Paleopathological analysis of Ağlayan Ağaç population

Yıl 2023, Sayı: 47, 1 - 15, 31.12.2023

Serkan Şahin

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1358063

Öz

Ağlayan Ağaç is a chapel located at Bartın-Amasra, dated to the Late Eastern Roman Era. The skeletons unearthed from the Amasra Ağlayan Ağaç Excavation were examined paleopathologically. The health structure of the society was tried to be determined by comparing the obtained data with other Anatolian societies from the same era. The incidence ratio of cribra orbitalia in the Ağlayan Ağaç society is higher in individuals under adult age than the other Anatolian societies. Porotic hyperostosis rates are similar to their contemporaries. The causes of lesions are thought to be malaria or iron deficiency anemia. Infant-child mortality rate indicates rapidly progressing infectious diseases. 88.89% of the infant buried here are newborns. This area is a sacred place and this high ratio could be the result of the belief that unbaptized individuals might be forgiven since they are buried in a sacred area (according to Christian belief). Among the intense daily activities of adults in the community, traces of heavy lifting and carrying activities that require high effort based on arm and leg strength have been observed. It is possible to say that the Ağlayan Ağaç community was in a bad situation especially for children in terms of nutrition. However the low ratio of infectious diseases (excluding malaria) indicates a higher hygenic conditions in comparation to other contemporary Anatolian populations.

Anahtar Kelimeler

human skeletons, health profile, Late Eastern Roman Period, paleopathology

Ağlayan Ağaç insanlarının paleopatolojik analizi

Öz

Ağlayan Ağaç, Bartın-Amasra’da yer alan Geç Doğu Roma Dönemine tarihlenen bir şapeldir. Amasra Ağlayan Ağaç Kazısı’ndan çıkarılan iskeletler paleopatolojik olarak incelenmiş ve elde edilen verilerin aynı döneme ait diğer Anadolu toplumlarıyla karşılaştırılması ile toplumun sağlık yapısı belirlenmeye çalışılmıştır. Ağlayan Ağaç toplumu cribra orbitalia görülme oranı çağdaşı topluluklardan erişkin yaş altı bireylerde yüksek değerlere sahiptir. Porotic hyperostosis oranları ise çağdaşlarına yakın değerlere sahiptir. Lezyonların sıtmaya ya da demir eksikliği anemisine bağlı olduğu düşünülmektedir. Bebek-çocuk ölüm oranı ise hızlı seyreden enfeksiyonel hastalıkları akla getirmektedir. Buraya gömülen bebeklerin %88,89’u yenidoğan statüsündedir. Burası kutsal bir alandır ve bu yüksek oran vaftiz edilmeden ölen bireylerin kutsal bir alana gömülmesiyle (Hristiyanlık inancına göre) günahlarının affedilmesiyle alakalı olabilir. Toplumda erişkin bireylerde yoğun günlük aktiviteleri arasında kol ve bacak gücüne dayalı, yüksek çaba gerektiren ağır yük kaldırma ve taşıma faaliyetlerine ait izler gözlemlenmiştir. Ağlayan Ağaç toplumu beslenme açısından özellikle çocuklar için kötü durumda olduğunu söylemek mümkündür. Ancak sıtma hariç enfeksiyonel hastalıkların düşük oranı çağdaş Anadolu toplumlarından daha yüksek hijyenik ortamı göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İnsan iskeletleri, Sağlık profili, Geç Doğu Roma Dönemi, Paleopatoloji

Teşekkür

İskeletler üzerinde çalışma imkânı sağlayan Amasra Müzesi Eski Müdürü Baran Aydın’a ve Prof. Dr. Ahmet Cem Erkman’a, öneri ve eleştirileri için Doç. Dr. Berkay Dinçer’e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akalın, H. K. (2014). Hıristiyanlığa aktarılmış ritüeller olarak Isis kültündeki vaftiz ve günah çıkartma ayinleri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (42), 41-76. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/issue/2759/36843
• Angel, J. L. (1966). Porotic hyperostosis, anemias, malarias, and marshes in the prehistoric eastern Mediterranean. Science, 153(3737), 760-763. https://doi.org/10.1126/science.153.3737.760
• Aufderheide, C. A., ve Rodriguez-Martin, C. (2006). The Cambridge encyclopedia of human paleopathology. Cambridge University Press.
• Augenti, A., ve Gilchrist, R. (2011). Life, death and memory. M. Carver, ve J. Klapste (Ed.), The archaeology of Medieval Europe, Volume 2: 12th to 16th centuries, (s. 494-515). Aarhus University Press. https://doi.org/10.2307/jj.608161.18
• Bağdatlı-Çam F., Bora, A., ve Altunkayalıer, H. B. (2019). Amastris (Amasra) antik kentinde arkeolojik tespitler, TÜBA-AR, 24, 169-188. https://doi.org/10.22520/tubaar.2019.24.009
• Bass, W. M. (1987). Human osteology. Missouri Archaeological Society.
• Bourbou, C. (2003). Health patterns of Proto-Byzantine populations (6th-7th centuries AD) in South Greece: The cases of Eleutherna (Crete) and Messene (Peloponnese). International Journal of Osteoarchaeology, 13(5), 303-313. https://doi.org/10.1002/oa.702
• Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones. Excavation, treatment, and skeletal remains. Cornell University Press.
• Brickley, M. B., Ives, R., ve Mays, S. (2020). The bioarchaeology of metabolic bone disease, 2nd edition. Academic Press.
• Buikstra, J. E., ve Ubelaker, D. H. (1994). Standarts for data collection from human skeletal remains. Arkansas Archeological Survey Research Series No. 44.
• Buikstra, J. E., (2019). Ortner’s identification of pathological conditions in human skeletal remains, 3rd edition. Academic Press. https://doi.org/10.1016/C2011-0-06880-1
• Cole, G, ve Waldron T. (2019). Cribra orbitalia: Dissecting an ill-defined phenomenon. International Journal of Osteoarchaeology, 29(4), 613-621. https://doi.org/10.1002/oa.2757
• Crow, J. (2017). Amastris. P. Niewöhner (Ed.) içinde, The archaeology of Byzantine Anatolia from the end of late antiquity until the coming of the Turks (s. 389-394). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780190610463.003.0038
• Çırak, A., ve Çırak, M. T. (2015). Tios/Filyos iskelet kalıntılarının paleoantropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 30, 167-174. https://dar.vin/arkeo30
• Çırak, M. T. (2017). Akgüney Geç Roma-Bizans Dönemi toplumu üzerine paleodemografik çalışma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 249-264. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.313652
• Eyice, S. (1965). Küçük Amasra tarihi ve eski eserleri kılavuzu. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, No. 19.
• Erdal, Y. S., Erdal, Ö. D., ve Koruyucu, M. M. (2015). Ortaçağ’da nüfus değişimi öncesine ait bir Bizans topluluğu: Komana insan kalıntılarının antropolojik analizi. D. B. Erciyas, ve M. N. Tatbul (Ed.) içinde, Komana Ortaçağ yerleşimi (The Medieval settlement At Komana) (s. 83-114). Ege Yayınları.
• Erdal, Y. S. (2003). Büyüksaray-Eski Cezaevi çevresi kazılarında gün ışığına çıkarılan insan iskelet kalıntılarının antropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 18, 15-30. http://dar.vin/arkeo18
• Erdal, Y. S. (2004). Kovuklukaya (Boyabat, Sinop) insanlarının sağlık yapısı ve yaşam biçimleriyle ilişkisi. Anadolu Araştırmaları, 17(2), 169-196. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuanadolu/issue/1153/13487
• Erdal, Y. S. (2010). Oluz Höyük kazılarından ele geçen insan iskeletlerine ait antropolojik araştırmanın ilk sonuçları. Ş. Dönmez (Ed.) içinde, Kăsku Ülkesi’nin önemli kenti Amasya-Oluz Höyük: 2007 ve 2008 dönemi çalışmaları genel değerlendirmeler ve ön Sonuçlar (s. 93-107). T.C. Amasya Valiliği Yayınları.
• Erdal, Ö. D. (2009). Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Geç Bizans ve Yakınçağ insanlarının yaşam biçimleri. Adalya, 12, 361-388.
• Garnotel A., ve Raynaud C. (1996). Groupés ou dispersés ? Les morts et la société rurale en Languedoc oriental (IVe-XIIe siècles). H. Galinie ve E. Zadora-Rio (Ed.) içinde, Archéologie du cimetière chrétien, (s. 139-152). Revue archéologique du centre de la France. https://www.persee.fr/doc/sracf_1159-7151_1996_act_11_1_976
• Gowland, R. L., ve Western, A. G. (2012). Morbidity in the marshes: Using spatial epidemiology to investigate skeletal evidence for malaria in Anglo-Saxon England (AD 410-1050). American Journal of Physical Anthropology, 147(2), 301-311. https://doi.org/10.1002/ajpa.21648
• İşcan, M. Y., ve Steyn, M. (2013). The Human skeleton in forensic medicine, 3rd edition. Charles C. Thomas.
• Karaöz-Arıhan, S., ve Acar, E. (2014). Giresun Adası iskeletlerinin paleoantropolojik değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 30, 189-202. https://dar.vin/arkeo30
• Kaur, H., ve Jit, I. (1990). Age estimation from cortical ındex of the human clavicle in Northwest Indians. American Journal of Physical Anthropology, 83(3), 297-305. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330830304
• Koruyucu, M. (2012). Köşk Höyük Ortaçağ insanlarının antropolojik analizi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Lewis, M. (2018). Paleopathology of children: Identification of pathological conditions in the human skeletal remains of non-adults. Academic Press.
• Lovejoy, C. O., Meindl, R. S., Pryzbeck, T. R., ve Mensforth, R. P. (1985). Chronological metamorphosis of the auricular surface of the ilium: A new method for the determination of adult skeletal age at death. American Journal of Physical Anthropology, 68(1), 15-28. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680103
• Lovell, N. C. (1994). Spinal arthritis and physical stress at Bronze Age Harappa. American Journal of Physical Anthropology, 93(2), 149-164. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330930202
• Lovell, N. C. (1997). Trauma analysis in paleopathology. American Journal of Physcial Anthropology, 104(S25), 139-170. https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-8644(1997)25+%3C139::AID-AJPA6%3E3.0.CO;2-%23
• Lovell, N. C. (2008). Analysis and interpretation of skeletal trauma. M. A. Katzenberg, ve S. R. Saunders (Ed.) içinde, Biological anthropology of the human skeleton, Second Edition (s. 341-386). Wiley & Sons, Inc. https://doi.org/10.1002/9780470245842.ch11
• Mann, R. W., ve Hunt, D. R. (2012). Photographic regional atlas of bone disease: A guide to pathologic and normal variation in the human skeleton, Third edition. Charles C. Thomas.
• Mann R. W., Hunt, D. R., ve Lozanoff, S. (2016). Photographic regional atlas of non-metric traits and anatomical variants in the human skeleton, First edition. Charles C. Thomas.
• Merbs, C. F. (1983). Patterns of activity-ınduced pathology in a Canadian Inuit Population. University of Ottawa Press. https://doi.org/10.2307/j.ctv173qw
• Ortner, D. J. (2003). Identification of pathological conditions in human skeletal remains. Academic Press.
• Özdemir, K., Akyol, A. A., ve Erdal, Y. S. (2015). A case of ancient bladder stones from Oluz Hoyuk, Amasya, Turkey. Inernational Journal of Osteoarchaeology, 25(6), 827-837. https://doi.org/10.1002/oa.2349
• Paine, R. R., Vargiu, R., Coppa, A., Morselli, C., ve Schneider, E. E., 2007. A health assessment of high status christian burials recovered from the Roman-Byzantine archaeological site of Elaiussa Sebaste, Turkey. HOMO, 58(2), 173-190. https://doi.org/10.1016/j.jchb.2006.06.001
• Plichta, S.B., ve Kelvin, E. (2014). Munro: Sağlık Araştırmalarında İstatistiksel Yöntemler (R. S. Tabak, Çev. Ed.). Palme Yayıncılık. (Özgün eserin basımı 2012)
• Roberts, C., ve Manchester, K. (2007). The archaeology of disease., Third edition. Cornell University Press
• Sakaoğlu, N. (1999). Çeşm-i Cihan Amasra. Kültür Bakanlığı - Tarih Vakfı Yayınları.
• Sağır, M., Özer, İ, ve Şahin, S. (2018). Havuzdere iskeletlerinin Paleopatolojik Analizi. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 35(2), 127-142. https://dar.vin/aras35-2
• Setzer, T. J. (2014). Malaria detection in the field of paleopathology: A meta-analysis of the state of the art. Acta Tropica, 140, 97-104. https://doi.org/10.1016/j.actatropica.2014.08.010
• Sevin, V. (2019). Anadolu’nun tarihi coğrafyası I, Beşinci baskı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Szilvassy, J., ve Kritscher, H. (1990). Estimation of chronological age in man based on the spony structure of long bones. Anthropologischer Anzeiger, 48(3), 289-298. https://doi.org/10.1127/anthranz/48/1990/289
• Şahin S., ve Erkman, A. C. (2018). Domaniç Çokköy toplumunun paleoantropolojik analizi. S. Ünan (Ed.) içinde, Kütahya Müzesi 2017 yıllığı. Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık.
• Şahin, S. (2019). Dilkaya (Orta Çağ) insanlarının sağlık sorunları. Antropoloji, (37), 50-71. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.517217
• Şahin, S., ve Erkman, A. C. (2020). Dereköy ve Attepe (Geç Doğu Roma) insanlarının paleoantropolojik analizi. S. Ünan (Ed.), Kütahya Müzesi Kureyşler Barajı kurtarma kazıları 2015-2016. Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tepeköylü, İ. (2017). İstanbul Ermenilerinde doğum sonrası ritüelleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(3), 1413-1425. https://dergipark.org.tr/tr/pub/itobiad/issue/30065/310734
• Todd, T. W. (1920). Age changes in the pubic bone: I. The white male pubis. American Journal of Physical Anthropology, 3(3). 285-339. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330030301
• Ubelaker, D. H. (1978). Human skeletal remains: Excavation, analysis, interpretation. Aldine Publishing. Ubelaker, D. H. (1989). Human skeletal remains: Excavation, analysis, interpretation, Second edition. Taraxacum.
• Üstündağ, H., ve Demirel, F. A. (2008). Alanya Kalesi kazılarında bulunan insan iskelet kalıntılarının analizi. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 8, 79-90. https://dergipark.org.tr/tr/pub/arkeolojiveetnografya/issue/67098/1047924
• Üstündağ, H. (2009). Kuşadası Kadıkalesi / Anaia kazısında bulunan insan iskelet kalıntıları. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 24, 209-228. https://dar.vin/arkeo24
• Üstündağ, H. (2011). Genetik, çevresel ve kültürel etmenlerin ışığında anemi: Bazı eski Anadolu topluluklarından örnekler. TÜBA-AR, 14, 173-192.
• Waldron, T. (2009). Palaeopathology. Cambridge University Press.
• Waldron, T. (2019). Joint disease. J. E. Buikstra (Ed). Ortner’s identification of pathological conditions in human skeletal remains, 3rd edition (s. 719-748). Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-809738-0.00020-X
• Wapler, U., Crube´, E., Schultz, M.. (2004). Is cribra orbitalia synonymous with anemia? Analysis and interpretation of cranial pathology in Sudan. American Journal of Physical Anthropology 123(4), 333-339. https://doi.org/10.1002/ajpa.10321
• White, T. D., Black, M. T., ve Folkens, P. A. (2011). Human osteology, 3rd Edition. Academic Press. https://doi.org/10.1016/C2009-0-03221-8
• Workshop of European Anthropologist (WEA). (1980). Recommendations for age and sex diagnoses of skeletons. Journal of Human Evolution, 9(7), 517-549. https://doi.org/10.1016/0047-2484(80)90061-5
• Yucesoy, B., Charles, L. E., Baker, B., ve Burchfiel, C. M. (2015). Occupational and genetic risk factors for osteoarthritis: A review. Work, 50(2), 261-273. https://doi.org/10.3233/wor-131739