Antropoloji tarihçesi: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi özelinde fizik antropolojiden sosyal antropolojiye geçiş

Yıl 2023, Sayı: 46 - Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. Yıl Dönümü ve Derginin 60. Yılı Özel Sayısı, 20 - 30, 29.10.2023

Meryem Bulut

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1321879

Öz

Antropolojinin tarihçesi ve Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi’nde sosyal antropoloji anabilim dalının gelişiminin ele alındığı bu makalede, küresel perspektiften antropolojinin gelişimi; Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi’nde antropoloji bölümünün kurulmasıyla birlikte fizik antropolojiden sosyal antropolojiye uzanan evrede öne çıkan araştırmalar ile hocalarımızın çalışmalarından hareketle antropoloji ve sosyal antropolojinin kısa bir tarihçesi yazılmıştır. Sosyal antropoloji on dokuzuncu yüzyılın sonunda, “yabanıl”, “uzak” ve “öteki” olarak tanımlanan toplulukları anlamaya yorumlamaya çalışır. Dolayısıyla sosyal antropolojinin köklerinin İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa’da atıldığı ve modern olarak tanımlanan dünyanın ilgisi ve gereksinimleri doğrultusunda şekillendiği görülür. Türkiye’de de akademik anlamda gerçekleştirilen antropolojik araştırmalar, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatı ile 1925 yılında, Türk Antropoloji Enstitüsü’nün İstanbul Darülfünun-u Tıp Fakültesi’nde kurulması ile başlamıştır. Antropolojinin Türkiye’de bilimsel olarak ele alındığı ilk yıllarda araştırmacılar daha çok fizik antropoloji çalışmaları üzerinde yoğunlaşmış olsalar da bu durum ilerleyen zaman içinde değişime uğramıştır. Sosyal antropolojik çalışmaların sistematik bir biçimde ele alınması daha çok 1940’lı yıllarda başlamıştır ve bu araştırmaların büyük bir çoğunluğu Türkiye’nin kırsal bölgelerinde gerçekleştirilen alan araştırmalarından oluşmuştur. Bu makalede tarihsel süreçte sosyal antropolojinin kabul edilmesine, günümüze kadar gelme sürecine, Türkiye’de sosyal antropolojinin gelişimi ve fizik antropolojiden sosyal antropolojiye geçiş bağlamında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi antropoloji bölümünün çeşitli gelişim aşamalarını işaret eden önemli çalışmalara ve bu çalışmaları gerçekleştiren akademisyenlere değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Antropoloji, sosyal antropoloji, fizik antropoloji, Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi

History of anthropology: Transition from physical anthropology to social anthropology at Ankara University, Faculty of Language and History - Geography

Öz

This article, which deals with the history of anthropology and the development of the anthropology department in the Faculty of Language and History - Geography, discusses the development of anthropology from a global perspective; the prominent research in the phase ranging from physical anthropology to social anthropology with the establishment of the anthropology department at Ankara University Faculty of Language and History - Geography and in addition to all these, it includes a brief history of anthropology and social anthropology based on the work of our professors. Social anthropology, together with other social sciences, tried to interpret the communities defined as “wild”, “distant” and “the other” at the end of the nineteenth century. Therefore, it is seen that the roots of social anthropology were laid in England, the United States of America, and France and were shaped in line with the interests and needs of the modern world. Academic anthropological research in Turkey started with the establishment of the Turkish Anthropology Institute in the Faculty of Medicine of Istanbul University in 1925 with the instruction of Mustafa Kemal Atatürk. Although researchers focused on physical anthropology studies when academic anthropological studies first emerged in Turkey, this situation changed over time. The systematic study of social anthropological research began around the 1940s, and the majority of these studies consist of fieldwork conducted in rural areas of Turkey. This article discusses the recognition of social anthropology in the historical process, the process of coming to the present day, the prominent research which points out the various stages of development of the anthropology department of Ankara University Faculty of Language and History - Geography, and professors who carried out this research.

Anahtar Kelimeler

Anthropology, social anthropology, physical anthropology, Faculty of Language and History - Geography

Kaynakça

• Acton, H. B. (2021, Aralık 4). Herbert Spencer. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Herbert-Spencer
• Altuntek, N. S. (2015). Yöntembilim üzerine antropolojik okumalar. Dipnot Yayınları.
• Aygün Cengiz, S., Bulut, M., ve Bayraktutan, G. (2017). Valizde kalanlar: Sedat Veyis Örnek’in izleri. Ürün Yayınları.
• Bartu Candan, A., ve Özbay, C. (2018). Kültür denen şey. Metis Yayınları.
• Bates, G. (2013). 21. yüzyılda kültürel antropoloji. İnsanın doğadaki yeri (S. Aydın, Çev. Ed.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Berkes, N. (1936). Sociology in Turkey. American Journal of Sociology, 42(2), 238-246. https://doi.org/10.1086/217392
• Berkes, N. (1964). The development of secularism in Turkey. McGill-Queen's University Press. https://doi.org/10.1515/9780773594500
• Boas, F. (1982). Race, language and culture. University of Chicago Press.
• Boas, F. (2017). Antropoloji ve modern yaşam (D. Uludağ, Çev.). DoğuBatı Yayınları. (Özgün eserin basımı 1928)
• Bogucki, P. (2013). İnsan toplumunun kökenleri (C. Atay, Çev.). Kalkedon Yayınları. (Özgün eserin basımı 1999)
• Demirel, F. A. (2011). Türkiye antropolojisinin tarihçesi ve gelişimi üzerine. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 128-134. https://dergipark.org.tr/tr/pub/makusobed/issue/19436/206703
• Demirkan, S. (1941a). Küçük Çekmece Köyü. Kültür Basımevi.
• Demirkan, S. (1941b). Celaliye Köyü. Burhaneddin Basımevi.
• Emin, A. (1931). Gökalp, Ziya. D. L. Sills (Ed.) içinde, Encyclopaedia of the Social Sciences, Volume 6 (s. 687-688). The MacMillan Company & The Free Press. https://archive.org/details/internationalenc0006unse_l9c1/
• Emin, A. (1937). Zia Pasha. E. R. A. Seligman (Ed.) içinde, Encyclopaedia of the Social Sciences, Volume 15 (s. 535-536). The MacMillan Company. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.14957/
• Emiroğlu, K., ve Aydın, S. (2003). Antropoloji Sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları.
• Encyclopedia Britannica, T. E. O. (2021, Aralık 13). L. H. Morgan. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Lewis-Henry-Morgan
• Erdentuğ, A. (1995). The pioneering anthropologists of Turkey: Personal profiles in socio-political context. Turkish Studies Association Bulletin, 22(2), 13-44. https://www.jstor.org/stable/43385444
• Erdentuğ, N. (1956). Hal köyünün etnolojik tetkiki. Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Erdentuğ, N. (1959). Sün köyünün etnolojik tetkiki. Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Erdentuğ, N. (1969). Türk etnografya çalışmaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(1), 65-71. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000266
• Erickson, P. A., ve Murphy, L. D. (2020). Antropoloji kuramları tarihi (Ö. Kanlı, Çev.). Sümer Yayıncılık. (Özgün eserin basımı 2017)
• Eriksen, T. H. (2010). Antropoloji tarihi (A. Bora, Çev.) İletişim Yayınları. (Özgün eserin basımı 2001)
• Fernando, M. (2021, April 23). Cultural Relativism. Oxford Bibliographies. https://doi.org/10.1093/OBO/9780199766567-0003
• Frazer, J. G. (2017). Altın dal. Dinin ve folklorun kökleri (M. H Doğan, Çev.). Yapı Kredi Yayınları. (Özgün eserin basımı 1890)
• Goody, J. (2017). Mit, ritüel ve söz (D. Sezgi, Çev.). Küre Yayınları. (Özgün eserin basımı 2010)
• Gökalp, Z. (1959). Turkish nationalism and Western civilization: Selected essays. (N. Berkes, Çev.). Columbia University Press.
• Gökalp, Z. (1968). The principles of Turkism. (R. Devereux, Çev.) Brill.
• Günay, I., ve Özgün Başıbüyük, G. (2015). Türkiye fiziksel antropoloji çalışmaları bibliyografyası (1930-2014). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39(2), 71–96. http://cujos.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/4353/59541
• Harris, M. (1994). Yamyamlar ve krallar. Kültürlerin kökenleri (M. F. Gümüş, Çev.). İmge Kitabevi Yayınları. (Özgün eserin basımı 1977)
• Heredotos. (2006). Tarih. İş Bankası Yayınları. (Özgün eserin basımı M.Ö. yaklaşık 430)
• Heyd, U. (1950). Foundations of Turkish nationalism: The life and teachings of Ziya Gökalp. Luzac.
• Karpat, K. H. (1963). The people’s houses in Turkey: Establishment and growth. Middle East Journal, 17(1-2), 55-67. https://www.jstor.org/stable/4323553
• Lafitau. (2013). Customs of the American Indians compared with the customs of primitive times, Volume 1. Sougrain l’Anie.
• Lavenda, R. H., ve Schultz, E. A. (2018). Kültürel antropoloji: Temel kavramlar (D. İşler ve O. Hayırlı, Çev.). DoğuBatı Yayınları.
• Lewis, B. (1961). The emergence of modern Turkey. Oxford University Press.
• Magnarella, P. J, Türkdoğan, O., Abu Zahra, N., Eberhard, W., Erdentuğ, N., Güvenç, B., ve Yasa, İ. (1976). The development of Turkish social anthropology [and comments and reply]. Current Anthropology, 17(2), 263-274. https://www.jstor.org/stable/2741538
• Maine, H. J. S. (2020). Ancient law. Paradigma Akademi Yayınları.
• Malinowski, B. (1992). Bilimsel bir kültür teorisi (S. Özkal, Çev.). Kabalcı Yayınları. (Özgün eserin basımı 1944)
• Malinowski, B. (2005). Argonauts of the western pacific. Routledge.
• Malinowski, B. (2013). Büyü, bilim ve din (S. Özkal, Çev.). Kabalcı Yayınevi. (Özgün eserin basımı 1925)
• Malinowski, B. (2014). Argonauts of the western pacific. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315772158
• Mardin, Ş. (1962). The genesis of young Ottoman thought. Princeton University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctvdtph6c
• Marett, R. R. (2020). Antropoloji (M. C. Kapusuz, Çev.). Gece Kitaplığı. (Özgün eserin basımı 1912)
• Montesquieu, C. (1973). De l’esprit des lois. Garnier.
• Montaigne, M. D. (2006). Denemeler (S. Eyüboğlu, Çev.). İş Bankası Yayınları. (Özgün eserin basımı 1580)
• Morgan, L. H. (2021). Eski toplum (Ü. Oskay, Çev.). İnkılap Kitabevi. (Özgün eserin basımı 1877)
• Moore, D. J. (2015). Kültür teorileri (E. Koca, Çev.). Atıf Yayınları. (Özgün eserin basımı 1997)
• Münüsoğlu, H. (2015). “Irk”tan “kültür”e: Antropoloji-folklor etkileşimi-Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi örneği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(2), 127-142. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66790/1044426
• Özbek, M. (1998). Cumhuriyetle başlayan antropoloji. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (15), 105-107. https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/42279/507017
• Özbudun, S., Şafak, B., ve Altuntek, S. N. (2012). Antropoloji. Dipnot Yayınları.
• Özkaya, O., ve Payaslı, V. (t.y.). Ayşe Afet İnan (1908-1985). Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ayse-afet-inan-1908-1985/?pdf=3768
• Pritchard, E. E. (1998). Sosyal antropoloji (İ. İnce, Çev.). Birey Yayınları. (Özgün eserin basımı 1946). Radcliffe-Brown. R. (2022). İlkel toplumun yapısı ve işlevi (U. Selvi, Çev.). Dorlion Yayınevi. (Özgün eserin basımı 1952)
• Rousseeau, J.-.J. (2009). Emile (Y. Avunç, Çev.). İş Bankası Yayınları. (Özgün eserin basımı 1762)
• Sabahaddin, P. (2021). Türkiye nasıl kurtulabilir? BilgeSu Yayıncılık.
• Sayılı, A. (1962). Ordinaryüs Profesör Dr. Muzaffer Şenyürek (1915-1961). Belleten, 26(101), 181-200.
• Şahin, K. (2022). Evliya Çelebi’nin etnografik bir eser olan seyahatnamesinde bugünün idari sınırları içinde kalan Hatay. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (8), 864-878. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1118175
• Türk Tarih Kurumu. (t.y..). Ord. Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu. Türk Tarih Kurumu Başkanlığı. https://www.ttk.gov.tr/onceki-baskanlar/ord-prof-dr-sevket-aziz-kansu-28-4-1962-21-4-1973/
• Yıldırım, A. (2013). Ziya Gökalp’te toplumsal değişme: “Kültür-Uygarlık Tezi”. Mehmet Akif Ersoy Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1-20. https://dergipark.org.tr/tr/pub/makusobed/issue/19441/206783
• Yükseköğretim Kurulu. (t.y.). Antropoloji programı bulunan tüm üniversiteler. YÖK Lisans Atlası. https://yokatlas.yok.gov.tr/lisans-bolum.php?b=10006
• Webster, D. E. (1939). The Turkey of Atatürk. American Academy of Political and Social Science.
• Wulf, C. (2009). Tarihsel kültürel antropoloji (Ö. D. Sarısoy, Çev.). Dipnot Yayınları.