan, E., Mayda, S., Kaya, T. T., Sönmez Sözer, Ç., ve Mutlu, H.. (2017) 2015 Yılı Çankırı Çorakyerler kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı, 38(1), 479-497. https://dar.vin/kazi38-1
• Sevim-Erol, A., Begun, D. R., Yavuz A., Tarhan E., Sönmez Sözer, Ç., Mayda, S., van den Hoek Ostende, L. W., Martin, R. M. G., ve Alçiçek, M. C. (2023). A new ape from Türkiye and the radiation of late Miocene hominines. Communications Biology, 6(1), 842. https://doi.org/10.1038/s42003-023-05210-5
• Sevim Erol, A., Yavuz, A. Y., Tarhan, E., Mayda, S., Aytek, A.İ., Sönmez-Sözer, Ç., Mutlu, H., Alçiçek, H., ve Alçiçek, C. (2019), Çorakyerler Kazısı 2018 yılı çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 41(1), 285-291. https://dar.vin/kazi41-1
• Sickenberg, O. (1975). Die Gliederung des höheren Jungtertiärs und Altquartärs in der Türkei nach Vertebraten und ihre Bedeutung für die internationale Neogen-Gliederung. Geologisches Jahrbuch, Reihe B, Band B 15. E. Schweizerbart'sche Verlagsbuchhandlung.
• Şahin, S., (2005). Geç Miyosen Çorakyerler (Çankırı, Anadolu) Proboscidea faunası [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/81189
• Sen, S., Bouvrain, G., ve Geraads, D. (1998). Pliocene vertebrate locality of Çalta, Ankara, Turkey. 12. Paleoecology, biogeography and biochronology. Geodiversitas, 20(3), 497-510. https://sciencepress.mnhn.fr/en/periodiques/geodiversitas/20/3/le-gisement-de-vertebres-pliocenes-de-calta-ankara-turquie-12-paleoecologie-biogeographie-et-biochronologie
• Tarhan, E. (2016). Çorakyerler lokalitesi suidlerinin morfolojik ve paleoekolojik analizi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tassy, P. (1982). Les principales dichotomies dans l'histoire des Proboscidea (Mammalia): Une approche phylogénétique. Geobios, 15, 225-245. https://doi.org/10.1016/S0016-6995(82)80116-2
• Tassy, P. (1983). Les Elephantoidea Miocenes du Plateau du Potwar, Groupe de Siwalik, Pakistan. IIe Partie: Choerolophodontes et gomphotheres. Annales de Paleontologie, 69, 235-297.
• Yavuz, A. Y., Tarhan, E., Mayda, S., ve Sevim Erol, A. (2018). Çorakyerler Lokalitesi Hystricidae Buluntuları. MASROP E-Dergi 12(2), 76-91. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/issue/40628/473488
• Yavuz, A. Y. (2019). Çorakyerler hyenalarının sistematik paleontoloji ile incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/70081