Karlığın Tepesi (Malatya) Topluluğunun Paleodemografik Analizi

Yıl 2024, Sayı: 48, 8 - 15, 30.06.2024

Yarenkür Alkan

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1441695

Öz

Malatya ili, Battalgazi ilçesinde yer alan Karlığın Tepesi nekropolü, TOKİ inşaatı esnasında açığa çıkmış ve Malatya Müze Müdürlüğü tarafından 2020 yılında kazılmıştır. Toplam 17 mezarın kazısı yapılmış ve 259 birey gün ışığına çıkarılmıştır. Mezar sunularına göre MS. 3-6. yy’lar arasında tarihlenen nekropolde iki tip mezar bulunmaktadır: yeraltı kaya mezar odaları ve kayaya oyulmuş tekne formlu mezarlar. Bu çalışmada Karlığın Tepesi nekropolünden çıkarılan bireylerin paleodemografik analizleri yapılmıştır. Bunların 23’ü bebek (0-2,4), 67’si çocuk (2,5 17,9), 84’ü kadın, 65’i erkek bireydir. Ayrıca cinsiyeti belirlenemeyen 20 birey mevcuttur. Bebek ve çocukların popülasyon içerisindeki demografik dağılımı %34,75 ile erişkinlerin demografik dağılımı ise %65,25 ile temsil edilmektedir. Topluluğun yaşları tespit edilebilen 198 bireyden hesaplanan erişkinlerin ortalama ömür uzunluğu 37,75 yıldır. Topluluğun erişkin kadınlarında ortalama ömür uzunluğu 38,45 yıl, erkeklerinde ise 36,87 yıldır. Geç Roma-Erken Bizans Dünya genelinde karışıklıkların başladığı, savaşların, göçlerin, salgın hastalıkların ve kıtlıkların yoğun olduğu bir dönemdir. Dönemin kötü koşullarına karşın Karlığın Tepesi topluluğunda bebek ve çocuk ölüm oranlarının ve erişkin bireylerin ömür uzunluklarının görece daha iyi olması, Karlığın Tepesi insanlarının yaşam koşullarının, beslenme düzenlerinin ve refah seviyesinin daha iyi olduğunu düşündürmektedir. Karlığın Tepesi nekropolünün bağlı olduğu kenti tahmin etmek zor olsa da ele geçen iskelet verileri, mezar sunuları ve mesafe olarak daha yakın olması antik Melitene ihtimalini artırmaktadır. İmparator Vespasianus’un MS 70 yılında Kappadokia’ya yerleştirdiği iki lejyondan biri olan Legio XII Fulminata’nın askeri üssü Melitene, modern Malatya ilinin 10 km kuzeyinde, Fırat Nehri havzasında bulunmaktadır. Lejyonların kurulduğu kentler ticaret kervanlarının Fırat Nehri’ni geçmek için kullandığı rotalar üzerinde yer aldıklarından ekonomik merkezler haline gelerek zenginleşmiş ve şehirlerin sosyal ve kültürel yapısını da etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Karlığın Tepesi, Melitene, paleodemografi

Palaeodemographic Analysis Of The Karlığın Tepesi (Malatya) Community

Öz

The Karlığın Tepesi necropolis, located in Battalgazi district of Malatya province, was exposed during the construction of TOKİ and excavated by the Malatya Museum Directorate in 2020. A total of 17 graves were excavated and 259 individuals were recovered. The necropolis is dated between the 3rd-6th centuries AD according to the grave offerings. There are two types of graves in the necropolis: rock-cur chamber tomb and simple grave dug on bedrock. In this study, the palaeodemographic analyses of 259 individuals recovered from the Karlığın Tepesi necropolis were carried out. The individuals were 23 infants (0-2.5), 67 children (2.5-18), 84 females and 65 males. The mortality rate of infants and children was 34.75%. Life expectancy calculated from 198 individuals whose age could be determined was 37.75 years. The life expectancy of adult women is 38.45 years and 36.87 years for men. Late Roman-Early Byzantine It was a period of turmoil throughout the world, the spread of Christianity, wars, migrations, epidemics and famines. Despite the poor conditions of the period, the relatively better infant and child mortality rates and life expectancy of adults in the Karlığın Tepesi community suggest that the living conditions, diet and welfare of the people of Karlığın Tepesi were better. It is difficult to estimate the city to which the Karlik Tepesi necropolis belongs. However, the skeletal data, grave offerings and the closer distance increase the probability of ancient Melitene. Melitene, the military base of Legio XII Fulminata, one of the two legions deployed to Cappadocia by Emperor Vespasianus in 70 AD, is located in the Euphrates River basin, 10 km north of the modern Malatya province. Since the cities where the legions were established were located on the routes used by trade caravans to cross the Euphrates River, they became economic centres and prospered, affecting the social and cultural structure of the cities.

Kaynakça

• Akçadağ, G. (2022). Sınır Şehri Malatya’nın İki Kez Osmanlı Hakimiyetine Geçişi. OTAM, (52), s. 1-30.
• Atila, C. ve Alkan, Y. (2023). Malatya Karlığın Tepesi Nekropolü Kazısı. Arkeoloji ve Sanat, 174, s. 69-78.
• Bass, WM. (1987). Human Osteology. Missouri: Missouri Archaeological Society.
• Birecikligil, S. ve Çiçek, E. (2011). Gaziantep İli Sınırları İçerisindeki Fırat ve Asi Havzası Akarsuları Balık Faunası. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 4(2), s. 29-34.
• Brothwell, DR. (1981). Digging Up Bones. London: Oxford University Press.
• Büyükkarakaya, A.M., Erdal, Y.S. ve Özbek, M. (2009). Tepecik/Çiftlik İnsanlarının Antropolojik Açıdan Değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 24, s. 119-138.
• Clarke, SK. (1980). Early Childhood Morbidity Trends in Prehistoric Populations. Human Biology, 52, s. 79-85.
• Cooper, E. ve Decker, M. (2012). Life and Society in Byzantine Cappadocia. London.
• Çırak, A. ve M. T. Çırak 2015. Tios/Filyos İskelet Kalıntılarının Paleoantropolojik Analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 30, s. 167-174.
• Erdal, Y. S. (1991). İznik Geç Bizans Dönemi İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Analizi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdal, Y. S. (2003). Büyük Saray-Eski Cezaevi Çevresi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 18, s. 15-30.
• Gözlük, P., Durgunlu, Ö., Özdemir, S. Taşlıalan, M., ve Sevim, A. (2006). Symrna Agorası İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 21, s. 125-140.
• Güleç, E. ve Özer, İ. (2009). Dilkaya Ortaçağ İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi. H. Sağlamtimur vd. (yay.) Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Hancıoğlu, A. (1993). Nüfus ve Sağlık Araştırmaları. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Hassan F. A. (1973). Discussion ond Critieitism on Mechanisms of Population Growth During the Neolithic. Current Anhropology, 14, s. 535-542.
• Karaöz Arıhan, S. (2013). Beybağ Mevkii (Muğla) Bizans Dönemi Toplumunda Beslenmeye Bağlı Gelişen Paleopatolojik Rahatsızlıklar. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Kaur, H. ve Jit,I. (1990). Age Estimation from Cortical Index of the Human Clavicle in Northwest Indians. American Journal of Physical Anthropology, 83, s. 297– 305.
• Kaya Derinoğullu, D. (2021). Köprü Mühendisleri Olarak Roma Lejyonları: İmparatorluğun Doğu Sınırındaki Köprü Örnekleri Üzerinden Bir İnceleme. MASROP E-Dergi, s.1-11.
• Kızgut, B. (2018). Milas-Belentepe Doğu Roma/Bizans Toplumunun Paleodemografik Analizi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Krogman, WM., İşcan, MY. (1986). The Human Skeleton in Forensic Medicine, Illinois: Charles C. Thomas.
• Lovejoy, CO., Meindl, RS., Pryzbeck, TR., Mensforth, RP. (1985). Chronological metamorphosis of the auricular surface of the ilium: A new method for the determination of adult skeletal age at death. American Journal of Physical Anthropology, 68, s. 15-28.
• Nalbantoğlu, E., H. ve Nalbantoğlu, C. (2000). 1996 Yılı Yortanlı İskelet Popülasyonu Üzerine Paleoantropolojik, Paleodemografik ve Etno-Arkeolojik Çalışmalar. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1, s. 27-36.
• Olivier, G. (1969). Practical Anthropology. Charles C. Thomas Publisher, Springfield, Illionis.
• Özbek, M., Erdal, ÖD. (2006). Anadolunun Bazı Neolitik ve Kalkolitik Topluluklarında Bebek Ölümleri ve Olası Nedenleri. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 6, s. 41-52.
• Popkin B. M., Lasky, T., Litvin J., Spicer, D., Yamamoto, M. E. (1986). The infant-feeding triad: Infant, Mother and Household. Food and nutrition in History and Anthropology. vol. 5. New York: Gordon and Breach.
• Samur, G. (2008). Anne Sütü. TC. Sağlık Bakanlığı Yayınları.
• Strabon. (2000). Geographika (XII, XIII, XIV), Coğrafya. (Çev: Adnan Pekman). Arkeoloji ve Sanat Yay. İstanbul.
• Szilvassy, J., Kritscher, H. (1990). Estimation of chronological age in man based on the spony structure of long bones. Anthropologischer Anzeiger, 3, s. 289-298.
• Todd., TW. (1920). Age Changes in the pubic bone: I. The White male pubis. American Journal of Physical Anthropology, 3, s. 285-334.
• Tuncay, B. (2023). Bebek Beslenmesinde Kanıta Dayalı Uygulamalar. Sağlık ve Bilim 2023, Çocuk Hemşireliğinde Kanıta Dayalı Uygulamalar, Edt: Abdullah Sağlam, Efeakademi Yayınları.
• Ubelaker, DH. (1978). Human Skeletal Remains: Excavation, Analysis, Interpretation. Chicago: Smithsonian Institution, Aldire Publishering Company.
• Üstündağ, H. (2009). Kuşadası Kadıkalesi/Anaia Kazısında Bulunan İnsan İskelet Kalıntıları. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 24, s. 209-228.
• Workshop of European Anthropologist (WEA). (1980). Recommendations for Age and Sex Diagnoses of Skeletons. Journal of Human Evolution, 9 (7), s. 518-549.
• Yannopoulos, S., Kaiafa-Saropoulou, M. (2017). History of Sanitation and Hygiene Technologies in the Hellenic World. Journal of Water Sanitation and Hygiene for Development, s. 163-180.
• Yıldırım, E. (2013). Roma İmparatorluğu’nun Doğu Sınırını Korumak İçin Fırat Nehri Boyunca Kurulan Lejyonlar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (4), s. 167-182.
• Yıldırım, E. (2018). Antikçağ’da Anadolu’nun Güneydoğusundan Doğu Akdeniz’e Uzanan Ticaret Yollar. Türk Tarih Kongresi Bildiriler Kitabı, s. 89-108.